Siła podporządkowanych

Autor: Michał Rauszer

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 416

Okładka: miękka 

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Książka jest antropologiczną analizą buntów chłopskich w czasach pańszczyźnianych (XVI-XIX wiek). Autor omawia przejawy chłopskiego oporu, wykorzystując do tego badania tzw. historii oddolnej (history from below), tradycje badań subaltern studies oraz koncepcję „broni podporządkowanych”. Wychodzi z założenia, że żaden bunt nie wybucha w próżni, zawsze jest poprzedzony tworzeniem się swoistej subkultury oporu, ma także własną logikę i cele oparte na tej subkulturze. Autor analizuje również sposoby i taktyki oporu ukrytego, anonimowego oraz strategie maskowania oporu.

Spis treści:

Wstęp /11

1. Punkty odniesienia  /16

2. Bunt, opór i „dysydenckie subkultury”  /18

3. Badania nad chłopskimi buntami w kontekście polskim /21

4. Paradygmaty badań nad chłopskimi buntami /24

5. Chłopi jako lud? /25

6. Lud i klasa /27

7. Systemowa przemoc /30

8. Antropologia oporu /31

9. Struktura pracy /35

CZĘŚĆ I

Rozdział 1. Formy oporu podporządkowanych  /41

1.1. Bunty chłopskie jako reakcja /44

1.2. Podstawy chłopskiego działania /45

1.3. Formy kolektywnego oporu /47

1.4. Anonimowość oporu  /50

1.5. Chłopskie oddziały zbrojne /52

1.6. Chłopski lojalizm i naiwny monarchizm /53

1.7. Legalność oporu /56

1.8. Metodologia badań oporu /58

Rozdział 2. Dominacja i broń podporządkowanych  /60

2.1. Infrapolityka i broń podporządkowanych /61

2.2. Dwa rodzaje stosunków podporządkowania /62

2.3. Charakter paternalizmu /64

2.4. Kultura ludowa jako odwrotność paternalizmu /65

2.5. Nieoznaczoność w hegemonii i przemoc /67

2.6. Publiczny protokół–ukryty protokół  /68

2.7. Ukryty protokół jako podstawa oporu /71

2.8. Kultury ukrytego protokołu /73

2.9. Ukryty protokół jako sfera wartości  /75

2.10. Ukryty protokół i zachowanie /77

Rozdział 3. Taktyki oporu /79

3.1. Kolektywizm pragmatyczny  /83

3.2. Sieci, plotka i koordynacja /85

3.3. Moralna ekonomia chłopskich buntów /87

3.4. Tłum i moralna ekonomia /90

3.5. Moralna podstawa oporu  /94

3.6. Plotka–komunikacja–wartości  /96

3.7. Logika tłumu  /99

3.8. Głupota i walka klas /102

Rozdział 4. Pańszczyzna i wewnętrzna kolonizacja /107

4.1. Kolonizacja jako nierównowaga /107

4.2. Teoria kolonizacji wewnętrznej  /109

4.3 Precedensy /111

4.4. Kolonizacja wewnętrzna jako pojęcie antropologiczne /113

4.5. Od kryzysu XIV wieku do rewolucji cen /114

4.6. W stronę wewnętrznej kolonizacji   /117

4.7. Kolonizacja wewnętrzna i „wtórne poddaństwo”  /119

4.8. Ekonomia wewnętrznej kolonizacji  /123

4.9. Folwark jako przedsiębiorstwo?  /124

4.10. Monopole /126

4.11. Kolonizacja wewnętrzna i pańszczyzna  /128

4.12. Na czym polegała pańszczyzna? /130

Rozdział 5. Kultury wewnętrznej kolonizacji /136

5.1. Niewolnictwo, poddaństwo, pańszczyzna  /138

5.2. Chłopi i niewolnicy  /140

5.3. Nie czyń się, Chamie, Jafetem  /142

5.4. Ideologia sarmatyzmu /146

5.5. Dystynkcje protorasowe i sarmatyzm  /147

5.6. Dystynkcje estetyczne  /149 

5.7. Naród szlachecki  /152

C Z Ę Ś Ć II

Rozdział 1. Kulturowe praktyki kontrhegemoniczne   /161

1.1. Kultura folkloru  /162

1.2. Folklor i hegemonia  /165

1.3. Zażyłość kulturowa i ukryty protokół   /167

1.4. Dialektyka drwiny  /169

1.5. Sowizdrzał i sprytny chłop  /173

1.6. Klasowa mądrość i głupota  /176

1.7. Spryt chłopa   /178

1.8. Nadprzyrodzona broń w walce z dworem   /179

1.9. Czary jako walka klas  /180

