Społeczeństwo feudalne

Autor: Marc Bloch

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 627

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Klasyk francuskich nauk historycznych Marc Bloch (1886–1944) mógł jeszcze bardziej zaznaczyć się w tej dziedzinie nauki, gdyby nie zginął przedwcześnie z rąk niemieckich nazistów wskutek działalności w résistance podczas II wojny światowej. Głównym dziełem Blocha pozostaje monumentalne "Społeczeństwo feudalne" (1940). Jego inna znana monografia to "Królowie cudotwórcy" (1924, wydanie polskie: Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2023). Społeczeństwo… opisuje średniowieczne warunki materialne, mentalność, system senioralny i klasy społeczne. Bloch niejako odpowiada avant la lettre na zadane później przez Jacques’a Le Goffa pytanie: Czy Europa narodziła się w średniowieczu? W epoce, w której z kolei narodził się feudalizm. Istnieją poglądy, że nie był on specyfiką średniowiecza, lecz że, rozumiany jako hierarchia podległości, występuje wszędzie w świecie. Bloch, precyzując w niniejszej monografii sens tego pojęcia w odniesieniu do Europy, udziela bardziej zniuansowanej odpowiedzi. Można rzec w dzisiejszym języku, że feudalizm zrodził się z kryzysu „globalizmu”: upadku wielkich państw, które ustąpiły pola lokalnym, zminiaturyzowanym konstelacjom władzy.  

Feudalizm europejski wszakże, uważa Bloch, był specyficzny, bo wynikał z historycznych i kulturowych uwarunkowań europejskich. Przekazał nam „ideę umowy”, nieobecną na przykład w ustroju japońskim: umowa wasala i seniora zobowiązuje obie strony, co przełożyło się na późniejszy negocjacyjny charakter systemów parlamentarnych.

(opis wydawcy)

Skrócony spis treści:

Wstęp. Ogólny kierunek badań   /13

Tom pierwszy

Powstanie związków zależności 

Część I. Środowisko 

Księga I. Ostatnie najazdy  .25

Księga II. Warunki życia i mentalność   /97

Część II. Związki człowieka z człowiekiem

Księga I. Związki krwi   /183

Księga II. Wasalstwo i lenno   /211

Księga III. Związki zależności wśród niższych klas społecznych   /339

Tom drugi

Klasy społeczne i rządzenie ludźmi

Księga I. Klasy społeczne  /399

Księga II. Rządzenie ludźmi  /503

Księga III. Feudalizm jako system społeczne i jego działanie  /611

Spis treści:

Wstęp. Ogólny kierunek badań   /13

Tom pierwszy

Powstanie związków zależności

Część I. Środowisko

Księga I. Ostatnie najazdy   /25

I. Muzułmanie i Węgrzy  /25

1. Europa napadana i oblegana - 25. 2. Muzułmanie - 26. 3. Najazd Węgrów - 31. 4. Kres najazdów węgierskich - 35.

II. Normanowie  /41

1. Ogólna charakterystyka najazdów skandynawskich - 41. 2. Od grabieży do życia osiadłego - 46. 3. Osiedlenie się Skandynawów w Anglii - 50. 4.  Osiedlenie się Skandynawów we Francji - 56. 5. Chrystianizacja Północy - 62. 6. W poszukiwaniu przyczyn - 68.

III. Następstwa najazdów i nauki z nich płynące   /73

1. Zamęt - 73. 2. Wkład ludzki: świadectwo języka i nazw - 78. 3. Wkład ludzki: świadectwo prawodawstwa i struktury społecznej - 82. 4. Wkład ludzki: sprawa pochodzenia - 89. 5. Wnioski - 90.

Księga II. Warunki życia i mentalność   /97

I. Warunki materialne i charakter gospodarki  /97

1. Dwa okresy feudalizmu - 97. 2. Pierwszy okres feudalizmu: ludność - 99. 3.  Pierwszy okres feudalizmu: kontakty między ludźmi - 100. 4.  Pierwszy okres feudalizmu: handel - 106. 5. Rewolucja gospodarcza w drugim okresie feudalizmu - 111.

II. Sposoby odczuwania i myślenia  /115

1. Człowiek wobec natury i trwania - 115. 2. Środki wyrazu - 119. 3. Kultura i klasy społeczne - 124. 4. Mentalność religijna - 128.

III. Pamięć zbiorowa   /137

1. Historiografia - 137. 2. Epos - 143.

IV. Renesans kulturalny w drugim okresie feudalizmu   /157

1. Kilka wyróżników nowej kultury - 157. 2. Narodziny świadomości - 162.

V. Podwaliny prawa  /165

1. Moc obyczaju - 165. 2. Charakter prawa zwyczajowego - 170. 3. Odnowa prawa pisanego - 175.

Część II. Związki człowieka z człowiekiem

Księga I. Związki krwi  /183

I. Solidarność rodu   /183

1. "Rodzeni przyjaciele" - 183. 2. Wendeta - 186. 3. Solidarność ekonomiczna - 193.

II. Charakter i przemiany więzi rodzinnej  /199

1. Życie rodzinne - 199. 2. Struktura rodu - 203. 3. Związki krwi a feudalizm - 209.

Księga II. Wasalstwo i lenno   /211

I. Hołd wasalny   /211

1. Człowiek innego człowieka - 211. 2. Hołd w epoce feudalnej - 212. 3. Geneza stosunków zależności osobistej - 215. 4. Wojsko zamieszkałe pod dachem pana - 220. 5. Wasalstwo karolińskie - 227. 6. Wypracowanie modelu wasalstwa klasycznego - 231.

