Przesiedleni znad Sanu - zamordowani nad Horyniem. Losy Polaków deportowanych przez Sowietów z obwodu drohobyckiego ...

Autor: Tomasz Bereza 

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 248 + 24 str. wkł. il

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Przeprowadzona przez Sowietów wiosną 1940 r. operacja „oczyszczania” z ludzi i budynków przygranicznego pasa strefy okupacyjnej o szerokości 800 m miała charakter przymusowy. W obwodzie drohobyckim planowano usunięcie ponad 36 tys. osób z blisko 90 miejscowości i przysiółków (z wyłączeniem miast). Około 13 tys. mieszkańców, w tym około czterech tysięcy Polaków, przesiedlono na Wołyń, lokując ich w domach po deportowanych na Sybir polskich osadnikach albo po dawnych niemieckich kolonistach. Na przełomie lat 1942/1943 banderowska frakcja Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i jej ramię zbrojne – Ukraińska Powstańcza Armia podjęły na Wołyniu szeroką akcję przeciwko Polakom. Fakt, że przesiedleńców dotknęły już represje władz sowieckich, nie miał dla ukraińskich nacjonalistów znaczenia. Polacy znad Sanu znaleźli się wśród pierwszych ofiar ludobójstwa – zginęło ich tam co najmniej 288. Przesiedleńcy próbowali opuszczać wrogie im otoczenie i wracać w rodzinne strony. Pierwsi uchodźcy z Wołynia dotarli do dawnych miejsc zamieszkania w kwietniu 1943 r., potem ich liczba szybko rosła. Traumatyczne doświadczenia i nastroje wśród reemigrantów miały istotny wpływ na wzrost antagonizmów narodowościowych na terenach między Leskiem a Przemyślem.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp  /8

I. Wprowadzenie sowieckiego reżimu prawnego wobec strefy przygranicznej i jego następstwa  /23

1. Regulacje prawne /24

2. Przebieg akcji przesiedleńczo-wysiedleńczej  /30

II. Sytuacja przesiedleńców w okresie okupacji sowieckiej (wiosna 1940 - lato 1941)  /64

1. Warunki bytowe i sytuacja ekonomiczna  /65

2. Relacje z autochtonami. Życie religijne  /70

3. Dzień powszedni. Próby powrotów /73

III. Przesiedleńcy w warunkach okupacji niemieckiej  /76

1. Zmiana nastawienia lokalnych społeczności ukraińskich do przesiedleńców  /77

2. Pierwsza fala powrotów przesiedleńców  /79

IV. Przesiedleńcy w obliczu ludobójstwa OUN(b)-UPA  /85

1. Zabójstwa Polaków na terenach zamieszkania przesiedleńców  /86

2. Mordy masowe /91

3. Bilans zbrodni  /106

4. Ucieczki, wywózki do Niemiec  /110

V. Po powrocie do dawnych siedlisk  /119

1. Problemy adaptacyjne przesiedleńców po powrocie do dawnych miejsc zamieszkania  /120

2. Percepcja doświadczeń reemigrantów - uchodźców z Wołynia przez społeczności lokalne  /125

Zakończenie  /131

Aneks  /135

Nr 1 - 1939 wrzesień 28, Moskwa - Poufny protokół, zawierający deklarację o możliwości dobrowolnego przesiedlenia Niemców oraz Białorusinów i Ukraińców, podpisany przy okazji zawarcia niemiecko-sowieckiego układu o granicy i przyjaźni  /136

Nr 2 - 1940 marzec 2, Moskwa - Uchwała Rady Komisarzy Ludowych ZSRS w sprawie ochrony granicy państwowej w zachodnich obwodach Białoruskiej SRS i Ukraińskiej SRS  /137

Nr 3 - 1940 kwiecień 3, Kijów - Uchwała Rady Komisarzy Ludowych ZSRS i Centralnego Komitetu KP9b)U w sprawie oczyszczenia 800-metrowej strefy przygranicznej z zamieszkałej tam ludności oraz zabudowań  /139

Nr 4 - 1940 kwiecień [nie później niż] 3, Kijów - Załącznik do uchwały RKL USRS i KC KP9b)U w sprawie wysiedlenia i przesiedlenia ludności z 800-metrowego pasa granicznego w zachodnich obwodach USRS i oczyszczenia całego pasa z budynków, ze wskazaniami dotyczącymi miejscowości obwodu lwowskiego  /142

