Studia nad początkami państwa polskiego - komplet - tomy I, II, III

Autor: Gerard Labuda

Rok wydania: 2012

Liczba stron: tom I - 337, tom II - 355, tom III - 586

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Seria: Klasyka polskiej mediewistyki

 

Tom I

Przystępując do ponownego wydania pierwszego tomu moich Studiów nad początkami państwa polskiego z 1946 r., zdaję sobie sprawę, iż byłoby rzeczą płonną silić się na ich nową poprawioną wersję. Musiałbym je pisać całkowicie od nowa. Nie dlatego, iż zmieniłem tak dalece poglądy na zagadnienia wówczas będące przedmiotem dyskusji i analiz. W sprawach zasadniczych uważam je nadal za słuszne. Zdecydowałem się na ich wersję niezmienioną z dwu względów: po pierwsze, książka - zbiegiem okoliczności - niejako zapoczątkowała wielki cykl studiów nad początkami państwa polskiego, po drugie, skupiła ona na sobie od razu uwagę krytyki naukowej i wiele jej tez nadal jest dyskutowanych i podważanych. Znaczy to, że nie stała się ona ciałem martwym; łatwiej więc i mnie, jej autorowi, traktować ją jako dokument historiograficzny, a tym samym jako przedmiot krytyki, w niezmienionej postaci. Moje ówczesne propozycje przechodziły rożne koleje; zdaję z nich krytyczną i autokrytyczną ocenę w Komentarzu, który dodałem do tomu pierwszego. Po namyśle dołączyłem do nich rozprawę pt. Magdeburg i Poznań, która stanowi istotne ogniwo w ciągu omawianych w całym tomie zagadnień, a także umożliwia bardziej skrótowe potraktowanie niektórych dowodzeń szczegółowych w Komentarzu. Rozprawy zebrane w tomie drugim częściowo obracają się w kręgu tych samych kwestii, nad rozwiązaniem których biedziłem się w tomie pierwszym, ale przynoszą też studia nowe, będące wynikiem rozszerzania się naszych horyzontów badawczych. Został w nich podjęty dialog z propozycjami ujęć i interpretacji Henryka Łowmiańskiego; wiele z nich omawialiśmy niejako perypatetycznie, próbując siebie przekonać, najczęściej - powiem szczerze - pozostając każdy przy swoim zdaniu. Czas najwyższy, aby rezultat tego dialogu przedłożyć innym badaczom (od autora - fragment).

Spis treści:

Zamiast przedmowy   /9 

Od Autora ...do wydania drugiego   /14 

Od Autora ...do wydania pierwszego   /17 

Uwagi wstępne   /19
I. Widukind i Thietmar o wypadkach z 963 roku   /22 

II. Przyjęcie chrztu przez Mieszka I w 966 roku. Przyczyny i skutki    /53

III. Podbój Pomorza Zachodniego i wyprawa margrabiego Hodona na Polskę w 972 roku   /69

IV. Stosunki prawno-polityczne między Polską a Rzeszą Niemiecką do 1000 roku /101 

1. Geneza stosunków prawnych polsko-niemieckich /102 

2. Usque in Vurta fluvium... /108 

3. Polsko-niemieckie stosunki prawno-polityczne w latach 966—1000 /121

 V. Uwagi o początkach organizacji Kościoła w Polsce /143 

 VI. Zjazd gnieźnieński i jego znaczenie polityczne /171 

Zamknięcie /223 

Ekskurs I /227 

1. Thietmara relacje o pobycie Mieszka I na zjazdach wielkanocnych w Kwedlinburgu w 973 i 986 roku /227 

Magdeburg i Poznań /245 

Komentarz do Studiów nad początkami państwa polskiego /275 

I. Widukind i Thietmar o wypadkach z 963 roku /278 

1. Koło wiarygodności przekazu Thietmara, ks. II, rozdz. 14. /278 

2. Data 963 roku /283 

3. Z kim walczył Mieszko I w 963 roku? /287 

II. Przyjęcie chrztu przez Mieszka I w 966 roku. Przyczyny i skutki /292
 

III. Podbój Pomorza Zachodniego i wyprawa margrabiego Hodona na Polskę w 972 roku /298 

1. Longum mare  /300 

2. Awbaba-Weltaba  /302 

3. Licicaviki   /307 

4. Wyprawa Hodona na Polskę w 972 roku   /308 

IV. Stosunki prawno-polityczne między Polską a Rzeszą Niemiecką do 1000 roku   /311 

1. Geneza stosunków prawnych polsko-niemieckich   /312 

2. Usque in Vurta fluvium...   /314 

3. Polsko-niemieckie stosunki prawno-polityczne w latach 966-1000   /322 

V. Uwagi o początkach organizacji Kościoła w Polsce   /325 

VI. Zjazd gnieźnieński i jego znaczenie polityczne   /327 

Ekskurs I. O relacjach Thietmara z lat 973 i 986   /330 

1. Czy Mieszko I był w Kwedlinburgu w 973 roku?   /331 

2. Rzekomy hołd lenny Mieszka w Kwedlinburgu w 986 roku   /335 

Magdeburg i Poznań   /337

 

Tom II

Rozprawy zebrane w tomie drugim częściowo obracają się w kręgu tych samych kwestii, nad rozwiązaniem których biedziłem się w tomie pierwszym, ale przynoszą też studia nowe, będące wynikiem rozszerzania się naszych horyzontów badawczych. Został w nich podjęty dialog z propozycjami ujęć i interpretacji Henryka Łowmiańskiego, wiele z nich omawialiśmy niejako perypatetycznie, próbują siebie przekonać, najczęściej - powiem szczerze - pozostając każdy przy swoim zdaniu. Czas najwyższy, aby rezultat tego dialogu przedłożyć innym badaczom (od autora fragment).

Spis treści:

I. O imionach książąt pierwszych polskich dynastii  /9

1. Listy dynastyczne w polskich kronikach średniowiecznych  /9

2. Zagadnienia wiarygodności polskich list dynastycznych w historiografii  /11

3. Analiza podań dynastycznych u Kadłubka i u Anonima Galla  /18

4. Glosa do legendy Kraka  /23

5. O źródłach nordyckich opowieści o Wandzie   /24

6. O Lechu i Lechitach  /32

7. Krakowscy Lestkowie i Pąpiele i ich gnieźnieńskie odpowiedniki  /38

8. Lestek gnieźnieński, „Lestkowicy” i zagadka nazwy: Licicaviki  /44

9. Konkluzje  /55

II. O obrządku słowiańskim w Polsce południowej, czyli Kraków biskupi przed rokiem 1000  /57

1. Przegląd historiografii  /58

2. Zasięg terytorialny państwa morawskiego, a organizacja diecezjalna misji Metodego  /72

3. Książę w Wišlech silny bardzo ... aż po Bug i Styr?  /82

4. Rzekome ślady słowiańskiej organizacji diecezjalnej w Polsce w X wieku i na początku XI wieku  /99

5. Bilans dyskusji  /107

III. Polska, Czechy, Ruś i kraj Lędzian w drugiej połowie X wieku  /109

1. Świadectwa źródłowe  /109

2. Przegląd interpretacji źródeł  /112

3. Kogo i co geograficznie oznacza Lach w zapisce z roku 981?  /114

4. Lędzianie i Chorwaci Ruscy  /125

5. Lędzianie i Wiślanie w IX wieku   /131

6. Lędzianie między Rusią i Czechami w połowie X wieku  /133

7. Wnioski końcowe  /136

IV. Granice południowe Polski w X i XI wieku, czyli castrum Trecen w dokumentach biskupstwa wrocławskiego (1155, 1245)  /139

