Propaganda w epoce hellenistycznej na przykładzie działań władców z dynastii Seleucydów

Biegłość, z jaką władcy epoki hellenistycznej posługiwali się propagandą sprawia, że zajmują oni wyjątkowe miejsce w historii propagandy, traktowanej jako jeden z procesów komunikacyjnych. Zanim słowo propaganda nabrało pejoratywnego znaczenia, to działania noszące wszelkie znamiona propagandy podejmowane były regularnie już od starożytności, a szczególnie efektywnie wykorzystywali ją władcy z dynastii Seleucydów. Epoka hellenistyczna to okres, w którym propaganda wykorzystywana była regularnie, zwłaszcza w życiu politycznym i publicznym, a pewne grupy ludzi, przede wszystkim dążących do zdobycia władzy, osiągnęły biegłość w wykorzystywaniu wielu jej form i narzędzi.

W rozdziale pierwszym opisane zostały narzędzia, jakie wykorzystywano do rozpowszechniania komunikatów propagandowych w epoce przedmedialnej, a także wiele miejsca poświecono omówieniu roli mediów masowych w doskonaleniu sztuki manipulowania zachowaniem i postawami odbiorców. Rozdział drugi zawiera opis narzędzi propagandy wykorzystywanych przez królów monarchii hellenistycznych, ze szczególnym naciskiem na te, jakie używane były przez potomków Seleukosa I Nikatora. Ostatni, trzeci rozdział, zawiera analizę tekstów biblijnych i pozabiblijnych pochodzących z tego okresu lub odnoszących się do niego, które mają wyraźnie propagandowy charakter.

(opis wydawcy)

 

Spis treści:

