Stan chłopski w Księstwie Warszawskim w świetle akt sądowych

Autor: Tomasz Opaliński

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 195

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

We współczesnej historiografii dzieje stanu chłopskiego w okresie przeduwłaszczeniowym, a także późniejszym, rzadko stają się tematem publikacji. Autor prezentowaną książką stara się przełamać ten schemat. Okres Księstwa Warszawskiego jest szczególnie ciekawy jeżeli chodzi o historię społeczną Polski, ponieważ za sprawą konstytucji z 22 lipca 1807 roku, nadanej przez Napoleona nowo powstałemu państwu, zniesiono na jego obszarze poddaństwo chłopów i wprowadzono zasadę równości wobec prawa dla wszystkich stanów. Był to bardzo istotny krok na drodze kształtowania się nowoczesnego narodu polskiego. Podstawę źródłową opracowania stanowią fragmentarycznie dotąd badane akta sądów pokoju Księstwa Warszawskiego. Na bazie tych materiałów autor kreśli szeroki obraz najliczniejszego stanu Księstwa. Porusza takie zagadnienia gospodarcze i kulturowe, jak zamożność, stopień alfabetyzacji, prawa do gruntów, drobną przestępczość, pojęcie chłopskiego honoru, sytuację w rodzinie oraz pozycję kobiety chłopki. Analizie poddane zostały także relacje pomiędzy chłopami a pozostałymi stanami z położeniem nacisku na stosunki włościańsko-szlacheckie. Pozwoliło to przyjrzeć się realnemu wpływowi wprowadzonych reform na życie mieszkańców Księstwa. Tomasz Opaliński (ur. 1969). Doktorant na kierunku historia w Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku. Jego zainteresowania badawcze skupiają się wokół historii społeczno-gospodarczej Polski w XIX w., zwłaszcza dziejów stanu chłopskiego w okresie przeduwłaszczeniowym.

Spis treści:

Wstęp  /7

Rozdział I. Zagadnienia ogólne  /13

1. Rys historyczny  /13

2. Zmiany w systemie prawnym i organizacji sądownictwa  /15

1)  System prawny i sądownictwo w okresie I RP  /15

2) Poddaństwo włościan  /17

3) Zmiany zaszłe w okresie istnienia Prus Południowych  /18

4) Ustrój i prawo w Księstwie Warszawskim  /19

5) Położenie prawne chłopów po wprowadzonych zmianach. Dekret grudniowy  /21

6) Organizacja i zakres działania sądów pokoju w Księstwie Warszawskim  /24

a. Organizacja sądów pokoju  /24

b. Kompetencje sądów pokoju /25

c. Urzędnicy sądów pokoju  /27

d. Właściwości sądów pokoju. Zasady postępowania /28

e. Działalność dotychczasowych sądów wiejskich  /29

3. Ludność analizowanych powiatów. Struktura dóbr  /30

1) Powiat śremski  /30

2) Powiat koniński  /34

4. Charakterystyka stanu chłopskiego  /36

1) Terminy "stan" i "chłop"  /36

2) Stan chłopski  /37

a. Ludność dysponująca ziemią i bezrolna  /37

b. Chłopi dysponujący lepszym lub gorszym prawem do ziemi /38

c. Podział ze względu na wykonywaną działalność /41

Rozdział II. Akta sądowe  /44

1. Krytyka zewnętrzna i wewnętrzna źródła  /44

2. Kryteria kwalifikacji powodów i pozwanych do poszczególnych stanów  /50

3. Cechy badanej grupy chłopskich powodów i pozwanych stawających w sądach pokoju w Śremie i w Koninie  /53

4. Sprawy z udziałem chłopów - dowody, przywoływane akty prawne, kary, procedury sądowe  /55

1) Rodzaje spraw, rozstrzygnięcia  /55

2) Stosowane dowody  /57

3) Przywoływane akty prawne  /58

4) Kary  /59

Rozdział III. Główne problemy społeczne i gospodarcze /62

1. Zobowiązania, poziom zamożności chłopów  /62

2. Piśmienność chłopów i pozostałych stanów  /80

3. Chłopka przed sądem  /82

4. Kradzieże  /88

5. Pobicia  /91

6. Chłopski honor /97

7. Obrót gruntami  /102

8. Sprawy rodzinne  /110

9. Świadomość narodowa chłopów  /114

Rozdział IV. Relacje międzystanowe  /116

1. Relacje chłopsko-szlacheckie  /116

2. Relacje chłopsko-chłopskie  /136

3. Relacje chłopsko-żydowskie  /139

4. Relacje chłopsko-mieszczańskie  /145

5. Relacje duchowni-chłopi  /149

6. Chłopi na tle pozostałych stanów  /150

Zakończenie  /163

Wykaz skrótów  /170

Bibliografia  /171

Aneksy  /178