1. Granica południowa polski w X i XI wieku jako zagadnienie badawcze  /139

2.Castrum Trecen w bullach papieskich z lat 1155 i 1245  /145

3. „Prowincja Wag” w dokumencie biskupstwa praskiego z 1086 roku  /149

4. Wnioski  /155

V. Prawne i polityczne aspekty dokumentu Dagome iudex /157

1. Przegląd opinii  /157

2. Cele polityczne aktu darowizny  /163

3. Wniosek końcowy  /170

VI. Bolesław Chrobry w Krakowie, czyli o rzekomej utracie Krakowa przez Czechów w roku 999  /173

1. Stosunki polsko-czeskie na przełomie X i XI wieku  /174

2. Technika pracy kronikarskiej Kosmasa  /178

3. Analiza źródłoznawcza zapiski o utracie Krakowa  /183

4. Bolesław Chrobry w Krakowie u schyłku X wieku  /187

5. Wnioski końcowe  /190

VII. Jak i kiedy Kraków został stolicą Polski piastowskiej?  /191

1. Okoliczności ustanowienia stolicy w Krakowie po roku 1038/1039  /192

2. Przyczyny przeniesienia stolicy państwa z Gniezna do Krakowa  /194

3. Przesłanki polityczne wyrastania Krakowa na stolicę państwa przed rokiem 1038  /198

4. Mieszko Bolesławowic i Rycheza w Krakowie po roku 1013  /202

5. Konkluzje  /207

VIII. Budowle sakralne na Wawelu w przekazie Jana Długosza z połowy XIII wieku  /209

1. Przekaz Długosza o kościołach na Wawelu z roku 1241  /209

2. Rozbiór zapisu Jana Długosza z roku 1241  /213

3. Zakres i charakter prac fortyfikacyjnych na Wawelu  /216

4. Budowla A czy B rotundą NM Panny?  /220

5. Czas postawienia kościoła św. Gereona i rotund A i B  /222

6. Dla kogo fundowano kościół św. Gereona?  /227

7. Kto i kiedy wprowadził kult świętych Feliksa i Adaukta?  /235

8. Mieszko II i Rycheza jako fundatorzy kościołów wawelskich  /239

9. Rekapitulacja  /241

IX. Tajemnica budowli grodowych i sakralnych na Ostrowie Lednickim u progu XI stulecia  /245

1. Przegląd badań  /245

2. Weryfikacja przekazów kronikarskich  /250

3. Próba wyjaśnienia tajemnicy Ostrowa  /257

4. Nagły upadek Lednicy  /267

5. Zagadka klątwy arcybiskupa Gaudentego  /270

6. Wnioski  /275

X. Organizacja Kościoła w Polsce w drugiej połowie X wieku i kościelne znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego w roku 1000  /277

1. Propozycje dawniejszej historiografii  /278

2. Analiza źródeł  /291

3. Sytuacja prawna biskupów misyjnych Jordana i Ungera przed rokiem 1000  /302

4. Geneza zjazdu gnieźnieńskiego w roku 1000  /307

5. Przebieg zjazdu i synodu gnieźnieńskiego  /313

6. Postanowienia polityczne zjazdu gnieźnieńskiego  /329

7. Stanowisko prawno-kościelne biskupa Ungera po 1000 r. i geneza tzw. falsyfikatu magdeburskiego  /332

8. Rekapitulacja  /337

XI. Zagadka drugiej metropolii w Polsce za czasów Bolesława Chrobrego  /341

1. Przegląd opinii  /341

2. Analiza przekazu Galla Anonima  /346

3. Rzekome arcybiskupstwo misyjne Brunona z Kwerfurtu w Polsce  /347

4. Kto był drugim metropolitą w Polsce w latach 1004-1012?  /350

5. Skąd pochodziła wiadomość o drugiej metropolii?  /353

Spis rycin  /355

 

Tom III

Tom III Studiów nad początkami państwa polskiego zbiera w jedną całość rozprawy i artykuły ogłaszane w latach 1989–2009, które można ująć w układzie chronologicznym lat 963–1002, lub tematycznym, ukazującym z jednej strony drogi rozwoju państwa piastowskiego za czasów Mieszka I z wydarzeniem docelowym, jakim było oddanie „państwa gnieźnieńskiego” pod opiekę Stolicy Apostolskiej tzw. aktem Dagome iudex, a z drugiej przekształcenie organizacji misyjnej Kościoła polskiego na metropolitalną na synodach: rzymskim w 999 r. i gnieźnieńskim w 1000 r. Ten zaś połączony był ze spotkaniem cesarza Ottona III z księciem Bolesławem Chrobrym na tzw. zjeździe gnieźnieńskim, uwieńczonym przyznaniem państwu polskiemu pełnej suwerenności w stosunkach międzynarodowych.