Wstęp   /11

Rozdział I. Propaganda w teorii i praktyce /31

1. Przegląd definicji propagandy  /31

1.1. Propaganda w ujęciu psychologów  /34

1.2. Najważniejsze definicje socjologiczne   /43

1.3. Przegląd definicji politologicznych   /45

1.4. Propaganda w ujęciu medioznawców i specjalistów z zakresu nauk o komunikowaniu   /58

2. Propaganda w ujęciu historycznym   /61

2.1. Starożytne formy propagandy bezpośredniej  /62

2.1.1. Retoryka jako narzędzie służące osiągnięciu celu   /64

2.1.2. Wyrocznia jako narzędzie manipulacji   /70

2.1.3. Propagandowe znaczenie sztuk wizualnych  /72

2.1.3.1. Architektura   /72

2.1.3.2. Rzeźba i płaskorzeźba  /77

2.1.3.3. Malowidła ścienne i graffiti   /81

2.1.4. Organizacja obchodów świąt religijnych i państwowych  /84

2.1.4.1. Uroczystości religijne   /85

2.1.4.2. Uroczystości organizowane przez władców  /87

2.1.5. Muzyka jako narzędzie ułatwiające wywoływanie emocji  /88

2.2. Starożytne formy propagandy pośredniej  /90

2.2.1. Teksty literackie  /90

2.2.2. Dramat grecki  /93

2.2.3. Historiografia  /95

2.2.3.1. Kroniki pałacowe   /99

2.2.3.2. Biografie władców oraz genealogie rodów królewskich   /100

3. Okres wykorzystania mieszanych form przekazu propagandy  /101

3.1. Historia prasy jako jednego z najważniejszych narzędzi propagandy   /103

3.1.1. Zanim wynaleziono druk  /103

3.1.2. Drzeworyty i ulotki na Dalekim Wschodzie  /104

3.1.3. Druk a reformacja  /106

3.1.4. Prasa na usługach królów i możnowładców (XV-XVIII wiek)   /109

3.1.5. Ideologia i polityka a narodziny "wolnej prasy"  /112

3.1.6. Przemiany w XIX wieku   /114

3.1.7. Dziennikarze prasowi jako propagandyści  /115

3.2. Radio jako nośnika propagandy  /120

3.2.1. Postęp techniczny  /123

3.2.2. Rozwój radiostacji komercyjnych  /124

3.2.3. Radio jako medium czasu wojny   /127

3.3. Film jako nośnik propagandy  /127

3.3.1. Fenomen kina  /127

3.3.2. Złota era kina propagandowego   /129

3.4. Telewizja w komunikacji propagandowej   /135

3.4.1. Narodziny telewizji - epoka ważnych wynalazków   /135

3.4.2. Złote lata telewizji   /136

3.5. Przyszłość propagandy - internet, nowe media  /139

3.5.1. Pierwsze sztuczne satelity   /139

3.5.2. Wykorzystanie satelitów i Internetu w czasie zimnej wojny  /143

Podsumowanie   /143

Rozdział II. Propaganda w epoce hellenistycznej  /147

1. Geneza epoki hellenistycznej. Aleksander III Wielki prekursorem działań propagandowych  /147

1.1. Dzieciństwo, młodość i pierwsze sukcesy Aleksandra  /147

1.2. Propagandowy wydźwięk lądowania w Azji Mniejszej   /155

1.3. Propaganda religijna Aleksandra - szacunek do wierzeń i tradycji egipskich i babilońskich   /159

1.4. Zajęcie Persydy -  konflikty ideologiczne i polityczne   /162

1.5. Dyskredytacja i eliminacja wrogów w najbliższym otoczeniu   /165

1.6. Spór o proskynesis: wyprawa do Indii. Porażki propagandystów Aleksandra   /169

1.7. Propagandowe znaczenie ślubów o Opis  /173

1.8. Propagandowe wykorzystanie śmierci króla  /175

1.9. Audioidentyfikacja  /178

2. Wojny diadochów i nowe dynastie hellenistyczne - Seleucydzi i Ptolemeusze   /180

2.1. Walki polityczne  /180

2.2. Śmierć Perdikkasa i pokój w Triparadejsos  /183

2.3. Wzrost potęgi Antygona   /185

2.4. Propaganda i ideologia królewska Ptolemeusza I  /188

3. Propaganda Seleukosa I Nikatora  /191

3.1. Pozamilitarne narzędzia propagandy   /192

3.1.1. Wychowanie - grecki ideał paidei  /192

3.1.1.1. Wychowanie hellenistyczne w imperium Seleucydów   /193

3.1.1.2. Wychowanie jako sposób na propagowanie hellenizacji   /197

3.1.2. Język grecki - nośnik ideologii i propagandy   /199

3.1.3. Religia jako narzędzie propagandy  /199

3.1.3.1. Synkretyzm religijny epoki hellenistycznej  /201

3.1.3.2. Religia jako narzędzie propagandy w rękach Seleukosa I  /205

3.1.3.3. Deifikacja Aleksandra II Wielkiego   /207

3.1.3.4. Tradycja o boskim pochodzeniu Seleukosa I  /209

3.1.3.5. Definicja przodków i autodeifikacja Antiocha III Wielkiego  /211

3.1.3.6. Prawo azylu w imperium Seleucydów   /215

3.1.3.6.1. Babilon  /216

3.1.3.6.2. Didyma  /218

3.1.4. Rozwój miast i budownictwa   /219

3.1.4.1. Przyczyny rozwoju miast  /219

3.1.4.2. Najważniejsze miasta Seleucydów  /226

3.1.4.3. Osiedla żydowskie w państwach hellenistycznych  /232

3.1.4.4. Propagandowa rola miast w procesie hellenizacji części Azji Zachodniej  .234

3.1.5. Monety Seleucydów   /236

3.1.5.1. Numizmaty jako narzędzia propagandy  /236

3.1.5.2. Propaganda na monetach Antiocha IV Epifanesa  /240

3.2. Rola wojska jako narzędzia propagandy  .244

3.2.1. Król jako naczelny dowódca   /246

3.2.2. Wykorzystanie propagandowego hasła "wolność dla Hellenów"  /249

3.2.3. Dowódcy wojskowi  /253

3.2.4. Najemnicy   /255

3.2.5. Osadnicy wojskowi  /264

3.2.6. Słonie bojowe  /266

Podsumowanie  /266

Rozdział III. Działanie propagandowe wybranych przedstawicieli dynastii Seleucydów   /271

1. Panowanie Antiocha III Wielkiego   /271

1.1. Wyprawa na Wschód  /274

1.2. Wojny o odzyskanie panowania nad Azją Mniejszą, Celesyrią i Palestyną  /278

1.3. Wojna z Rzymem  /283

1.3.1. Geneza konfliktu  /283

1.3.2. Bitwa pod Magnezją i pokój w Apamei  /285

1.3.3. Rządy Seleukosa IV i Antiocha IV Epifanesa  /287

2. Antioch III Wieli wobec Żydów  /289

2.1. Specyfika relacji bilateralnych w narracjach Józefa Flawiusza  /290

2.1.1. List króla Antiocha III do Ptolemeusza, zarządcy Celesyrii (Antiquitates, 12, 138-144)   /293

2.1.2. Wyciąg z edyktu królewskiego gwarantującego bezpieczeństwo o czystości rytualnej w Jerozolimie (Antiquitates, 12, 145-148)   /296

