System antroponimiczny staroobrzędwców mieszkających w Polsce

Autorka: Magdalena Ziółkowska-Mówka

Rok wydania: 2018

Liczba stron: 470

Okładka: miękka 

Format: 16,5 x 23,5 cm

W prezentowanej publikacji przedstawiony został osobowy system nazewniczy staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Prześledzono jego funkcjonowanie od I połowy XIX w. po czasy współczesne. Omówione zostały imiona, nazwiska, a także antroponimy nieoficjalne: przezwiska, patronimy, andronimy i matronimy.

Badaniu poddane zostały nazwy osobowe odnotowane w dziewiętnastowiecznych metrykach stanu cywilnego z Suwalszczyzny; w pruskim spisie mazurskich starowierców z 1842 r.; w napisach nagrobnych; w księdze pamiątkowej parafii w Suwałkach; w pominanijach oraz antroponimy wyekscerpowane z wywiadów ze starowiercami rejonu augustowskiego i suwalsko-sejneńskiego prowadzonych w latach 1999–2017.

Analiza zgromadzonego materiału wykazała, że system antroponimiczny staroobrzędowców w Polsce był pierwotnie oparty na systemie rosyjskim, w którym z czasem stawały się coraz silniejsze wpływy polskie, a na Mazurach również niemieckie. Wynika to z narastającej izolacji gmin staroobrzędowych od swego źródła, z pogłębiającej się dwujęzyczności, a na Mazurach wielojęzyczności oraz z coraz szybciej zachodzących przemian społecznych i kulturowych dokonujących się w tej społeczności.

Spis treści:

Wykaz skrótów i symboli  /19

Wstęp  /25

Problemy pisowni antroponimów rosyjskich w polskich i niemieckich źródłach  /39

Rozdział 1. Zarys dziejów starowierstwa oraz charakterystyka społeczności staroobrzędowej w Polsce  /48

1.1. Geneza starowierstwa  /48

1.2. Staroobrzędowcy na terenach polskich  /49

Rozdział 2. Sytuacja językowa staroobrzędowców mieszkających w Polsce  /57

2.1. Wyspowość gwary polskich starowierców  /57

2.2. Zjawiska lingwistyczne charakterystyczne dla mniejszości językowych  /60

2.3. Dwujęzyczność i wielojęzyczność polskich starowierców  /62

Rozdział 3. Imiona staroobrzędowców mieszkających w Polsce  .73

3.1. Historia imion i sposób ich wyboru  /73

3.1.1. Imiona przedchrześcijańskie  /73

3.1.2. Imiona chrześcijańskie  /74

3.1.2.1. Swiatcy prawosławnych a swiatcy staroobrzędowców  /77

3.1.2.2. Data wyboru imienia (według literatury)  /79

3.1.2.3. Data wyboru imienia przez staroobrzędowców z Polski (według informatorów)  /81

3.1.2.4. Data wyboru imienia przez staroobrzędowców z Polski (według danych)  /82

3.1.2.5. Motywacje wyboru imienia przez polskich staroobrzędowców  /85

3.1.2.6. Wybrane imiona  /88

3.2. Zjawiska językowe odzwierciedlone w imionach staroobrzędowców mieszkających w Polsce  /89

3.2.1. Adaptacja imion chrześcijańskich na gruncie rosyjskim  /90

3.2.1.1. Fonetyka  /90

3.2.1.2. Morfologia  /118

3.2.2. Cechy gwary polskich starowierców odzwierciedlone w ich imionach  /129

3.2.2.1. Fonetyka  /129

3.3. Kontekst użycia i zabarwienie emocjonalne starowierskich imion chrzestnych oraz ich form pochodnych  /137

3.3.1. Formy pełne  /137

3.3.2. Formy pochodne imion pełnych  /141

3.4. Imiona staroobrzędowców w polskim obiegu oficjalnym  /163

3.4.1. Imiona powstałe za pomocą transliteracji rosyjskich imion chrzestnych, innych niż polskie odpowiedniki  /168

3.4.2. Polskie etymologiczne odpowiedniki rosyjskich imion chrzestnych  /170

3.4.2.1. Imiona polskie różniące się postacią foniczną od rosyjskich imion chrzestnych  /170

3.4.2.2. Imiona polskie mające identyczny skład foniczny z rosyjskimi chrzestnymi  /173

3.4.2.3. Imiona polskie mające identyczny skład foniczny z wariantami lub formami pochodnymi rosyjskich imion chrzestnych  /175