Nr 5 - 1940 kwiecień [nie później niż] 3, Kijów - Załącznik do uchwały RKL USRS i KC KP9b)U w sprawie wysiedlenia i przesiedlenia ludności z 800-metrowego pasa granicznego w zachodnich obwodach USRS i oczyszczenia całego pasa z budynków, ze wskazaniami dotyczącymi miejscowości obwodu drohobyckiego  /145 

Nr 6 - 1959 - 1960, Dylągowa - Fragment Kroniki parafii Dylągowa autorstwa księdza Franciszka Paściaka dotyczący "oczyszczenia" i statusu strefy przygranicznej wiosną 1940 r.  /150

Nr 7 - Wykaz rodzin z Załuża przesiedlonych z pasa przygranicznego na Wołyń wiosną 1940 r.  /152

Nr 8 - Wykaz rodzin przesiedlonych z Dybawki poza obręb przemyskiegorajonu w ramach "oczyszczania" strefy przygranicznej  /154

Nr 9 - Wykaz rodzin przesiedlonych z Michałówki poza obręb laszkowksiego rajonu w ramach "oczyszczania" strefy przygranicznej  /156

Nr 10 - 1972 kwiecień 30, Krasnystaw - Fragment wspomnień s. Józefy Leokadii Bolanowskiej SNMP dotyczący napadu banderowców na Niewirków i Międzyrzec w czerwcu 1943 r.  /159

Nr 11 - 1972 kwiecień 30, Krasnystaw - Fragment wspomnień s. Józefy Leokadii Bolanowskiej SNMP dotyczący atmosfery panującej na ulicach Równego latem 1943 r.  /162

Nr 12 - Wykaz ustalonych z nazwiska mieszkańców Olchowiec i Załuża, zabitych na terenie Wołynia przez Ukraińców /163

Nr 13 - Wykaz ustalonych z nazwiska mieszkańców Lisznej, zabitych na terenie Wołynia przez bojówki ukraińskich nacjonalistów /165

Nr 14 - Wykaz ustalonych z nazwiska mieszkańców Bartkówki, zabitych na terenie Wołynia przez bojówki ukraińskie  /170

Nr 15 - Wykaz ustalonych z nazwiska mieszkańców Krasiczyna, zabitych na terenie Wołynia przez bojówki ukraińskich nacjonalistów /186

Nr 16 - Wykaz ustalonych z nazwiska mieszkańców Tarnawiec, zabitych na terenie Wołynia przez bojówki ukraińskich nacjonalistów  /188

Nr 17 - Przesiedleńcy znad Sanu zabici przez Ukraińców na Wołyniu. Dane liczbowe na podstawie dotychczasowych ustaleń autora  /190

Nr 18 - Wykaz ustalonych z nazwiska mieszkańców Michałówki, zabitych w rejonie Brodów przez ukraińskich nacjonalistów oraz członków 4. pułku policyjnego SS /191

Nr 19 - 1943 październik 10, Dynów - Pismo Delegatury Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Dynowie do Polskiego Komitetu Opiekuńczego Lwów-Miasto w sprawie poszukiwania zaginionego na Wołyniu Mieczysława Rebizaka  /193

Nr 20 - 1943 lipiec 23, Przemyśl - Sprawozdanie referenta organizacyjnego Tadeusza Haydera do przewodniczącego Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Przemyślu w sprawie uchodźców - reemigrantów z Wołynia  /194

Nr 21 - 1943 październik 13, Przemyśl - Pismo przewodniczącego Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Przemyślu Romana Kroguleckiego do Doradcy Rady Głównej Opiekuńczej na okręg krakowski w sprawie uchodźców i reemigrantów z Wołynia  /196

Nr 22 - 1944 grudzień 28, Liszna - Podanie reemigrantki Karoliny Borowskiej o zapomogę w związku z trudną sytuacją życiową  /199

Wykaz skrótów  /200

Bibliografia  /203

Streszczenia  /219

• Język polski  /220
• Język niemiecki  /221
• Język ukraiński  /222

Indeks osób  /223

Indeks nazw geograficznych  /236

Ilustracje  /248