Prawo miejskie magdeburskie (Ius Municipale Magdeburgense) w Polsce XIV - pocz. XVI w. Studium o ewolucji i adaptacji prawa

Autor: Maciej Mikuła

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 398

Okładka: twarda

Format: 17,5 cm x 24,0 cm

 

"Ius municipale Magdeburgensis w wersji stosowanej na ziemiach polskich nie było, jak dotychczas, przedmiotem analitycznych badań podjętych przez polską naukę historyczno-prawną. Recenzowana praca wypełnia więc bardzo istotną lukę poznawczą. Cel, jaki postawił sobie Maciej Mikuła, jest bardzo ambitny. Chodzi w istocie o szczegółowy opis i analizę tekstu Weichbildu magdeburskiego stosowanego w miastach Królestwa Polskiego na podstawie zachowanych rękopisów. Dodatkowo analizie poddano tekst Weichbildu ujęty w drukowanym zbiorze prawa pospolitego pod tytułem Commune incliti Regni Poloniae privilegium z 1506 roku, nazywanym też Statutem Jana Łaskiego. Analiza wszystkich tych przekazów posłużyła do wyjaśnienia doniosłej kwestii następstw, jakie w praktyce prawnej powodowało zróżnicowanie tekstów prawnych. Wiadomo, że zróżnicowanie takie było cechą średniowiecznych rękopiśmiennych zbiorów prawa w epoce poprzedzającej pojawienie się zbiorów drukowanych. Na koniec autor zamierzał odpowiedzieć na pytanie o przyczyny tego zróżnicowania oraz wskazać – posłużmy się tutaj jego słowami – „jakie znaczenie dla zmian w kulturze prawnej pociągało za sobą utrwalenia aktów normatywnych w formie tekstu drukowanego”. Podjęte zadanie badawcze zostało w pełni zrealizowane w sposób zasługujący wysoką ocenę recenzenta".
Z recenzji prof. dr. hab. Wacława Uruszczaka

Spis treści:

Wykaz skrótów  /11

Wprowadzenie  /15

Potrzeba badań nad Wiechbildem magdeburskim  /15

Źródła a periodyzacja badań nad prawem miejskim  /19

Pułapki pozytywizmu prawnego, czyli o narzędziach badania prawa w przeszłości  /20

W poszukiwaniu metody  /22

Przegląd treści  /24

Podstawowe pojęcia: układ, wersja, wariant, grupa. Numeracja artykułów. Nota edytorska  /27

Podziękowania  /28

ROZDZIAŁ I. Rękopisy i druk układu śląsko-małopolskiego  /31

I.1. Źródła i zawartość Weichbildu  /31

I.1.1. Układ Konrada z Opola czy układ śląsko-małopolski: uwagi terminologiczne  /31

I.1.2. Magdeburskie prawo ławnicze a Pouczenia dla Wrocławia z 1261 roku  /32

I.1.3. Traktat o ustroju sądów; Pouczenia Magdeburga dla Wrocławia z 1295 roku i pozostałe źródła  /35

I.1.4. Obecność Zwierciadła saskiego  /36

I.1.5. Konsekwencje praktyczne różnic między układem śląsko-małopolskim oraz wulgatą  /38

I.2. Dynamika tekstu niemieckiego  /39

I.2.1. Studia nad Weichbildem w rękopisie krakowskim. Rękopis henrykowski  /39

I.2.2. Oddziaływanie Weichbildu z rękopisu rady miasta Krakowa: rękopisy wawelski (BJ 168) oraz BJ 170a  /41

I.2.3. Poszerzenie tekstu Weichbildu: rękopis BN 12607 oraz manuskrypt żagański  /44

I.2.3.1. Problem zależności od rękopisu krakowskiego  /47

I.2.3.2. Pochodzenie dodatków  /49

I.2.3.3. Powód i okoliczności dołączenia ortyli  /50

I.3. Rękopisy łacińskie i druk Jana Łaskiego  /51

I.3.1. Rękopis gnieźnieński z Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie sygn. 104 (gnieźnieński, 1359 r.)  /52