1.10. Pieśni antypańszczyźniane  /185

1.11. Obrzędy i rebelie  /192

1.12. Świat na opak jako forma wyobraźni politycznej   /196

Rozdział 2. Codzienne formy chłopskiego oporu  /200

2.1. Zbiegostwo chłopów  /201

2.2. Zbiegostwo jako forma oporu   /202

2.3. Przyczyny zbiegostwa   /204

2.4. Struktura ucieczek   /204

2.5. Polityka zbiegostwa  /206

2.6. Łańcuch intymnych skierowań  /207

2.7. Zbiegostwo i kolektywizm pragmatyczny   /208

2.8. Moralna ekonomia sporów metrycznych  /209

2.9. Opór metryczny  /211

2.10. Spory o wymiar pracy i działki osadników   /212

2.11. Pierwszy polski terrorysta mierniczy   /213

2.12. Performatyka oporu   /214

2.13. Nigdy nie widziałem chłopa biegnącego  /216

2.14. Dodatek: opór i kapitalizm   /221

Rozdział 3. Od codziennego oporu do strajku chłopskiego   /224

3.1. Fomentatorzy i „Mojżesze ludu”  /225

3.2. Przywódcy i struktura buntu  /226

3.3. Burzyciele pokoju z Poręby   /228

3.4. Spory sądowe  /231

3.5. Procesy   /232

3.6. Strajk chłopów w starostwie libuskim  /237

3.7. Organizacja oporu   /239

3.8. Bunt i pacyfikacja   /240

Rozdział 4. Figura społecznego bandyty   /244

4.1. Zbójnictwo na ziemiach polskich  /245

4.2. Zbójnicy społeczni a państwo  /247

4.3. Zbójnictwo i pańszczyzna  /248

4.4. Zbójnictwo a społeczność  /249

4.5. Tradycje chłopskiego oporu i zbójnictwo  /250

4.6. Reakcje na zbójnictwo  /253

4.7. Znaczenie mitu zbójnika  /255

4.8. Nadprzyrodzone moce zbójników   /257

4.9. Zbójnik jako ludowy wzorzec bohatera   /259

4.10. Mit zbójnika i ukryty protokół  /260

4.11. Moralna ekonomia zbójnictwa  /261

4.12. Polityka pamięci chłopów i utopia   /263

Rozdział 5. Chłopskie bunty: dwa modele  /266

5.1. Rola uniwersalistycznych ideologii w buntach chłopskich   /267

5.2. Model lokalnego powstania: pierwsza bitwa pod Nowym Targiem   /270

5.3. Druga bitwa pod Nowym Targiem   /276

5.4. Klasa i ur-nacjonalizm   /278

5.5. Stabilizacja systemów politycznych w XVII wieku  /280

5.6. Konflikt kolonialny?  /283

5.7. Proces kolonizacji  /284

5.8. Kozacy  /286

5.9. Drugi model: uniwersalistyczne podstawy buntu chłopskiego i ur-nacjonalizm  /287

5.10. Powstanie ludowe i powstanie Chmielnickiego  /289

5.11. Ustrój autonomii Chmielnickiego i sprawa chłopska  /294

5.12. Polityka chłopskich buntów  /295

Rozdział 6. Kapłan ludowej rewolucji   /298

6.1. Wikary z Wilkołazu  /299

6.2. Organizacja i rewolucja  /301

6.3. Pańszczyzna w Kongresówce  /304

6.4. Polska ludowa Ściegiennego  /306

6.5. Przekroczenie paradygmatu klasowego  /308

6.6. W stronę rewolucji ludowej  /310

6.7. Listy z nieba  /312

6.8. Ludowa propaganda  /315

6.9. Chrystus rewolucjonistą?  /316

6.10. Edukacja do solidarności  /318

6.11. Chrześcijanin z karabinem?  /319

Rozdział 7. Rewolucja, czyli zapusty chłopskie  /323

7.1. W stronę nowoczesnej monarchii  /324

7.2. Struktura relacji  /328

7.3. Polak w surducie, chłop w siermiędze  /329

7.4. Pańszczyzna jako akt wiary  /331

7.5. Religia, rewolucja  /335

7.6. Manifest Goslara i widmo komunizmu   /339

7.7. Chłopskie zawołania  /342

7.8. Rewolucyjna plotka  /343

7.9. Polityka chłopów w czasie rabacji  /346

7.10. Organizacja rabacji  /349

7.11. Żywioł i organizacja  /354

7.12. Rabacja jako wydarzenie  /355

7.13. Realpolitik króla chłopów  /358

7.14. Chłopska polityka wewnętrzna  /361

7.15. Rządy Szeli  /363

7.16. Pacyfikacja i przejście do ukrytego oporu  /365

Zakończenie  /371

Dodatek: inne pieśni ludowe o Ściegiennym  /380

Bibliografia  /382

Indeks osób  /404

Summary   /414