Sarmatyzm. Historia pojęcia

Zapewne każdy, kto miał styczność z polską edukacją lub choćby interesuje się polską historią, zetknął się kiedyś ze słowem „sarmatyzm”. Jednakże gdy zestawić ze sobą jego rozmaite formalne i nieformalne definicje, okazuje się, że dotyczą one niezwykle szerokiej gamy zjawisk, a nierzadko nawet stoją względem siebie w kompletnej sprzeczności. Celem książki jest próba stworzenia narracji o tym, skąd „sarmatyzm” (rozumiany jako słowo i jako pojęcie) się wziął, a przy tym ustalenie, jaką pełnił funkcję w dyskursach historycznych. Jak go rozumiano i jakie kryły się za tym idee? Kto i w jakim celu go używał? I wreszcie: na ile „sarmatyzm” jest pojęciem fundacyjnym dla współczesnej idei polskości? Jest to istotne tym bardziej, że i publicyści, i akademicy zdają się postrzegać je jako istotny element historii polskiej tożsamości – i to niezależnie od tego, czy przypisuje się mu konotacje pozytywne, czy negatywne. Każde użycie „sarmatyzmu” wytwarza (lub chociaż reprodukuje) jakiś obraz polskości: chorobliwej i wynaturzonej, albo przeciwnie – pierwotnej, zdrowej, prawdziwej. „Sarmatyzm”. Historia pojęcia pokazuje, jak te obrazy uzależnione są od polityk, dyskursywnych celów i bieżących okoliczności.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Podziękowania / 7

Wprowadzenie / 9

Rozdział 1. Najbardziej barbarzyński kraj Europy: między dyskursem a rzeczywistością / 21

Kto jest barbarzyńcą? / 22

Wczesnonowożytni barbarzyńcy Polaków i Litwinów / 25

„Barbarzyński” mit etnogenetyczny / 33

Rozdźwięk między dyskursem a rzeczywistością / 36

Rozdział 2. „Sarmatyzm” XVIII wieku / 51

Stanisława Augusta „powtórne świata polskiego tworzenie” / 53

„Bałwany sarmatyzmu” / 63

Natrętny „sarmatyzm” – komedia Józefa Bielawskiego / 75

Fraczek kontra „sarmatyzm” – komedie Franciszka Bohomolca / 92

„Sarmatyzmy” Franciszka Zabłockiego / 99

„Prostota i szczerość” – porażka „fraczka”? / 121

Podsumowanie / 125

Rozdział 3. „Sarmatyzmy” XIX wieku / 129

„Sarmatyzm” – spadek po czasach stanisławowskich / 129

„Sarmatyzm” romantyków / 140

„Sarmatyzm” w prasie i eseistyce XIX wieku / 166

„Sarmatyzm” jako polska starożytność / 177

„Sarmatyzm” jako leksem / 183

Podsumowanie / 191

Rozdział 4. „Sarmatyzmy” przedwojenne / 195

„Sarmatyzm” Ignacego Chrzanowskiego / 195

„Sarmatyzm” Aleksandra Brücknera / 200

„Sarmatyzm” i barok: początki / 210

Poza historią literatury / 215

Niesarmacki wąsik Boya / 220

Polityki „sarmatyzmu” / 230

„Sarmatyzm” – wyróżnik polskości / 241

Podsumowanie / 256

Rozdział 5. „Sarmatyzm” w dwudziestowiecznej nauce / 259

Powojenne zainteresowanie „sarmatyzmem” / 259

Marksistowska perspektywa na „sarmatyzm” / 271

Ku strukturalistycznej definicji „sarmatyzmu” / 279

Unarodowienie „sarmatyzmu” / 293

Paradoksy „sarmatyzmu” / 311

Ponowoczesne „sarmatyzmy” – debaty i spory / 333

Podsumowanie / 351
Zakończenie – perspektywy / 355
Bibliografia / 373
Summary / 393
Indeks osób / 397