2.1.3. List Antiocha III do Zeuksisa, zarządcy Frygii i Lydii, o przesiedleniu Żydów z Babilonii i Mezopotamii ( (Antiquitates, 12, 146-154)   /298

2.2. Trzecia Księga Machabejska (3 Mch)   /301

2.2.1. Treść  /301

2.2.2. Ideologia i propaganda w Trzeciej Księdze Machabejskiej  /308

3. Rządy Antiocha IV  /310

3.1. Konflikt Antiocha IV Epifanesa z Żydami   /310

3.1.1. Postulaty Jazona  /312

3.1.2. Arcykapłan Menelaos  /313

3.2. Wojna z Egiptem i rabunek w Świątyni Jerozolimskiej   /316

3.3. Dekret Antiocha IV o zakazie praktykowanie judaizmu i wybuch prześladowań   /322

3.3.1. Powody wydania dekretu  /323

3.3.2. Obraz wydarzeń ze 167 roku w tekstach źródłowych   /330

4. Reakcje Żydów na działania króla Antiocha IV   /335

4.1. Bezpośrednia reakcja na prześladowania, czyli bunt Matatiasza i początek powstania machabejskiego  /335

4.2. Działania Antiocha IV po wybuchu postania machabejskiego  /337

4.3. Literatura o wydźwięku antyhellenistycznym i antyseleudzkim  /340

4.3.1. Literatura nawiązująca do tradycji apokaliptycznych  /342

4.3.1.1. Księga Daniela  /344

4.3.1.1.1. Mały róg   /350

4.3.1.1.2. Król przebiegły i wyniosły  /352

4.3.1.1.3. Antioch jako wróg bluźnierca   /358

4.3.1.1.4. Król jako przeciwnik Boga i jego wyznawców   /361

4.3.1.1.5. Antioch jako wróg kultu JHWH   /364

4.3.1.1.6. Propagandowy wydźwięk Księgi Daniela  /366

4.3.1.2. Apokalipsa zwierząt (1 Hen 85-90)   /367

4.3.1.3. Apokalipsa tygodni (1 Hen 91, 11-17 i 93, 1 - 10)   /371

4.3.1.4. Testament Mojżesza (TestMojż)  /373

4.3.1.5. Księga Jubileuszów (Jub)  /375

4.3.6.1. Odniesienia do Antiocha IV Epifanesa w Trzeciej Księdze Sybillińskiej  /380

4.3.1.7. Czwarta Księga Sybillińska (4 Syb)   /383

4.3.1.7.1. Propaganda antymacedońska w Czwartej Księdze Sybillińskiej  /384

4.3.2. Literatura nawiązująca do tradycji historiograficznej  /386

4.3.2.1. Pierwsza Księga Machabejska  /386

4.3.2.1.1. Pochodzenie króla Antiocha IV   /389

4.3.2.1.2. Król jako zdrajca, złodziej i bluźnierca   /392

4.3.2.1.3. Król jako przeciwnik Boga i całego narodu   /395

4.3.2.1.4. Opis śmierci Antiocha IV Epifanesa w 1 Mch 6, 1-16   /399

4.3.2.1.5. Propagandowy wydźwięk Pierwszej Księgi Machabejskiej   /400

4.3.2.2. Druga Księga Machabejska   /401

4.3.2.2.1. Antioch IV i helleniści  /405

4.3.2.2.2. Król jako świętokradca i prześladowca pobożnych Żydów   /407

4.3.2.2.3. Śmierć Antiocha IV Epifanesa  /409

4.3.2.2.4. Propaganda w Drugiej Księdze Machabejskiej  /411

4.3.2.2.3. Dawne Dzieje Izraela Józefa Flawiusza   /413

Podsumowanie  /414

Zakończenie   /417

Wykaz skrótów  /427

Bibliografia  /429

1. Teksty źródłowe   /429

2. Opracowania teologiczne  /430

3. Opracowanie historyczne  /436

4. Opracowania z zakresu historii mediów, nauk o komunikowaniu oraz teorii i praktyki propagandy   /441

5. Literatura pomocnicza   /450

6. Słowniki, leksykony i encyklopedie  /453

Summary