Religia Rzeczypospolitej Rzymskiej

Autor: Tadeusz Zieliński

Rok wydania: 2000

Liczba stron: 452

Okładka: miękka

Format: 16,00 cm x 22,5 cm

Uwagi - okładka z niewielkimi zarysowaniami

Niniejsza praca jest czwartym tomem wielkiego cyklu monografii pt. Religie świata antycznego. Religia rzeczypospolitej rzymskiej, podobnie jak Hellenizm a judaizm nie była wznawiana od pierwszego jej wydania w latach międzywojennych. Ukazała się wówczas w dwóch częściach, kolejno publikowanych w latach 1933 i 1934. Niniejszy czwarty tom ma do czynienia z religią rzeczypospolitej rzymskiej przeważnie w pierwszym wieku przed Chrystusem, kończąc świętem „odrodzenia Rzymu” w roku 17. Jest to okres rozkwitu literatury rzymskiej z poezją włącznie; toteż Autor uległ pokusie przedstawienia czytelnikowi jej oryginalnych świadectw, naturalnie w polskim przekładzie. Jak w poprzednim tomie, tak i w tym często Autor powołuje się na tomy poprzedzające.

Spis treści:

Religie świata antycznego. Układ całości dzieła /5

Pewniki /6

Przedmowa do wydania drugiego /7

Przedmowa autora /8

I. Wstęp

1. Znaczenie kultury Rzymu dla kultury ogólnoeuropejskiej. Rzym jako łącznik między Grecją a Zachodem. Osobliwość geniuszu rzymskiego. Rzymska religia z punktu widzenia ciągłości psychologicznej. Charakter niniejszego dzieła  /11

2. Zarys geograficzny, Italia i jej kręgosłup. Wyroczość podwójnego kierunku Apeninów, trzy części Italii. Północna i południowa otwarte na wschód, średnia na zachód. Stąd rola Italii jako łącznika między Wschodem a Zachodem. Trzy plemiona Italii środkowej: Etruskowie, Latyni, Samnici. Zwycięstwo Latynów i Rzymu   /17

3. Zarys historyczny. Legenda o założeniu Rzymu. Trudności chronologiczne i ich rozwiązanie. Rzym jako kolonia Troi. Powstanie Rzymu z połączenia gmin latyńskiej i sabińskiej. Pierwiastki świętokradcze w legendzie o założeniu Rzymu i ich znaczenie. Augurium augustum i jego spełnienie /22

4. Królowie rzymscy. Alba. Opanowanie przez Etrusków i hegemonia. Wygnanie Etrusków i utrata hegemonii. Walka stanów i hellenizacja. Potrójne zadanie hegemonii rzymskiej: wobec Latynów, wobec Italii i wobec świata antycznego  /27

5. Walka z hellenizmem i nowa hellenizacja. Tarent. Kartagina. Macedonia. Nowa walka stanów: Grakchowie, Mitradyt, Egipt, Hellenizacja i orientalizacja /31

6. Stosunek niniejszego dzieła do jego poprzedników. Nauka i sentyment. Religia rzymska a religia grecka. Wypełnienie się czasu   /37

II. Etruria

7. Pochodzenie Etrusków z Lidii. Legenda Herodota. Tyrreńczycy na Lemnos. Etruskowie w Italii. Związek dwunastu miast. Etruskowie i Hellenowie. Hellenizacja religii etruskiej. Imperializm etruski. Ofensywa Rzymu. Zanik potęgi etruskiej   /41

8. Język etruski. Dwie metody badania. Brak literatury. Sztuka etruska. Wpływ sztuki helleńskiej. Grobowce. Świątynie. Rzeźbiarstwo. Mitologia grecka w Etrurii. Urny. Upadek sztuki   /52

9. Religia etruska. Woltumna. Tinia-Jowisz, Uni-Junona, Menrva-Minerwa. Pozostali bogowie  /61

10. Disciplina etrusca. Księgi Tagesa. Haruspikowie. Podział dyscypliny etruskiej. Wątróbka placentyńska. Nauka o błyskawicach. Libri rituales. Księgi wyroczne /67

