Religia hellenizmu. Religia starożytnej Grecji - zarys ogólny

Autor: Tadeusz Zieliński

Rok wydania: 2001

Liczba stron: 161

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Książka z serii: Religia świata antycznego

Prezentowana praca przedstawia, scalone w jednej książce dwa najwcześniejsze i objętościowo najmniejsze tomy cyklu: Religię starożytnej Grecji i Religię hellenizmu. Wspólnym wysiłkiem prac redakcyjnych Katedry Nauki o Cywilizacji na Uniwersytecie Gdańskim i prac edytorskich toruńskiego Wydawnictwa Adam Marszałek udało się wreszcie zrealizować to, o co daremnie apelował Jan Parandowski w 1957 i Julian Krzyżanowski w 1972 roku. W ten sposób przywrócono kulturze narodowej dzieło życia Tadeusza Zielińskiego, jednego z największych przedstawicieli humanistyki polskiej. Dzieło nosi tytuł "Religie świata antycznego" i obejmuje 6 tomów: Tom I Religia starożytnej Grecji, Tom II Religia hellenizmu, Tom III Hellenizm i judaizm, Tom IV Religia rzeczypospolitej rzymskiej, Tom V Religia cesarstwa rzymskiego, Tom VI Chrześcijaństwo antyczne.

Spis treści:

I. Wstęp /1

Religia hellenizmu  /1

1. Religia starożytnej Grecji - nowe zadanie - plan ogólny - przekroje poprzeczne /1

2. Pojęcie hellenizmu - warunki jego powstania - zjednoczenie kulturalne szczepów helleńskich - upadek idei hegemonii międzyhelleńskiej - siła centralizująca z zewnątrz - hellenizacja "barbarzyńców" /3

3. Rozkład mocarstwa Aleksandra Wielkiego - Macedonia - Trako-Frygia - Gallowie i Pergamon - Państwo Seleucydów - Egipt - losy hellenizmu w tych państwach - Grecja macierzysta - pochłonięcie świata hellenistycznego przez Rzym  /6

4. Religia hellenizmu - proces rozwoju religijnego - drogi badania - uczucie religijne i wyznaniowość - interkonfesjonalizm i superkonfesjonalizm /10

II. Religia misteriów /13

5. Dwa prądy w religii starożytnej Grecji - Religia Ziemi - Demeter eleuzyńska - Eleusis i Delfy /13

6. Prozelityzm w religii Demetry - mit homerycki w Demetrze /15

7. Bogowie kultu eleuzyńskiego - zjednoczenie Eleusis z Atenami - "Wyrocznia delficka". Pochód do Eleusis - Iakchos-Dionizos - Eumolpidzi, keryksowie, Likomidzi  /16

8. Talizman Arystomenesa - odrodzenie Messenii - misteria misteria andańskie - Apostoł Metapos - misteria Kabirów - napos andański /20

9. Zmiany w kulcie - Enna i Rzym - Aleksandria: hymn Kallimacha i sentymentalizm religijny - Anatolia: Kyzikos i Pergam /24

10. Charakter rozwoju religii misteriów /27

III. Wielka macierz bogów /31

11. Demeter i Ziemia - Bogini-matka - jej pierwotna grecka postać - jej azjatycka postać w Pessynuncie - jej grecko-azjatycka postać /31

12. Macierz idejska - milczenie Homera - Afrodyta i Anchizes - Wielka Macierz w Kyzikos Anacharsis - Jazon i Argonauci /35

13. Wielka Macierz w Pessynuncie - mit pessynuncki - reforma Tymoteusza /40

14. Misteria Wielkiej Macierzy - macierz górska i ekstaza - czarny kamień - samokastracja Gallów - jej sens - obrzędowość kultu reformowanego - śmieć i zmarwychwstanie /44

15. Wyniki - matka i kochanka - rozwój kultu /47

IV. Izyda

16. Charakter religii egipskiej - odrębne stanowisko Izydy - mit Plutarcha - podwojenie zguby Ozyrysa   /50

17. Kult zhellenizowany Izydy i Sarapisa - opowiadanie Tacyta - Tymoteusz i Menton - posąg Bryaksisa /53

18. Rozpowszechnienie kultu przed reformą i po reformie - wyzwolenie niewolników - Sycylia, Pompeja, Rzym /56

19. Charakter kultu reformatorskiego - brak teriomorfizmu - brak magii - Teokrazja - kapłaństwo i nabożeństwo - misteria Izydy /59