Spis treści:

 Wstęp  /9

Przedmowa  /11

Część I

Państwo polskie w X-XI wieku  /17

I. O stosunkach prawno-politycznych państwa polskiego z państwem niemieckim w X i XI wieku  /19

II. Początki państwa polskiego w trudnym oświetleniu  /61

III. O najstarszych imionach dynastii piastowskiej  /87

IV. Rzekome drugie imię Mieszka I w kronice Anonima Galla  /99

V. Ibrahim ibn Jakub o stosunkach polsko-niemieckich w latach 963-966  /109

VI. Księżna Dobrawa i książę Mieszko jako rodzice chrzestni Polski piastowskiej  /115

Posłowie I  /129

Część II

Chrystianizacja polski w X-XI wieku  /135

I. Jakimi drogami przyszło do Polski chrześcijaństwo?  /137

II. Czeskie chrześcijaństwo na Śląsku i w Małopolsce w X i XI wieku  /167

III. Budownictwo sakralne Gniezna i Poznania na przełomie X/XI wieku w świetle źródeł pisanych  /185

IV. O wierzeniach pogańskich Słowian w kronikach niemieckich z XI i XII wieku /201 

V. Kraków biskupi przed rokiem 1000. Przyczynek do dyskusji nad dziejami misji metodiańskiej w Polsce /215

VI. Tworzenie się państw narodowych w Europie średniowiecznej  /245

VII. Kształtowanie się systemu państw i narodów europejskich  /265

VIII. Chrystianizacja Pomorza (X-XIII stulecie)  /299

Posłowie II  /311

Część III

Na Progu synodu/ zjazdu gnieźnieńskiego  /313

I. Zjazd gnieźnieński roku 1000 w oświetleniu ikonograficznym  /315

II. O rzekomym zamyśle utworzenia arcybiskupstwa w Pradze w roku 1000. Próba wyjaśnienia przekazu źródłowego   /331

III. Kanonizacja świętego Wojciecha  /339

IV. W sprawie autorstwa i miejsca napisania Żywotu pierwszego świętego Wojciecha   /345

V. Święty Wojciech jako patron Polski i Europy  /365

VI. Droga życiowa Radzima-Gaudentego do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego  /373

Posłowie III /385

Część IV

Synod / Zjazd gnieźnieński roku 1000  /389

I. Utworzenie metropolitalnej organizacji Kościoła polskiego na synodzie w Gnieźnie w dniach 9-10 marca 1000 roku  /391

II. Zjazd i synod gnieźnieński w roku 1000  /407

III. Zjazd i synod gnieźnieński roku 1000 w nowym oświetleniu historiograficznym  /421

IV. Zakres uprawnień władczych nad Kościołem polskim nadanych przez cesarza Ottona III księciu Bolesławowi Chrobremu w Gnieźnie w roku 1000  /443

V. Jakie uprawnienia kościelne przekazał cesarz Otton III księciu Bolesławowi Chrobremu na synodzie/zjeździe gnieźnieńskim w roku 1000? Po raz drugi  /449

VI. Jakie uprawnienia władcze otrzymał Bolesław Chrobry od Ottona III na zjeździe gnieźnieńskim w roku 1000? Po raz ostatni  /465

Posłowie IV  /477

Część V

Epilog synodu / zjazdu gnieźnieńskiego  /481

I. O badaniach nad zjazdem gnieźnieńskim roku 1000. Spostrzeżenia i zastrzeżenia  /483

II. Wyjaśniające się tajemnice Ostrowa Lednickiego  /525

III. Gdy serce Polski biło w Gnieźnie /533

IV. Czy to kaplica Dobrawy?  /537

V. Aspekty polityczne i kościelne tzw. „zjazdu gnieźnieńskiego” w roku 1000  /541

Posłowie V /555