Przemiany osadnicze w dorzeczu górnej i środkowej Obry w neolicie i początkach epoki brązu

Autor: Marcin Szydłowski

Rok wydania: 2013

Liczba stron: 317

Okładka: miękka

Format: 16,00 cm x 24,00 cm

Dorzecze środkowego i górnego dorzecza Obry jest obszarem wyjątkowym przyrodniczo. Ten duży obszar, położony w sąsiedztwie czarnoziemów, charakteryzuje się bardzo korzystnymi warunkami do zajmowania przez człowieka. Pierwsze osady neolityczne związane są z kulturą ceramiki wstęgowej. Najczęściej reprezentowane społeczności neolityczne należą do kultury pucharów lejkowatych. W okresie późnego neolitu teren ten był mniej intensywnie zajęty. Proces ten może mieć związek ze zmianami klimatycznymi. Wczesną epokę brązu w dorzeczu środkowej Obry reprezentowała kościańska grupa kultury Unetice – gmina lokalna z cmentarzem kurhanowym w Łękach Małych i grodziskiem w Bruszczewie. Wykazano ciągłą okupację tego obszaru od wczesnej epoki neolitu do wczesnej epoki brązu.

Spis treści:

Wprowadzenie /11/

Wykaz skrótów /15/

I. Zarys historii badań  /17 

1. Początki badań archeologicznych w Wielkopolsce (do II wojny światowej) /17 

2. Etap powojenny w badaniach archeologicznych w Wielkopolsce /19 

2.1. Neolit /19 

2.2. Wczesna epoka brązu /27 

2.2.1. Grupa kościańska /30 

2.3. Starsza epoka brązu /35

II. Próba rekonstrukcji naturalnego środowiska neolitu i wczesnej epoki brązu w dorzeczu górnej i środkowej   /37 

1. Historia i stan badań nad paleogeografią /38 

1.1. Badania nad palinologią w Wielkopolsce /38 

1.2. Badania nad palinologią na Kujawach /43 

1.3. Badania palinologiczne w Polsce południowo-wschodniej /48 

1.4. Badania palinologiczne na pozostałych wybranych obszarach Polski /53

2. środowisko przyrodnicze - regionalizacja współczesna /60

3. środowisko przyrodnicze - przemiany w holocenie /62

3.1. Budowa geologiczna /62 

3.2. Klimat /64 

3.3. Geomorfologia /66 

3.4. Sieć hydrograficzna /70 

3.5. Gleby /73 

3.6. Szata roślinna /79 

3.6.1. Ewolucja szaty roślinnej w holocenie na Niżu Polski /79 

3.6.2. Potencjalna roślinność naturalna /80 

3.6.3. Charakterystyka zespołów roślinnych zarejestrowanych w dorzeczu górnej i środkowej Obry /81 

3.7. Perspektywa znaczenia zróżnicowania paleośrodowiska dorzecza górnej i środkowej Obry /83

III. Charakterystyka i krytyka źródeł wykorzystywanych w badaniach nad osadnictwem pradziejowym   /85 

1. Archeologiczne Zdjęcie Polski - krytyka źródeł /85 

1.1. Archeologiczne Zdjęcie Polski - charakterystyka metodyki badawczej. Zagrożenia i możliwości /86 

1.2. Zagrożenia /87 

1.3. Możliwości /89

2. Metody przyjęte w analizie osadnictwa /91 

2.1. Metoda rozkładów przestrzennych (J.R. Hoddera & C. Ortona) /91 

2.2. Metoda najbliższego sąsiada (P.J. Clarka & F.C. Evansa) /92 

2.3. Systemy Informacji Geograficznej (GIS) /93 

2.4. Teoria miejsca centralnego W. Christallera /94 

2.5. Wieloboki Thiessena /95 

2.6. Modelowanie XTENT /95 

2.7. Model Roberta Foleya /96 

2.8. Analiza zasięgu stanowiska oraz obszaru eksploatowanego przez stanowisko (model łączony Flannery’ego) /97 

2.9. Model rotacyjny /99 

2.10. Metoda mikroregionalna /100

3. Sposoby wykorzystania metod badawczych w analizie struktur osadniczych /102 

3.1. Trójstopniowe modelowanie strukturalno-środowiskowe /103

3.2. Strategie analizy struktur osadniczych przyjęte w niniejszej pracy /104

IV. Struktury osadnicze w neolicie i początkach epok brązu w dorzeczy górnej i środowej Obry   /107

1. Struktura osadnicza makroregionu /108

1.1. Struktury osadnicze na tle głównych jednostek fizycznogeograficznych (zarys regionalizacji) /114

1.2. Rozmieszczenie stanowisk względem podstawowych elementów środowiska /119

1.2.1. Rozmieszczenie stanowisk względem wyróżnionych elementów ukształtowania terenu /122

1.2.2. Rozmieszczenie względem głównej hydrografii obszaru /126

1.2.3. Rozmieszczenie względem występowania głównych stref glebowych /127