3.4.3. Polskie imiona niebędące etymologicznymi odpowiednikami rosyjskich imion chrzestnych  /175

3.4.3.1. Imiona polskie mające postaci zbieżne fonetycznie z rosyjskimi imionami chrzestnymi  /175

3.4.3.2. Imiona polskie podobne do wariantów lub form pochodnych rosyjskich imion chrzestnych  /178

3.4.3.3. Imiona polskie niepodobne do rosyjskich imion chrzestnych, ich wariantów ani form pochodnych   /179

3.4.4. Niemieckie etymologiczne odpowiedniki rosyjskich imion chrzestnych  /180

3.4.4.1. Imiona niemieckie mające inną postać niż rosyjskie imiona chrzestne oraz polskie  /180

3.4.4.2. Imiona niemieckie mające postać zbieżną z rosyjskimi chrzestnymi  /182

3.4.4.3. Imiona niemieckie mające postać zbieżną z wariantami lub derywatami rosyjskich imion chrzestnych  /183

3.4.4.4. Imiona niemieckie mające postać zbieżną z imionami polskimi, lecz inną niż rosyjskie imiona chrzestne  /183

3.4.4.5. Imiona niemieckie mające postać  zbieżną z rosyjskimi chrzestnymi oraz polskimi  /184

3.4.5. Imiona niemające swoich odpowiedników w swiatcach  /185

3.5. Polskie imiona pochodne w imiennictwie staroobrzędowców  /187

3.5.1. Imiona powstałe poprzez skrócenie form pełnych  /188

3.5.2. Imiona powstałe za pomocą sufiksacji  /190

Rozdział 4. Nazwiska  /205

4.1. Historia nazwisk rosyjskich  /205

4.2. Nazwiska rosyjskie  /210

4.2.1. Nazwiska patronimiczne na -ov / -ev, -in  /211

4.2.2. Nazwiska niepatronimicznne  /213

4.3. Dziewiętnastowieczne określenia dodatkowe staroobrzędowców  /215

4.3.1. Określenia dodatkowe z archiwalnych metryk stanu cywilnego z Suwalszczyzny  /217

4.3.1.1. Antroponimy na -ov/ -ev, -ova/-eva  /218

4.3.1.2. Antroponimy na -in, -ina  /232

4.3.1.3. Antroponimu na -ovic/-evic, -ic, -ovna/-evna, -ysna/-isma  /233

4.3.1.4. Przykłady nazwania jednej osoby antroponimem na -ovic/-ov, -ovna/-ova  /241

4.3.1.5. Antroponimy na -inov  /242

4.3.1.6. Antroponimy na -ovski, -ski, -ska, -cka  /242

4.3.1.7. Antroponimu z innymi formantami  /243

4.3.1.8. Antroponimy równe imionom  /244

4.3.1.9. Antroponimy równe apelatywom  /244

4.3.1.10. Matronimy  /246

4.3.1.11. Andronimy  /247

4.3.2. Określenia dodatkowe z pruskiego spisu staroobrzędowców  /247

4.3.2.1. Nazwiska  /248

4.3.2.2. Patronimy  /269

4.4. Dwudziestowieczne nazwiska staroobrzędowców mieszkających w Polsce  /276

4.4.1. Nazwiska na -ov/ -ev  /277

4.4.2. Nazwiska na -in  /284

4.4.3. Nazwiska na -ovic/-evic, -ovna/-evna  /285

4.4.4. Nazwiska na -ovski, -ski/-cki  /286

4.4.5. Nazwiska z innymi formantami nazwiskotwórczymi  /289

4.4.6. Nazwiska bez formantów nazwiskotwórczych  /290

Rozdział 5. Współczesne antroponimu nieoficjalne staroobrzędowców mieszkających w Polsce  /293

5.1. Przezwiska  /293

5.1.1. Przezwisko historyczne a współczesne  /293

5.1.2. Przezwiska stałe a okazjonalne  /297

5.1.3. Przezwisko a płeć  /297

5.1.4. Forma przezwisk  /298

5.1.5. Język przezwisk  /298

5.1.6. Semantyka przezwisk  /299

5.1.6.1. Przezwiska motywowane zewnętrzną cechą nosiciela  /300

5.1.6.2. Przezwiska motywowane wewnętrzną cechą nosiciela, sposobem zachowania, nawykami, ulubionymi zajęciami, upodobaniami kulinarnymi, itp. /308

5.1.6.3. Przezwiska utworzone od nazw zawodów, rodzaju zajęcia  /315

5.1.6.4. Przezwiska uwzględniające pochodzenie, poprzednie lub obecne miejsce zamieszkania, czasowy pobyt w jakimś kraju, miejscowości  /316

5.1.6.5. Przezwiska nawiązujące do wydarzenia z przeszłości  /317

5.1.6.6. Przezwiska utworzone od ulubionych zwrotów, przyśpiewek, wyrazów błędnie wymówionych przez nosiciela  /318

5.1.6.7. Przezwiska motywowane imieniem nosiciela  /319

5.1.6.8. Przezwiska motywowane nazwiskiem nosiciela /322

5.1.6.9. Przezwiska motywowane innymi antroponimami  /324

5.1.6.10. Przezwiska, których motywacji informatorzy nie wskazali  /326

5.2. Patronimy  /330

5.3. Matronimy  /341

5.4. Andronimy  /343

Zakończenie  /347

Bibliografia  /354

Aneks 1. Wykaz imion staroobrzędowców  /371

Imiona męskie  /373

Imiona żeńskie  /409

Aneks 2. Wykaz dziewiętnastowiecznych określeń dodatkowych i współczesnych nazwisk  /427

Aneks 3. Wykaz przezwisk współcześnie używanych przez staroobrzędowców /450

Pезюме  /456

Summary  /463