Sejmiki w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego

Autor: Robert Kołodziej

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 520

Okładka: twarda z obwolutą

Format: 17,0 cm x 24,5 cm 

Złota Seria Uniwersytetu Wrocławskiego

Ustrój Rzeczypospolitej szlacheckiej kojarzy się przede wszystkim z instytucją sejmu; sejmiki pozostają w jej cieniu. Tymczasem siedemdziesiąt regionalnych zjazdów w obu częściach państwa polsko-litewskiego było bardzo ważnym elementem systemu parlamentarnego kraju.  Ich rola stale rosła, co było szczególnie widoczne w drugiej połowie XVII wieku. Monografia Roberta Kołodzieja poświęcona jest okresowi panowania Jana III Sobieskiego (1674–1696), kiedy władza sejmików osiągnęła szczytowe znaczenie. Po części wynikało to z nieufności szlachty wobec sejmu, a po części z postępującego kryzysu polskiego parlamentaryzmu, związanego z nadużywaniem prawa do liberum veto.

Samorządy szlacheckie przejmowały coraz więcej kompetencji, w tym najważniejsze — zbieranie i dystrybucję podatków. Wzrost znaczenia lokalnych zjazdów zmuszał obywateli do spotykania się na sejmikach czasem nawet kilkanaście razy w roku i do coraz dłuższych, niekiedy trwających po kilkanaście dni, obrad. Autor na podstawie licznych przykładów pokazuje ewolucję systemu sejmikowego, opisuje cechy wspólne oraz różnice między poszczególnymi zjazdami w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim.

Monografia Roberta Kołodzieja jest pionierską próbą analizy funkcjonowania wszystkich sejmików na podstawie szerokiego materiału, przede wszystkim rękopiśmiennego, zebranego w trakcie kilkunastoletnich kwerend w archiwach i bibliotekach w kraju i za granicą. To kompendium wiedzy przeznaczone nie tylko dla badaczy dziejów ustroju. Książka adresowana jest do wszystkich, którzy chcą zgłębić czasy rządów Jana III i kulisy funkcjonowania państwa w trudnym okresie wojen z imperium osmańskim. 

(opis wydawcy)

Spis treści: 

Wstęp /11

1. Geografia sejmikowa /21

1.1. Rodzaje sejmików /21

1.2. Sejmiki partykularne /24

1.3. Sejmiki generalne /26

1.3.1. Sejmik Małopolski i Wielkopolski /27

1.3.2. Sejmik litewski /29

1.3.3. Sejmik mazowiecki /32

1.3.4. Sejmik pruski /34

1.3.5. Ocena sejmików generalnych /41

1.4. Miasta sejmikowe /42

1.5. Budynki sejmikowe /47

2. Zwoływanie sejmików /61

2.1. Sejmiki przedsejmowe /61

2.1.1. Terminy sejmików przedsejmowych /70

2.2. Sejmiki relacyjne /72

2.2.1. Zwoływanie i termin /74

2.3. Sejmiki ekstraordynaryjne /87

3. Uczestnicy sejmików /91

3.1. Senatorowie i magnaci /92

3.1.1. Plenipotenci magnaccy /110

3.2. Urzędnicy  i szlachta-obywatele /112

3.3. Pozostali uczesnicy /117

3.3.1. Żołnierze /117

3.3.2. Duchowni /121

3.3.3. Petenci i obserwatorzy /125

3.4. Uwagi na temat frekwencji /127

3.4.1. Frekwencja a kworum /138

3.5. Zakwaterowanie i aprowizacja /139

4. Przebieg sejmmijów i charakterystyka obrad /143

4.1. Sejmiki przedsejmowe /143

4.1.1. Marszałek sejmokowy /145

4.1.2. Legacja królewska /159

4.1.3. Obrady /166

4.1.4. Instrukcja dla posłów /169

1.4.5. Elekcja posłów /175

1.4.5.1. Liczba wybieranych posłów /175

1.4.5.2. Bierne prawo wyborcze /177

1.4.5.3. Moment wyboru /182

1.4.5.4. Zgłaszanie kandydatów /183

1.4.5.5. Sposób głosowania /185

1.4.5.6. Przysięga poselska /188

1.4.6. Inne czynności i spisanie laudum /190

4.2. Sejmiki relacyjne /193

4.2.1. Relacja posłów sejmowych /194

4.2.2. Aprobowanie i kwestionowanie konstytucji /199

4.2.3. Decyzje podatkowo-skarbowe /210

4.2.4. Poselstwo do króla /232

4.2.4.1. Przyczyny wysyłania poselstwa /234

4.2.4.2. Posłowiedo króla /242

4.2.4.3. Dokumenty dla posłów /248

4.2.4.4. Audiencja i odpowiedź króla /249

4.2.4.5. Relacja z poselstwa/253

4.2.4.6. Polityczna rola poselstw/253

4.2.5. Inne poselstwa /255

4.2.6. Pozostałe czynności /262

4.3. Czas trwania sejmików /265

4.4. Bezpieczeństwo podczas obrad /269

5. Limitowanie sejmików /273

5.1. Geneza limity /273

5.2. Przyczyny limitowania sejmików /276

5.3. Warunki limity /289

5.4. Skutki limity i opinie współczesnych /294

6. Zrywanie - rozdwajanie - kradzież sejmików /299

6.1. Przyczyny zrywania sejmików /300

6.2. Sposoby zrywania sejmików /325

6.3. Protesty nieuznane /334

6.4. Zrywanie sejmików - skala zjawiska /338

6.5. Opinia społeczna wobec zrywania sejmików /346

6.6. "Kradzież" sejmiku /350

7. Sejmiki powtórne /353

7.1. Prośba o powtórny uniwersał /354

7.2. Wydanie się powtórnego uniwersału /362

7.2.1. Sejmiki przedsejmowe /362

7.2.2. Sejmiki relacyjny /368

7.3. Skutki sejmików powtórnych /371

8. Wpływ na obrady /379

8.1. Dwór królewski /379

8.1.1. Cele działania dworu /416

8.2. Senatorowie /427

8.2.1. Cele i działania senatorów /444

8.3. Frakcje sejmikowe /449

8.4. Propaganda - agitacja - rozwiązania siłe /459

8.5. Niezależność sejmikującej szlachty /465

Zakończenie. System sejmikowy w oczach współczesnych /469

Wykaz skrótów /477

Bibliografia /479

Summary /497

Indeks osobowy /501