Prawo własności nieruchomości w działalności legislacyjnej Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego (1807–1830)

Autor: Zbigniew Filipak

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 506

Okładka: miękka

Format: 15,8 cm x 22,8 cm

Tematem monografii jest fundamentalna kwestia regulacji prawnych dotyczących własności nieruchomości w przełomowych dla części ziem polskich pierwszych trzech dekadach XIX wieku. Wprowadzenie na terenie Księstwa Warszawskiego Kodeksu Napoleona było w dziedzinie prawa cywilnego zmianą rewolucyjną zastępującą wiele instytucji dawnego polskiego prawa prywatnego, opartego w zasadniczej swej części na normach zwyczajowych, oraz nadal tkwiące w feudalizmie prawa pruskie i austriackie. Co więcej, prawo to zostało narzucone wbrew woli ówczesnych elit politycznych i prawniczych. […]

Monografia ma charakter syntetyczny i analityczny jednocześnie. Przede wszystkim autor zebrał w praktyce całość dotychczasowych cząstkowych wydawnictw źródłowych i opracowań związanych z tematem, a dodatkowo dzięki własnym badaniom archiwalnym pogłębił i poszerzył temat, nadając mu zwartą i logiczną całość.

(Fragment recenzji Zbigniewa Naworskiego)

Spis treści: 

Wykaz skrótów /9

Wstęp /11

Rozdział 1. KN i prawo własności nieruchomości /29
1.1. Suma tradycji i rewolucji /29
1.2. Uwagi o zjawisku recepcji prawa w kontekście KN na ziemiach polskich /39
1.3. Klasyfikacja praw rzeczowych /41
1.4. Definicja prawa własności /44
1.5. Możliwość przymusowego wywłaszczenia /49
1.6. Przedmioty prawa własności /52
1.7. Nieruchomości jako przedmioty prawa własności /54
1.8. Podmioty prawa własności /59
1.8.1. Osoby fizyczne /59
1.8.2. Osoby prawne /62

Rozdział 2. Prawo własności nieruchomości w działalności legislacyjnej Księstwa Warszawskiego (1807–1815) /69
2.1. Powstanie Księstwa Warszawskiego i jego system konstytucyjny /69
2.2. Wprowadzenie KN w Księstwie Warszawskim /73
2.3. Prawodawstwo Księstwa Warszawskiego /81
2.3.1. Obowiązek zapewnienia kwaterunku wojskowego przez właścicieli /85
2.3.2. Przymusowe wywłaszczenie i czasowe zajęcie nieruchomości na użytek publiczny /92
2.3.3. Ograniczenia wynikające z prawa górniczego /98
2.3.4. Koncepcje zmian prawa hipotecznego /103
2.3.4.1. Hipoteka francuska /104
2.3.4.2. Próby reformy /112
2.3.5. Prawa chłopów do ziemi /118
2.3.6. Ograniczenia praw Żydów /144
2.3.7. Fideikomisy /154
2.3.7.1. Ordynacje szlacheckie /156
2.3.7.2. Donacje napoleońskie /157
2.4. Podsumowanie /165

Rozdział 3. Prawo własności nieruchomości w działalności legislacyjnej Królestwa Kongresowego (1815–1830) /173
3.1. Spór o przyszłość prawa cywilnego w okresie przejściowym /173
3.2. Powstanie Królestwa Polskiego i jego system konstytucyjny. Utrzymanie KN i rozpoczęcie prac nad jego nowelizacjami /176
3.3. Niewprowadzone w życie projekty zmian KN /185
3.3.1. Projekty Antoniego Bieńkowskiego (1820) /187
3.3.1.1. Projekt zmian w księdze I oraz ich zastosowanie w KCKP /189
3.3.1.2. Projekt zmian w księdze II /196
3.3.1.3. Projekt zmian w księdze III /206
3.3.1.4. Los projektów Antoniego Bieńkowskiego /210
3.3.2. Prace deputacji prawodawczej i Rady Stanu nad zmianami w księdze II oraz ich zastosowanie w projektach ustaw odrębnych (1829–1830) /214
3.3.2.1. Projekt zmian do tytułu I księgi II (O różności rzeczy) /223
3.3.2.2. Projekt zmian do tytułu II księgi II (O własności) /229
3.3.2.3. Projekt uregulowania instytucji własności podzielonej /235
3.3.2.4. Projekt zmian do tytułu IV księgi II (O służebnościach) /247
3.3.2.5. Projekty ustaw o „prawach wyłączno-okręgowych” oraz o prawie propinacji na dobrach ziemskich /258
3.3.2.6. Projekt ustawy o rzekach spławnych i drogach publicznych /267
3.3.2.7. Projekt prawa o użytkowaniu i używaniu lasów /273
3.4. Prawodawstwo Królestwa Polskiego /285
3.4.1. Obowiązek zapewnienia kwaterunku wojskowego przez właścicieli /287
3.4.2. Uregulowanie przymusowego wywłaszczenia nieruchomości /307
3.4.3. Ograniczenia z tytułu użyteczności publicznej /329
3.4.4. Ograniczenia wynikające z prawa górniczego /333
3.4.5. Regulacje służebności gruntowych /340
3.4.5.1. Służebność wolnego odpływu i wzajemnego przyjmowania wód /343
3.4.5.2. Służebność pastwiska i wrębu /349
3.4.5.2.1. Projekt zmiany KN A. Bieńkowskiego z 1820 roku a ustawa z 1830 roku /351
3.4.5.2.2. Projekt zmiany KN deputacji prawodawczej z 1829 roku a ustawa z 1830 roku /354
3.4.5.2.3. Uchwalenie ustawy z 1830 roku /355
3.4.6. Reforma prawa hipotecznego z 1818 roku /367
3.4.6.1. Uchwalenie ustawy hipotecznej z 1818 roku /369
3.4.6.2. Zasady ustawy hipotecznej z 1818 roku /376
3.4.6.3. Ustawa o katastrze gruntów oraz problem zadłużenia posesjonatów /392
3.4.7. Prawo o przywilejach i hipotekach z 1825 roku /395
3.4.7.1. Kontrowersje na tle ustawy hipotecznej z 1818 roku /395
3.4.7.2. Uchwalenie prawa o przywilejach i hipotekach z 1825 roku /399
3.4.7.3. Zasady prawa o przywilejach i hipotekach z 1825 roku /401
3.4.8. Wyeliminowanie przymusu wykupu rent wieczystych /405
3.4.9. Prawa chłopów do ziemi /411
3.4.9.1. Próba reformy czynszowo-regulacyjnej w dobrach publicznych /416
3.4.9.2. Sytuacja w dobrach prywatnych /420
3.4.10. Ograniczenia praw Żydów /433
3.4.11. Fideikomisy /451
3.4.11.1. Ordynacje szlacheckie /451
3.4.11.2. Donacje carskie /453
3.5. Podsumowanie /455

Wnioski końcowe /463

Bibliografia /479

The Ownership of Real Estate in the Legislative Acticity of the Duchy of Warsaw and the Congress Kingdom (1807-1830) (Summary) /495

Indeks osobowy /499