Simplices fenestrae cistercienses. Geneza, treści ideowe i źródła estetyczne przeszkleń witrażowych w kościołach i klasztorach

Autorka: Joanna Utzig

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 267

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 21,0 cm x 29,5 cm

Specyfikę przeszkleń w kościołach cystersów dostrzeżono już u zarania nowoczesnej historii sztuki, jednak ich odmienność od „głównego nurtu” twórczości witrażowej, a także względna prostota artystyczna spowodowały, że przeważnie pojawiały się one na marginesie opracowań dotyczących dziejów witrażownictwa. Tymczasem konieczność zastosowania się do ścisłych zaleceń Kapituły Generalnej zgromadzenia zaowocowała stworzeniem wyjątkowych dzieł o charakterze programowo abstrakcyjnym, minimalistycznych pod względem techniki i środków wyrazu. Joanna Utzig, dostrzegając unikatowość i szczególny kontekst kulturowy cysterskich przeszkleń, na kartach książki Simplices fenestrae cistercienses postawiła je w centrum uwagi. Publikacja – owoc szeroko zakrojonych badań – poświęcona jest witrażom powstającym na potrzeby cystersów od momentu ukonstytuowania się zakonu w XII stuleciu do około połowy XIII wieku. Witraże cysterskie pochodzące z tego okresu zachowały się w różnych regionach Europy, najliczniej na terenie Francji i Niemiec. Autorka uwzględniła jednak w swoich rozważaniach także dzieła, które przetrwały jedynie w reliktach (w tym znaleziska archeologiczne) oraz  przeszklenia znane wyłącznie ze źródeł pisanych lub ikonograficznych. Szczególnym zainteresowaniem obdarzyła witraże należące do tytułowej kategorii simplices fenestrae, prezentując czytelnikom wszechstronne i bogato ilustrowane opracowanie związanej z nimi problematyki. Książka stanowi XI tom serii Studia z historii sztuki dawnej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Muzeum Narodowego w Krakowie pod red. Marka Walczaka, cenionej nie tylko przez historyków sztuki i historyków, ale także wszystkich pasjonatów kultury materialnej i artystycznej dawnych wieków.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Część I. Wprowadzenie /7

I.1. Wstęp. Zakres, cele pracy, źródła oraz metody prowadzenia badań  /7

I.2. Powstanie, organizacja i rozprzestrzenianie się zakonu cystersów do około połowy XIII wieku  /17

I.3. Problemy terminologiczne  /20

I.4. Zarys dziejów badań nad witrażami cysterskimi  /24

Część II. Zarys genezy witraży cysterskich i ich rozwoju do połowy XIII wieku  /31

II.1. Najstarsze witraże cysterskie (przeszklenia w typie simplices fenestrae)  /31

II.2. Źródła formalne i technologiczne  /67

II.3. Simplices fenestrae poza kontekstem  cysterskim. Znaczenie przeszkleń szarych mnichów  /110

II.4. Wnioski  /117

Część III. Podstawy ideowe, estetyczne oraz funkcje przeszkleń cysterskich /119

III.1. Możliwość prowadzenia badań. Uwagi wstępne i przegląd dotychczasowych ustaleń  /119

III.2. Teksty normatywne  /123

III.3. Główne zagadnienia estetyczne i treści sztuki cysterskiej  /133

Podsumowanie. Cysterska reforma jako powrót do korzeni  /173

Summary. Simplices Fenestrae Cistercienses. Origin, Content and Aesthetic Sources of Stained-Glass Windows in Churches and Monasteries of the Cistercians before ca. 1250  /179

Bibliografia  /187

Indeks osób  /211

Indeks topograficzno-rzeczowy  /215

Spis ilustracji  /221

Tablice  /227