11. Zaświat w religii etruskiej. Raj i piekło. Charun. Lasa-Charyta, Lasa Mojra, Lasa-Erynia. Jej dwa znaczenia, determinatywne i etyczne. Lasa i Vanth. Charun i Vanth - diabeł i anioł /76

12. Legenda wieków u Etrusków. Sybilla etruska - Wegona. Koniec imienia etruskiego. Wyłom w ścisłości legendy wieków /81

III. Święty czas

13. Ubóstwienie aktów. Analogie greckie. Deus Rediculus. Ajus Locutius. Pierwotna aktualność, późniejsza substacjonalność. Dalsze kiełkowanie aktualności  /87

14. Akty życia człowieczego. Immenentność aktualna. Od poczęcia do śmierci. Akty życia przyrody organicznej: rolnictwo. Indigitamenta. Pierwotne bóstwo Rzymian - numina /91

15. Indigitamenta i religia ludowa: wykonanie i idea. Grecka Demeter i rzymska Ceres. Płynność wyobrażeń religijnych: różniczkowanie i całkowanie. Saturn, Ceres, Consus, Matka Ziemia. Winiarstwo. Hodowla  /96

16. Całkowanie aktów życia człowieczego: Genius. Geniusze zespołów i miejsc; Genius populi Romani. Całkowanie częściowe: Natalis, Liber, Talassio. Święto matki. Pogrzeb  /109

17. Bóstwa samego Czasu. Doba; dzień i noc. Podział dni: religia, przesąd i prawo. Tydzień; nundiny. Kalendy, Idy, Nony. Nazwy miesięcy. Podwójność systemu; analogia z naszym tygodniem. Rok styczniowy, sabiński - i marcowy, latyński. Nowy Rok. Anna Perenna. Koniec roku' oczyszczenie i zaduszki. Zespół lat: saeculum  /119

IV. Święty dom i święty ogród

18. Wejście i wyjście: Janus. Symbolizm drzwi. Poranek: Matutinus pater; pierwszy dzień miesiąca, pierwszy miesiąc roku. Drzwi i brama. - Ognisko: Westa. Piekarnia i spiżarnia. Penaty. Renaty Rzymu. - Lar. Lary rozdroży. Lares publici. - Terminus i Terminale. Terminus Rzymu. - Poza domem - las. Silvanus, Lupercus, Inuus, incubo. - Las i źródła. Fons i Fontinalia, Camena, Casmena, Carmenta. Egeria, Juturna, Fontana Tevi, Neptunus i Volturnus  /136

19. Powstanie Rzymu z dwóch gmin. Bóstwo gminy latyńskiej: Mars. Bóg wojny i bóg urodzaju. Koń październikowy. Modlitwa braci Polnych. - Bóstwo gminy sabińskiej: Kwiryn, Semonowie. - Bóstwo gmin połączonych: Jowisz. Jupiter Fulgur i bóg przysięgi. Jupiter Latiaris. Trójca kapłańska. Diespiter. Dius Fidus i Semo Sancus. Jupiter Optimus Maxumus  /151

20. Indigestes i Novensides. Zespół bogów tubylców. Angerona, Vediovis. Wulkan, Juno. Juno Sospita i jej smok  /161

21. Bóstwa nowoosiadłe. Sprowadzenie kultów municypalnych. Ewokacja. Minerwa. Diana. Kapłan nemoreński. Diana awentyńska. Fortuna   /167

V. Hellenizacja

22. Przed chrześcijaństwem tylko jedna reforma - hellenizacja. Numen i bóstwo. Antropomorfizm. Strach, szacunek, miłość. "Dobry bóg". Jupiter Optimus Maximus. Symboliczne znaczenie Kapitolu   /714

23. Sybilla kumańska. Pochodzenie trojańskie Sybilli.Rzym potomkiem Troi. Księgi sybillińskie. Prodigia i ich prokuracja /179

24. Wprowadzenie nowych bóstw. Apollo, Ceres, Liber, Libera. Merkury. Fortuna. Wiara, Nadzieja. Neptun. Eskulap. Herkules. Kastor.i Polluks. Dobra Bogini. Juventas. Wenus. Wielka Macierz. Legenda o Klaudii Kwincie. Zwycięstwo religii Numy   /184