V. Adonis i Afrodyta /64

20. Astarte i Adonis - ich babilońska ojczyzna - Isztara i Tammuz - zejście Isztary - pierwiastki religii przyrody - czy kult był mistyczny? /64

21. Biblos i Cypr - mit cypryjski o Afrodycie i Adonisie - rozpowszechnianie ich kultu w Grecji - prywatny jego charakter - Safona i Praksilla /66

22. Zmiany za czasów hellenistycznych - święto aleksandryjskie i Teokryt /68

23. Attys, Ozyrys, Adonis - sentymentalizm religijny - różnica między nimi a Demetrą: erotyzm religijny /75

VI. Starożytny Olimp /75

24. Rzekome zubożenie politeizmu - świadectwa literackiej i epigraficzne - troski gmin o nabożeństwo według napisów /75

25. Apollo delficki - najazd Gallów  /79

26. Panowanie etolczyków - święto Soteriów - wzrost wpływu Delf /81

27. Seleukos i Apollo - Apollo dafnejski /84

28. Triumf Apollina na Wschodzie - idea Apollina jako boga syna. Skromna rola pozostałych bogów w religii hellenizmu - jej wyniki: bóg-syn bogini-matka /87

VII. Kult herosów i apoteoza /90

29. Herosowie eposu - herosowie-założyciele miast, archegeci, zbawiciele - heroizacja i zasługa /90

30. Zamieszkałość herosów w ich mogiłach - rola wyroczni - kult herosów - ich pomoc - "Łaska" - heros temezejski i Kleomedes /92

31. Herosowie-święci i herosowie-upiory - siła jako warunek herezji  /95

32. Historyczni herosowie-założyciele miast - heroizacja za życia - apoteoza - orientalizacja religii greckiej /98

33. Apoteoza faraonów - równoległe zjawiska w Persji - diadochowie apoteozy Ptolemeuszów i Seleucydów /100

34. Postulaty apoteozy - Euhemeros i euhemeryzm - różne odmiany heroizacji i apoteozy - idea wcielenia bóstwa w człowieka /103

VIII. Sekularyzacja i sakralizacja /109

35. Obydwie siły za czasów achajskich helleńskich i attyckich /109

36. Przejście do hellenizmu - sztuka /110

37. Nauka - "meteorologia", kosmologia, atsrologia. Medycyna szkoły: dogmatyczna, empiryczna i metodyczna - uzdrowiska przy świątyniach: Asklepios i oczekiwane cudów - nauka historyczna - Tucydydes i Polibiusz /113

38. Życie i obyczaje - wiara i zabobony - magia /118

39. Spełnienie się czasów - reakcja Wschodu - Tyche-Fortuna - równowaga światopoglądu i jej naruszenie /124

IX. Pozydoniusz   /124

40. Szkoły filozoficzne hellenizmu  filozofia religijna, Stoi Klemantes i jego hymn do Zeusa - walka Stoi z akademią - sekularyzacja Sti i Panecjusz /124

41. Rola Pozydoniusza jego życie - jego działalność literacka /128

42. Filozofia Pozydoniusza - dogmat sympatii powszechnej - Los. Prognostyka i wróżbiarstwo - astrologia  /131

43. Nauka o duszy. Dogmat wniebowstąpienia duszy - dusze i demony - raj w filozofii religijnej Pozydoniusza - "sen Scypiona" - od Pozydoniusza do Dantego /136

44. Pozydoniusz jako uczony - stosunek Pozydoniusza do historii - fortuna Polibiusza i los Pozydoniusza /138

45. Pozydoniusz i sakralizacja filozofii - przyczyny jego powodzenia /142

X. Zakończenie /144

46. Od hellenizmu do chrześcijaństwa - zarodki chrześcijastwa w religii helleniznmu /144

47. Od helleństwa do hellenizmu - aspekty przyrody, pracy, polityki /147

48. Religia hellenizmu jako dalszy ciąg starohelleńskiej - postęp czy cofnięcie się? /149

Skorowidz imion własnych tomu II /152