I.3.2. Rękopis z Biblioteki Rosyjskiej Akademii Nauk w Sankt Petersburgu sygn. F 143 (1367-1368)  /54

I.3.3. Rękopis z Biblioteki Narodowej w Warszawie, sygn. 12600 III (1421 r.)  /55

I.3.4. Rękopis z Biblioteki oo. Paulinów na Jasnej Górze, sygn. II-3 (częstochowski, 1423 r.)  /56

I.3.5. Rękopis z Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Sankt Petersburgu Lat. Q II 157 (1427 r.)  /57

I.3.6. Rękopis z Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach (kielecki, 1429 r.)   /58

I.3.7. Rękopis z Biblioteki Narodowej w Warszawie, sygn. 12607 III (pierwsza połowa XV w.)  /58

I.3.8. Rękopis z Biblioteki Opactwa Świętego Floriana w Austrii (floriański, 1453 r.)  /59

I.3.9. Rękopis z Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Kórniku, sygn. 801 (Kodeks Działyńskich I, 1455 r.)  /60

I.3.10. Rękopis z Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Kórniku, sygn. 800 (Kodeks Działyńskich IV, po 1472 r.)  /62

I.3.11. Rękopis z Archiwum Państwowego w Przemyślu sygn. AMPrzem. 428 (przemyska Liber legum, 1473-1474)  /62

I.3.12. Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Pleszew sygn. I/2 (przed 1483 r.) /64

I.3.13. Rękopis z Zakładu im. Ossolińskich, sygn. 832/II (opatowski, 1488 r.)  /65

I.3.14. Rękopis z Biblioteki Jagielońskiej sygn. 4405 (Żegoty Pauliego, druga połowa XV w.)  /66

I.3.15. Rękopis z Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego sygn. 5 (warszawski, druga połowa XV w.)  /67

I.3.16. Rękopis z Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego sdygn. II Q 4 (żagański, XV w.)  /67

I.3.17. Rękopis z Biblioteki Uniwersyteckiej w Lipsku sygn. 951b (lipski, XV/XVI w.)  /67

I.3.18. Rękopis z Biblioteki Narodowej w Warszawie sygn. 3068 III (pocz. XVI w.)  /68

I.3.19. Rękopis z Biblioteki Narodowej w Warszawie sygn. BOZ 90 (1513 r.)  /69

I.3.20. Manuskrypt zaginiony: rękopis z Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie fonds Sanok nr 438 (sanocki, początek XVI w.)  /70

I.3.21. Commune incliti Jana Łaskiego (1506 r.)  /70

I.4. Podsumowanie /71

ROZDZIAŁ II. Dynamika tekstu łacińskiego: wersje sandomierska i krakowska  /75

II.1. Cechy formalne tekstów łacińskich  /75

II.2. Różnice w obrębie tekstów łacińskich  /79

II.2.1. Wyniki porównania tekstów łacińskich w świetle statystyki  /79

II.2.2. Grupa I: Gn., F 143, BN 12600, Q II 157 (1), Q II 157 (1), BJ 4405, Przem., Plesz., BOZ  /81