25. Nowe formy nabożeństwa. Utożsamianie bogów rzymskich z greckimi. Genealogie bogów. Mity i ich parodia: Niema bogini. Obrzędowość grecka. Częstowania bogów. Procesje. Pieśni dziewic. Igrzyska. Ofiary ludzkie. Saturnalie  /200

26. Reakcja zewnętrzna. Spisek Bachanaliów. Znalezione dzieła Numy. - Reakcja wewnętrzna. Przez epitet do personifikacji, przez personifikację do abstrakcyjności. Geniusze bogów /210

VI. Zaświat

27. Obrzędy Feraliów. Świadectwo Owidiusza i wyniki, Religia ludowa i religia urzędowa wobec kultu dusz. Dawniejsze święto umarłych: Lemurie. Analogia z religią Greków i Izraela /218

28. Podwójne wyobrażenie o zaświecie. Wyobrażenie rdzenne rzymskie. Życie w grobie. Manes. Diparentum. Lemury. Larwy. Lawerna. Orcus?  /225

29. Genius i jego stosunek do zaświata. Genius i Juno. Pochodzenie tej dyferencjacji  /231

30. Los duszy po rozstaniu się z ciałem. Brzeg ujścia: obowiązki żywych. Ofiary periodyczne. Pomniki grobowe i napisy. Brzeg przyjścia: sny i zjawy. Wiary w upiory i defiksje. Bogini Niema i strzygi. Pax cum mortuis /233

31. Wyobrażenie religii zhellenizowanej. Eschatologia grecka ludowa. Stanowisko "głupiej baby". Eschatologia gracka filozoficzna. Dusze w eterze. Pomniki podstawowe: "Sen Scypiona" Cycerona i widzenia Eneasza u Wergiliusza   /242

VII. Kapłaństwo

32. Pontyfikowie. Etymologia, pochodzenie, rozwój. Instancja doradcza. Znaczenie polityczne. prawo pontyfikalne i prawo cywilne. Ofiary modlitwy. Śluby. Święta i prace zakazane; porównanie z nauką rabinowską. Grzechy nie do odkupienia. Dewocja. Konsekracja  /249

33. Król sakralny. Flaminowie. Flamen Dialis. Dziewice Westy. Miejsce ich służby. Pielęgnowanie znicza. Modlitwa i ofiary. Znaki czci. Znaczenie Westalek. Posągi starszych Westalek; Westalka - odstępczyni. Loża na igrzyskach. Wymaganie dziewiczości. Los grzesznicy. Procesy Westalek. Legendy o Westalkach. Westalki i chrześcijaństwo  /268

34. Augurowie. Rozwój ich kolegium. Inauguracja. Ważność augurjów, Augurium i auspicium. Opór patrycjuszów. Obnuncjacja i astronomia polityczna. Kwestia o dywinacji. Urok auspicjów  /288

35. Sybilla i kolegium sakralne. Rola nadzwyczajna kolegium: konsultacja ksiąg sybillińskich. Ich odnowienie po pożarze Kapitolu. Rola zwyczajna: kontrola kultów obcokrajowych. Disciplina etrusca i haruspikowie. Haruspikowie prywatni i państwowi; mowa Cycerona o orzeczeniu haruspików  /296

36. Kolegium skoczków. Legenda o ich powstaniu. Kolegium Luperków. Fecjali. Rola doradcza i wykonawcza. Fecjali i prawo międzynarodowe. Clarigatio. "Wróży plac"  /303

VIII. Cyceron

37. Kult prywatny i rola kobiet. Dzieciństwo Cycerona. Życie obywatelskie. Igrzyska, pompae, mowy, urok forum /315

38. Filozofia grecka. P. Nigidiusz. Pitagoreizm. Epikureizm. Lukrecy. Akademia. Stoicyzm. Obowiązek i cnota. Eklektyzm. Znajomości osobiste. Czy są bogowie? Mowy, dzieła filozoficzne, korespondencja. Nieokreśloność   /320

39. Czyja jest dywinacja? Znowu mowy, dzieła filozoficzne, korespondencja. Odpowiedź odmowna. Czy jest przeznaczenie? Stosunek obojętny. Eschatologia. Zależność od nastroju. Sumienie  /330