II. Lenno   /235

1. Beneficjum i lenno: nadawanie ziemi - wynagrodzenie - 235. 2. Osiedlania wasali - 243.

III. Feudalizm w krajach europejskich   /253

1. Francuska różnorodność: południowy zachód i Normandia - 253. 2. Włochy - 255. 3. Niemcy - 258. 4. Poza zasięgiem Karolingów: Anglia anglosaska i Hiszpania królestw Austrii i Leon - 260. 5. Feudalizm zapożyczony - 268.

IV. Jak lenno stało się dziedzictwem wasala   /273

1. Zagadnienie dziedziczności: "honory" i zwykłe lenna - 273. 2. Ewolucja: przypadek Francji - 278. 3. Ewolucja - w cesarstwie - 283. 4. Metamorfozy lenna w świetle prawa dziedziczenia - 286. 5. Lenno przedmiotem handlu - 297.

V. Człowiek wielu panów    /301

1. Mnogość hołdów - 301. 2. Wielkość i upadek hołdu lige - 305.

VI. Wasal i senior   /311

1. Pomoc i opieka - 311. 2. Wasalstwo zamiast więzi rodzinnej - 318. 3. Wzajemność stosunków i ich zrywanie.

VII. Paradoks wasalstwa   /327

1. Sprzeczności świadectw - 327. 2.  Więzy prawne i kontakt ludzki - 333.

Księga III. Związki zależności wśród niższych klas społecznych  /339

I. Włość senioralna   /339

1. Ziemia senioralna - 339. 2. Zdobycze włości  senioralnej - 341. 3. Pan i chłopi-dzierżyciele - 349.

II. Poddaństwo i wolność   /359

1. Punkt wyjścia: położenie jednostki w epoce frankijskiej - 359. 2. Poddaństwo we Francji - 366. 3. Przykład Niemiec - 375. 4. W Anglii: zmienne koleje losów chłopstwa - 380.

III. Ku nowym formom ustroju senioralnego   /387

1. Stabilizacja świadczeń - 387. 2. Przemiana stosunków ludzkich - 391.

Tom drugi

Klasy społeczne i rządzenie ludźmi

Do czytelnika  /397

Księga I. Klasy społeczne  /399

I. Klasa faktyczna: szlachetnie urodzeni   /399

1. Zanik starej arystokracji krwi - 399. 2. Różne znaczenia wyrazu "szlachetny" w pierwszym okresie feudalnym - 403. 3. Klasa szlachetnie urodzonych, klasa senioralna - 406. 4. Stan żołnierski - 407.

II. Życie szlachetnie urodzonych  /413

1. Wojna - 413. 2. Szlachetnie urodzony u siebie - 421. 3. Zajęcia i rozrywki - 426. 4. Reguły postępowania - 430.

III. Klasa rycerska  /439

1. Pasowanie - 439. 2. Kodeks rycerski - 445.

IV. Przeobrażanie się szlachty de facto w szlachtę de iure  /451

1. Dziedziczność godności rycerskiej i nadawanie szlachectwa - 451. 2. Potomkowie rycerzy tworzą klasę uprzywilejowaną - 458. 3. Prawa szlachetnie urodzonych - 461. 4. Wyjątek: Anglia - 464.

V. Różnice klasowe w łonie stanu szlacheckiego  /469

1. Hierarchia władzy i pozycji - 469. 2. Ministeriałowie i rycerze niewolni - 476.

VI. Duchowieństwo i klasy zawodowe  /487

1. Społeczność kościelna w ustroju feudalnym - 487. 2. Chłopi i mieszczanie - 497.

Księga II. Rządzenie ludźmi   /503

I. Wymiar sprawiedliwości  /503

1. Ogólne cechy wymiaru sprawiedliwości - 503. 2. Rozdrobnienie władzy sądowniczej - 506. 3. Sąd równych czy sąd pana? - 516. 4. Na marginesie rozdrobnienia władzy: przeżytki i nowości - 518.

II. Władze tradycyjne: królestwo i cesarstwo   /525

1. Geografia królestw - 525. 2. Tradycje i natura władzy królewskiej - 531. 3. Przekazywanie władzy królewskiej: problemy dynastyczne - 536. 4. Cesarstwo - 544.

III. Od księstw terytorialnych do kasztelanii   /549

1. Księstwa terytorialne - 549. 2. Hrabstwa i kasztelanie - 557. 3. Władze kościelne - 559.

IV. Chaos i walka z chaosem   /569

1. Granice władz - 569. 2. Przemoc i dążenie do pokoju - 572. 3. Pokój i pokój Boży - 575.

V. Ku odbudowie państw: ewolucje narodów   /587

1. Przyczyny przegrupowania sił - 598. 2. Monarchia nowa: Kapetyngowie - 589. 3. Monarchia archaizująca: Niemcy - 594. 4. Monarchia anglonormandzka. Skutki podboju i przeżytki germańskie - 598. 5. Narodowości - 602.

Księga III. Feudalizm jako system społeczny i jego działanie  /611

I. Feudalizm jako model społeczny   /611

1. Feudalizm czy feudalizmy: liczba pojedyncza czy mnoga? - 611. 2. Podstawowe cechy feudalizmu europejskiego - 614. 3. Rzut oka na historię porównawczą - 618.

II. Co przetrwało z feudalizmu europejskiego?  /621

1. Relikty i instytucje wskrzeszone - 621. 2. Idea wojny i idea umowy - 625.