Szkolnictwo na Górnym Śląsku w polityce oświatowej Prus i Niemiec (1763 - 1914)

Autorka: Jolanta Kwiatek

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 272

Okładka: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Seria: Studia i monografie nr 588

Praca stanowi pierwszą w piśmiennictwie próbę syntetycznego ujęcia dziejów szkolnictwa na Górnym Śląsku (od drugiej połowy XVIII wieku do I wojny światowej) w związku z ogólnopaństwową polityką oświatową Prus i Niemiec. Oparta jest w głównej mierze na bogatej dokumentacji źródłowej pozyskanej z archiwów krajowych i zagranicznych oraz na literaturze przedmiotu. Obok systemowych stymulatorów polityki oświatowej, do których zalicza gospodarkę, kulturę, problemy społeczne, autorka wskazuje na specyficznie pruskie aspekty tej polityki, takie jak: 1) kwestia polska, definiowana jako obszar walki o etniczne i narodowe wartości, co przyczyniło się do ostrego konfliktu między racją państwa a naturalnym prawem ludności do pielęgnowania języka macierzystego; 2) sekularyzacyjna polityka państwa wobec Kościoła, skutkująca wybuchem kulturkampfu i zepchnięciem Kościoła katolickiego do roli siły opozycyjnej. Sytuacja ta powodowała identyfikowanie się Kościoła z aspiracjami kulturowymi i narodowymi ludności w sferze obrony języka polskiego na gruncie szkoły. Duchowni stali się zatem przewodnikami i orędownikami ludu, a lud – zdeklarowanym podmiotem wiary i Kościoła.

Spis treści:

Wstęp  /7

Rozdział I. Od aneksji Śląska przez Prusy do Wiosny Ludów  /13

1. Pruskie reformy szkolne od czasu aneksji Śląska przez Prusy do przełomu XVIII i XIX w.  /13

1.1. Szkolnictwo elementarne  /13

1.2. Szkolnictwo średnie  /18

a) Gimnazja  /18

b) Pierwsze koncepcje kształcenia realnego na Śląsku  /26

1.3. Próby wznowienia reformy szkolnictwa elementarnego. "Regulamin" skolny z 1801 r.  /28

1.4. Struktura władz szkolnych po reformie administracji państwowej (1808-1815)  /31

2. Stan szkolnictwa elementarnego po wojnach napoleońskich  /33

2.1. Ustawowe regulacjje w sprawie obowiązku szkolnego  /36

2.2. Utrakwizacja szkolnictwa ludowego  /38

3. Geneza gimnazjów klasycznych w Prusach. Reforma szkolna Wilhelma von Humboldta  /42

3.1. Rozwój gimnazjów klasycznych na Górnym Śląsku do połowy lat 40. XIX w.  /49

3.2. Spór o ideał wychowawczy gimnazjum  /56

4. Szkoły realne /59

a) Wzorzec szkoły realnej z językiem łacińskim /59

b) Pierwsze ustawowe regulacje w sprawie szkół realnych  /60

c) Szkoły przemysłowe - przykład kształtowania się wzorca bezłacińskiej szkoły realnej  /62