40. Głos z otchłani. Choroby. Znamienne zetknięcia się okoliczności. Śmierć córki. Myśl o świątyni na jej cześć  /348

41. Możliwy stosunek chrześcijaństwa do Cycerona. Bóg, opatrzność, dywincja, przeznaczenie, zaświat. Ale chrześcijaństwo bez Chrystusa. Luka i jej zapełnienie. Przejście do następnego rozdziału  /354

IX. Kiedy wypełnił się czas

42. Mesjanizm. W przeszłości: Herakles. Nowy cykl. Ujęcie hezjodyckie: przypowieści o czterech (czy pięciu) wiekach. Ujęcia syblillińskie. Heraklit i cykl tysiącletni. Długość "wieku". Termin a quo. Wiarołomstwo Troi. Określenie Eratostanesa: r. 1183 jako rok zburzenia Troi. Połączenie ujęć Hezjoda i Sybilli. Nauka etruska /358

43. Sybillizm w Rzymie. Wojna z Hannibalem. Rola Scypiona Starszego. Przewidywany koniec Rzymu. Scypio syn boży. Widmo władzy królewskiej. Rok 183 jako rok fatalny. Procesy Scypionów. Spisek Bachanaliów. Przebieg roku 183. Uspokojenie   /369

44. Analogia rosyjska: "księga wiary" i rok 1666. Czyja omyłka?  Nie Eratostanesa i nie Sybilli. Nowy rachunek: cykl tysiącletni. Przesunięcie roku fatalnego: teraz to będzie r. 83. Pożar Kapitolu. Rola Sulii Szczęśliwego. Nowe księgi syblillińskie. Sertoniusz i Wyspy Szczęśliwe. W r. 73 drugi cios: uniewinnienie Westalek. W r. 63 trzeci cios: spisek Katyliny. Trzeci Korneliusz. Partowie   /376

45. Starość ziemi: Lukrecy. Nędza proletariatu, prawa zbożowe i piraci. Rola Pompejusza. Sybilla i kwestia egipska. Rola Cezara. Siła mistyczna i realna. Cyceron i orzeczenie haruspików. Znowu widmo władzy królewskiej. Idy marcowe   /384

46. Gwiazda-miecz. Powódź Tybru. Głód. Zaraza. Wojna. Grzech pierworodny Rzymu. Podwójne jego ujęcie. Wiarołomstwo Troi i bratobójstwo Romulusa /392

47. Wergiliusz i Horacy. Epod XVI Horacego. Znowu Wyspy Szczęśliwe. Ekloga IV Wergiliusza. Jej kompozycja. Jej źródło. Sybilla. Jej treść: mesjanistyczna. Jej bohaterka: matka-Ziemia. Nastrój sybilliński. Stosunek chrześcijaństwa do niej /401

48/ Dlaczego w r. 40? Inny punkt wyjścia. Tradycja "igrzysk wiekowych". Rola Cezara Oktawiana. Oda mesjanistyczna Horacego. Oktawian i Merkury. Oktawian jako August. Odkupienie Rzymu. Tragedia Marcella. Igrzyska wiekowe w r. 17. Hymn na ich cześć Horacego. Wypełnienie się czasu i koniec naszego okresu  /419

49. Reasumpcja. Charakter rdzennie rzymskiego bóstwa: jedne w mnogości i mnogie w jedności. Względny monoteizm Cycerona i Horacego. Rezygnacja z immenentalnej aktualności jako skutek hellenizacji. Bóg-stworzyciel nieba i ziemi. Religia strachu - szacunku - miłości. Prorocy dłuta także w Rzymie. Trwałość ich dzieła większ niż nawet w Grecji; dejudaizacja chrześcijaństwa. Wcielenie istoty boskiej; syn boży, mesjasz. Odkupienie Rzymu - ludzkości - świata   /434

50. Grecko-rzymski mesjanizm. Teste David et Sybilla. Czas przyjścia mesjasza: tylko Sybilla. Omyłka co do osoby: napis pryjeneński. Owocność także i tej omyłki /438

Skorowidz imion i rzeczy /442

Spis treści /447