1.2.4. Rozmieszczenie względem potencjalnej roślinności naturalnej /130

2. Struktura osadnicza mezoregionów /132

2.1. Mezoregion środkowej Obry /133

2.1.1. Rozmieszczenie względem szczegółowej rzeźby terenu /133

2.1.2. Rozmieszczenie względem szczegółowej sieci rzecznej /135

2.1.3. Rozmieszczenie względem szczegółowej mapy glebowej /135

2.1.4. Struktura osadnicza Mezoregionu środkowej Obry /137

2.2. Mezoregion środkowej Mogilnicy /141

2.2.1. Rozmieszczenie względem szczegółowej rzeźby terenu /142

2.2.2. Rozmieszczenie względem szczegółowej hydrografii terenu /143

2.2.3. Rozmieszczenie względem szczegółowej mapy glebowej /143

2.2.4. Struktura osadnictwa mezoregionu środkowej Mogilnicy /144

2.3. Mezoregion Mosiny /145

2.3.1. Rozmieszczenie względem szczegółowej rzeźby terenu /146

2.3.2. Rozmieszczenie względem szczegółowej hydrografii terenu /146

2.3.3. Rozmieszczenie względem szczegółowej mapy glebowej /147

2.3.4. Struktura osadnicza mezoregionu Mosiny /147

2.4. Mezoregion Jeziora Bytyńskiego /148

2.4.1. Rozmieszczenie względem szczegółowej rzeźby terenu /149

2.4.2. Rozmieszczenie względem szczegółowej hydrografii terenu /150

2.4.3. Rozmieszczenie względem szczegółowej mapy glebowej /150

2.4.4. Struktura osadnicza mezoregionu Jeziora Bytyńskiego /151

2.5. Mezoregion Jeziora Zbąszyńskiego /153

2.5.1. Rozmieszczenie względem szczegółowej rzeźby terenu /153

2.5.2. Rozmieszczenie względem szczegółowej sieci rzecznej /154

2.5.3. Rozmieszczenie względem szczegółowej mapy glebowej /155

2.5.4. Struktura osadnicza mezoregionu Jeziora Zbąszyńskiego /155

2.6. Mezoregion górnej Obry /157

2.6.1. Rozmieszczenie względem szczegółowej rzeźby terenu /157

2.6.2. Rozmieszczenie względem szczegółowej hydrografii terenu /158

2.6.3. Rozmieszczenie względem szczegółowej mapy glebowej/158

2.6.4. Struktura osadnicza mezoregionu górnej Obry /159

2.7. Mezoregion Kotliny Kargowskiej /161

2.7.1. Rozmieszczenie względem szczegółowej rzeźby terenu /161

2.7.2. Rozmieszczenie względem szczegółowej hydrografii terenu /162

2.7.3. Rozmieszczenie względem szczegółowej mapy glebowej /162

2.7.4. Struktura osadnicza mezoregionu Kotliny Kargowskiej /163

2.8. Mezoregion Jeziora Młyńskiego /164

2.8.1. Rozmieszczenie względem szczegółowej rzeźby terenu /164

2.8.2. Rozmieszczenie względem szczegółowej hydrografii terenu /165

2.8.3. Rozmieszczenie względem pokrywy glebowej /165

2.8.4. Struktura osadnicza mezoregionu Jeziora Młyńskiego /166

2.9. Struktury osadnicze mezoregionów - sytuacja kulturowa /167

2.9.1. Kultura ceramiki wstęgowej /168

2.9.2. Kultura pucharów lejkowatych /169

2.9.3. Kultura amfor kulistych /171

2.9.4. Kultura ceramiki sznurowej /172

2.9.5. Wczesna epoka brązu /174

2.9.6. Starsza epoka brązu /176

3. Mikroregionalizm w strukturach osadniczych neolitu i początków epoki brązu w dorzeczu górnej i środkowej Obry /177

3.1. Mikroregion Racotu /178

3.2. Mikroregion Kiełczewa /181

3.3. Mikroregion Bonikowa /183/

3.4. Mikroregion Dalabuszek /186

3.5. Mikroregion Łęki Małe /188

3.6. Mikroregion Bruszczewa /191

3.7. Mikroregion Gostynia /197

3.8. Mikroregion Mosiny /200

3.9. Struktury osadnicze mikroregionów – prawidłowości w rozwoju i rozmieszczeniu /202

V. Przemiany struktur osadniczych oraz sposobów wykorzystania środowiska w neolicie i początkach epoki brązu w dorzeczu górnej i środkowej Obry /207

1. Kulturowe zróżnicowanie dynamiki przemian struktur osadniczych /207

2. Mikroregionalne prawidłowości rozwoju struktur osadniczych /211/

3. Uwarunkowania środowiskowe rozwoju osadnictwa. Model preferowanej niszy ekologicznej /215

4. Wpływ rozwoju osadnictwa na zmiany środowiska /221

5. Struktury osadnicze górnej i środkowej Obry w neolicie i początkach epoki brązu na tle innych regionów Polski /224

Zakończenie /229

Bibliografia /233

Zusammenfassung /255