Tylnymi drzwiami. Czarny rynek w Polsce 1944-1989

Autor: Janusz Kochanowski

Rok wydania: 2010

Liczba stron: 385

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,5 cm

Uwagi - okładka z zatarciami i lekkimi wgnieceniami

„Szara strefa” wszędzie wiernie towarzyszy oficjalnej ekonomii. Zawsze też ma ona swoje charakterystyczne, nieraz wręcz endemiczne cechy, uzależnione m.in. od struktury gospodarczej i społecznej, tradycji, systemu prawnego. Książka pokazuje, że nielegalny handel był zjawiskiem towarzyszącym państwowości polskiej od 1944 do 1990 r., że handlowano niemal wszystkim, i że państwo było wobec tej aktywności obywateli w gruncie rzeczy bezradne. Jednocześnie praca stara się umiejscowić PRL-owski czarny rynek na tle innych (od wydawcy).

Spis treści:

Rozdział 1. Kilka uwag terminologicznych i metodologicznych  /9

1.1. Jakiego koloru był czarny rynek? /9

Rynki legalne /13 

Rynki półlegalne /13 

Rynki nielegalne /13

1.2. Peerelowski czarny rynek: problemy z definicją  /14

1.3. Literatura, źródła, metoda /21

Rozdział 2. Niedobór, chciwość, protest: krótki kurs historii czarnego rynku w pierwszej połowie XX w. /29

2.1. Początki /29 

2.2. I wojna światowa i okres międzywojenny /30 

2.3. II wojna światowa /34 

2.4. Po wojnie /42

Rozdział 3. Polska sinusoida (anty)spekulacyjna: 1944–1989 /49

3.1. Komisja I: 1945–1950/1954 /50 

3.1.1. Czas próby: 1944–1947 /50 

3.1.2. „Bitwę o handel wygraliśmy”: 1947–1950 /58 

3.2. Intermedium I: 1950–1956 /62 

3.3. Zespół I (i II): rok 1957 (i następne) /67 

3.3.1. Exkurs: Zespół II /76 

3.4. Intermedium II: lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte /79

3.4.1. Lata sześćdziesiąte /80

3.4.2. Lata siedemdziesiąte /86

3.5. Komisja II: 1981–1987 /91

3.5.1. Droga do “spekulacyjnego piekła”  /91

3.5.2. Prowiwrium. Nadzwyczajna Komisja: 10 sierpnia – 12 października 1981 r. /93

3.5.3. Główny front walki ze spekulacją: Centralna Komisja /101

Rozdział 4. Geografia (historyczna) czarnego rynku w PRL /119

4.1. Uwagi ogólne /119

4.2. Centrum – peryferie /121

4.2.1. Centrum: wielkie miasta /121

4.2.2. Peryferie: Polska gminna i powiatowa  /127

4.3. Północ – Południe /130

4.3.1. Południe: na halach socjalizmu wprowadzić się nie da! /131

4.3.2. Północ: „ziemia żywi, morze bogaci” /136

4.4. Wschód – Zachód /145

Rozdział 5. Mięso /158

5.1. „Problem nr l to jest mięso”. Tylko dlaczego? /159

5.2. Mięso na czarnym rynku. Między represją a przyzwoleniem /166

5.2.1. „Wielka bitwa o mięso”: 1944–1950 /166

5.2.2. „Państwowa rąbanka będzie lepsza…”: 1950–1956 /172

5.2.3. „Za Gomułki są suche bułki…”: 1956–1970 /175

5.2.4. „Jak będą świnie, to będą dobre koncepcje…”: 1971–1980 /182

5.2.5. „No biją, jeść muszą”: 1980–1989 /185

5.2.5.1. Przemysł mięsny, czyli przestępczość powrotna (ale i kreatywna) /188

5.2.5.2. „Baba z cielęciną”. Portret retrospektywny /192

5.2.5.3. „Troszkę ulegalnić nielegalne”: 1984–1989 /198

Rozdział 6. Alkohol /203

6.1. „Hobby narodowe”. Nielegalne gorzelnictwo /205

6.1.1. „Na odcinku potajemnego gorzelnictwa”. Bimber i władza /205

6.1.2. „Wypić on przyzwyczajony, a pieniędzy dużo nie ma”. Uwarunkowania, technika, geografia /212

6.2. „Kup pan flaszkę”. Nielegalny obrót legalnym alkoholem /220

6.3. Ekskurs: lata osiemdziesiąte /226

Rozdział 7. Benzyna /233

7.1. „Prawie wszyscy jeżdżą na lewej benzynie”: od lat pięćdziesiątych do siedemdziesiątych /235

7.2. „Prawie prywatna pompa”: lata osiemdziesiąt  /241

Rozdział 8. Dolar i złoto /250

8.1. Dolar i złoto: panaceum na ciężkie czasy /255

8.2. Władza, dolar, złoto /250

8.2.1. 1945–1950–1956 /255

8.2.2. 1956–1981 /261

8.2.3. 1981–1989 /271

8.3. „Gra w zielone”. Mechanizmy i ludzie /275

8.3.1. Motywacje /276

8.3.2. Transfer /282

8.3.3. Cinkciarze. Szkic do portretu  /289

Rozdział 9. Handel turystyczny w PRL /302

9.1. „Merkanturyzm”. Kilka uwag wstępnych  /302

9.2. Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte: „Jesteśmy za biedni, aby urlop spędzać w kraju…” /305

9.3. Lata siedemdziesiąte: „Kto przemyca? – Ci, co podróżują!” /314

9.4. Lata osiemdziesiąte: „Fenicjanie ruszyli!”  /320

Zakończenie. Tylne czy frontowe drzwi? /338

Wykaz skrótów /346

Bibliografia /349

Abstract /364

Spis tabel /367

Indeks nazw geograficznych /378

Spis ilustracji /384