Przemoc antyżydowska i wyobrażenia społeczne. Pogrom białostocki 1906 roku

Autor: Artur Markowski

Rok wydania: 2018

Liczba stron: 514

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka z niewielkimi zatarciami

Publikacja pokazuje, w jaki sposób tworzyły się społeczne wyobrażenia o pogromach Żydów i podkreśla wagę pogromu białostockiego 1906 roku w tym kontekście. Jest ona zarazem istotnym głosem w dziedzinie teorii i metodologii badań nad pogromami. Autor krytycznie ocenia dotychczasowe badania naukowe w tym zakresie i wskazuje, w jakich warunkach były one prowadzone. Dokonuje gruntownej analizy źródeł dotyczących pogromu białostockiego, a jednocześnie – na przykładzie Białegostoku – prezentuje zjawiska i pojęcia ogólne, takie jak społeczne uwarunkowania pogromu, jego reperkusje polityczne i psychologiczne oraz waga relacji personalnych w czasie tych tragicznych wydarzeń. Wskazuje na aktywną rolę wspólnoty żydowskiej w czasie pogromu oraz na interakcyjność samego zjawiska antyżydowskiej przemocy zbiorowej. Historie pogromów Żydów wciąż wzbudzają gorące dyskusje. Wbrew pozorom stan wiedzy o tych tragicznych wydarzeniach, bez względu na okres, w jakim miały miejsce, jest nadal niewystarczający. Społeczną wyobraźnię wypełniają obrazy antyżydowskiej przemocy, które często mają się nijak do wniosków wypływających ze źródeł historycznych. Autor ukazuje, jak doszło do wykształcenia się dominującego w świadomości społecznej schematu opisu pogromu Żydów. Odkrywa przed czytelnikami kolejne etapy procesu, który doprowadził do utrwalenia się legendy o tym, że pogromy były organizowane i przeprowadzane przez czynniki w pewien sposób „zewnętrzne“ wobec lokalnych wspólnot (przez władze, okupantów itp.). Wyjaśnia, kiedy i z jakich powodów społeczności te oczyszczano z podejrzeń o udział w atakach. Pogrom Żydów w Białymstoku w 1906 roku, przedstawiony w publikacji na podstawie nowych materiałów źródłowych, odegrał w budowaniu tych wyobrażeń znaczącą rolę. Historie napisane po tym tragicznym zdarzeniu posłużyły jako schemat z powodzeniem wykorzystywany do opisu innych pogromów, także tych, do których doszło w czasie drugiej wojny światowej i tuż po niej.

Spis treści:

Podziękowania /11

Wykaz skrótów /13

Wstęp /15

Źródła /23

Stan badań i metodologia /27

Historia obowiązująca: od Pawła Korca do Abrahama Aschera /35

Wyobrażenia społeczne

 1. Historie relacjonujące: pierwsze głosy i opinie /45

1.1. Od yellow press do upolitycznienia pogromu /48

1.2. Poruszyć ulicę – komunikacja bezpośrednia /65

1.3. Hybryda: fotoopowieści /78

1.4. Historie dyplomatyczne /95

 2. Historia, polityka i schematy interpretacyjne /106

2.1. Spór o pogromy: Szymon Dubnow versus S. An-Ski i Włodzimierz Żabotyński /109

2.2. Między historią a polityką: paradygmat badawczy /123

2.3. Ukryty mecenat i kultura popularna /135

 3. Historiografie: utrwalanie schematów interpretacyjnych /160

3.1. Metahistorie /162

3.2. Historie marksistowskie /173

3.3. Historie „żydowskie” /183

3.4. Historie „polskie” i „rosyjskie” /192

3.5. Historie lokalne /194

Praktyka przemocy zbiorowej

 4. Żydzi i nie-Żydzi: Białystok jako miejsce pogromu /217

4.1. Białystok na przełomie XIX i XX w.: sytuacja demograficzna i społeczna   /220

4.2. Białystok: trzy spojrzenia  /238

4.3. Doświadczenia przemocy zbiorowej wobec Żydów w mieście  /246

 5. Pogrom jako interakcja  /260

5.1. Aktorzy dramatu  /263

5.2. Pogrzeb, plotka i procesja: interakcja symboliczna   /283

5.3. Białostocka „wojna domowa”   /295

 6. Pogrom jako spisek i zemsta: Szeriemietow i Dierkaczow   /307

6.1. Biografie (nie)równoległe   /309

6.2. Spisek czy konflikt personalny?   /315

6.3. Czy ma znaczenie, jak się umiera?   /319

6.4. Krwawa zemsta?   /323

 7. Pogrom jako konflikt polityczny   /328

7.1. Śledztwa: polityka praworządności   /331

7.2. Reakcje: partie, instytucje, środowiska   /341

7.3. Pogrom i dyplomacja   /350

 8. Ofiary pogromu   /367

8.1. Zabici   /370

8.2. Metody zabijania   /384

8.3. Inni poszkodowani   /387

 9. Pogrom jako punkt zwrotny: budowanie nowego ładu   /392

9.1. Straty materialne   /393

9.2. Emocje: strach i wstyd  /395

9.3. Niwelowanie skutków pogromu  /408

9.4. Kiedy skończył się pogrom białostocki?   /414

 10. Pogrom białostocki a inne pogromy   /423

10.1. Pogrom białostocki a inne pogromy Żydów w Rosji na początku XX w.   /425

10.2. Pogrom białostocki a pogromy Żydów w zaborze pruskim i Galicji   /432

10.3. Pogrom białostocki a pogromy nie-Żydów   /435

10.4. Wokół definicji pogromu   /439

Zakończenie: praktyka przemocy antyżydowskiej a wyobrażenia społeczne   /443

Bibliografia   /467

Streszczenie angielskie   /491

Streszczenie rosyjskie   /494

Spis tabel i wykresów   /498

Spis fotografii   /499

Indeks nazwisk   /500

Indeks pojęć   /509