4.1. Początki szkolnictwa realnego na Górnym Śląsku  /63

5. Szkoły żeńskie  /70

Rozdział II. Od Wiosny Ludów do kulturkampfu  /75

1. Pierwsze próby upodmiotowienia języka polskiego w szkole ludowej  /75

2. Era Bogedaina 1848-1858  /77

3. Stan szkolnictwa ludowego i sytuacja społeczno-zawodowa nauczycieli  /82

4. Gimnazja w polityce oświatowej po upadku Wiosny Ludów /84

5. Górnośląskie gimnazja w świetle faktów i liczb do początków lat 70. XIX w.  /86

6. Polityka władz pruskich wobec szkolnictwa realnego  /90

7. Rozwój szkolnictwa realnego na Górnym Śląsku do końca lat 70. XIX w.  /93

8. Lektoraty języka polskiego w szkołach średnich  /101

9. Szkolnictwo żeńskie  /105

Rozdział III. Lata kulturkampfu  /113

1. Szkoła ludowa w polityce oświatowej doby kulturkampfu  /113

2. Reforma szkolna. "Postanowienia ogólne" z 1872 r.  /121

3. Gimnazja w latach 70. XIX w.  /129

3.1. Problem lektoratów języka polskiego w gimnazjach  /135

4. Walka o równouprawnienie szkół realnych na Górnym Śląsku /137

5. Perspektywy rozwoju szkół realnych na Górnym Śląsku  /142

6. Szkolnictwo żeńskie  /144

6.1. Nowe przepisu w sprawie funkcjonowania szkół  /144

6.2. Kwalifikacje nauczycielskie  /146

6.3. Szkoła żeńska w Katowicach - przykład nowych rozwiązań organizacyjnych  /147

6.4. Likwidacja żeńskich szkół klasztornych  /148

Rozdział IV. Od zakończenia kulturkampfu do I wojny światowej  /155

1. Polityka językowa państwa w obszarze szkoły ludowej  /155

2. Sieć szkolnictwa powszechnego  /166

3. Język macierzysty dzieci szkolnych  /172

4. Sprzeciw ludności polskiej wobec polityki językowej w szkole. Strajk szkolny w 1906 r.  /176

5. Etapy reformy szkolnictwa średniego od lat 80. XIX w. do początków XX w.  /185

5.1. Mowa cesarza Wilhelma II na sejmie szkolnym 1890 r. i jej konsekwencje oświatowe  /192

6. Szkolnictwo średnie na Górnym Śląsku w dobie reform oświatowych  /202

6.1. Gimnazja  /205

6.2. Profil społeczny i drogi kariery życiowej absolwentów gimnazjów  /205

6.3. Szkoły realne  /209

a) Stan gimnazjów realnych w latach 80.  /209

b) Gliwicki ośrodek kształcenia realnego i zawodowego do początków lat 90.  /211

c) Stagnacja gimnazjów realnych w latach 90.  /213

d) Wzrost pozycji bezłacińskich szkół realnych /215

e) Nowe szanse rozwoju szkolnictwa realnego po 1900 r.  /217

6.4. Szkoły żeńskie /222

7. Szkoły średnie niższego rzędu (Mittelschulen) i szkolnictwo zawodowe /236

Zakończenie /243

Wykaz źródeł i literatury  /249

Indeks nazwisk /259

Indeks nazw miejscowości /265

Summary  /269

Zusammenfassung  /271

2. Sarnaki i ich znaczenie dla lokalnej społeczności  /22

3. Podziały kościelne i struktura wyznaniowa  /28

4. Opór unitów i ich powrót do wiary katolickiej  /30

5. Ziemianie na terenie gmin Chlebczyn i Hołowczyce  /43

6. Inicjatywy społeczne (w gospodarce i oświacie)  /52

7. Koniec panowania carów na Ziemi Sarnackiej  /59

II. Sarnaki i okolice pod okupacją niemiecką  /88

1. Charakter okupacji i ciężary  /88

2. Ruch oświatowo-wychowawczy i organizująca się potajemnie siła zbrojna  /91

III. Zerwane pęta /99

1. Ostatnie dni pod okupacją  /100

2. Usunięcie Niemców z Sarnak i okolicy  /102

3. Dni przełomu - działania oddziałów z rejonu Sarnak  /103

3.1. Działania oddziału pod dowództwem Wacława Grobickiego  /104

3.2. Działania oddziału pod dowództwem Adolfa Terlikowskiego  /107

4. Działania P.O.W. Na wschód od Sarnak - Mierzwice Stare  /111

IV. Wolne władze w Sarnakach i utworzenie gminy  /112

1. Wybór władz i powołanie gminy Sarnaki  /112

2. Kształtowanie granic nowej gminy Sarnaki oraz Hołowczyce  /114

3. W cieniu Ober-Ostu  /115

4. Budowanie ładu w nowej rzeczywistości  /118

V. Wojna 1920 roku  /147

1. Walki na Ziemi Sarnackiej na początku sierpnia 1920 r.  /150

2. Społeczeństwo Ziemi Sarnackiej wobec wojny i jej skutki  /189

3. Polegli na Ziemi Sarnackiej i ich upamiętnienie  /193

VI. Pamięć roku 1918 i innych rocznic narodowych  /197

1. Sens i znaczenie obchodu świąt narodowych  /197

2. Upamiętnienie wydarzeń  z 1918 r. /198

2.1. Obchody świąt narodowych w okresie międzywojennym /199

2.2. Świętowanie w okresie II wojny światowe i komunistycznego zniewolenia  /201

2.3. Obchody świąt narodowych w wolnej Polsce  /203

Zakończenie /203

Załączniki  /220

Źródła i literatura /241

Wykaz skrótów /249

Wykaz tabel  /250

Wykaz załączników  /251