II.2.3. Grupa II: BN 12607, Oss. II Q 4, Dział. IV, Warsz  /82

II.2.4. Grupa III: rękopisy kompilowane AJG, Kiel. Flor., 951b i BN 3068  /86

II.3. Różnice w tekstach łacińskich a podstawa niemiecka  /90

II.3.1. Dobór tekstów i metoda porównania  /90

II.3.2. Typy różnic między tekstami  /90

II.3.3. Niezgodności między tekstami  /92

II.3.3.1. Różnice wspólne  /92

II.3.3.2. Odstępstwa indywidualne  /95

II.4. Grupa pierwsza: versio Sandomiriensis  /97

II.4.1. Złożona podstawa pierwotnego przekładu łacińskiego  /97

II.4.2. Cechy wersji sandomierskiej  /99

II.4.3. Odrębności w obrębie wersji sandomierskiej  /101

II.5. Grupa druga: versio Cracoviensis  /103

II.5.1. Zgodność z tekstem niemieckim  /103

II.5.2. Różnice w redakcji przepisów i terminologii  /106

II.5.3. Okoliczności powstania wersji krakowskiej  /108

II.6. Wariant wawelski wersji krakowskiej  /110

II.6.1. Liczne zmiany w obrębie wersji krakowskiej  /110

II.6.2. Skutki praktyczne zmian w Dział. IV  /111

II.6.3. Wariant wawelski  /112

II.7. Podsumowanie  /113

DODATEK: cechy charakterystyczne tekstów wersji sandomierskiej  /115

A. Niemal pełna zgodność z GN.: Dział. I  /115

B. Zmiany nieliczne: BJ 4405  /116

C. Połowa tekstu, połowa odstępstw? Plesz.  /116

D. Weichbild z Przemyśla  /117

E. Pominięcia w późnym rękopisie BOZ  /119

F. Nie zawsze pozytywne skutki zmian: Q II 157 (1)  /120

G. Liczne skrócenia w BN 12600 i Q II 157 (2)  /122

ROZDZIAŁ III. Praktyczne skutki różnic: od rękopisu krakowskiego do Statutu Jana Łaskiego  /125

III.1. Weichbild w Statucie Jana Łaskiego  /125

III.1.1. Cechy formalne  /125

III.1.2. Źródła Weichbildu w Statucie  /125

III.1.3. Statut: zwieńczenie średniowiecznej ewolucji tekstu prawnego  /130

III.2. Miasto i jego mieszkańcy   /132

III.2.1. Rada miejska  /132

III.2.2. Uprawnienia sądownicze pozostałych organów władzy  /134

III.2.3. Mieszczanie i goście  /135

III.3. Przestępstwo i jego dowodzenie  /135

III.3.1. Początek  /136

III.3.2. Pomocnictwo  /137

III.3.3. Przebieg procesu  /137

III.3.4. Dowody  /138

III.3.5. Recompensa, emenda, pena  /140

III.4. Rodzina i jej majątek  /141

III.4.1. Agnatus i cognatus /141

III.4.2. Opieka  /141

III.4.3. Wiano  /142

III.4.4. Gerada, część obowiązkowa, hergwet /143

III.4.5. Zasady dziedziczenia  /144

III.4.6. Darowizna na łożu śmierci  /147

III.4.7. Prawo kaduka   /147

III.4.8 Długi spadkowe  /148

III.5. Dłużnik i wierzycie  /149

III.5.1. Dług i jego dowodzenie  /149

III.5.2. Gość jako dłużnik lub wierzyciel  /150

III.5.3. Sługa jako dłużnik lub wierzyciel  /151

III.6. Podsumowanie  /151

ROZDZIAŁ IV. Habent sua fata leges: Glosy, notaty, wskazówki  /153

IV.1. Rodzaje uzupełnień w tekstach łacińskich  /153

IV.2. Korekty i uzupełnienie  /154

IV.2.1. Korekty usterek wersji sandomierskiej  /154

IV.2.2. Odesłania i regesty  /155

IV.2.3. Zapożyczenia z wersji krakowskiej  /156

IV.2.4. Dodatki autorskie  /159

IV.2.5. Porównanie Weichildu z prawem chełmińskim w Dział. IV  /159

IV.3. Polskie tłumaczenia terminów prawnych  /161

IV.4. Regulae iuris  /162

IV.5. Glosy na wybranych egzemplarzach Statutu Łaskiego: żywotność średniowiecznej wersji Weichbildu  /169

IV.5.1. Przykłady egzemplarzy z niewielką liczbą not  /169

IV.5.2. Adaptacja Weichbildu do warunków polskich (Biblioteka Jagiellońska, St. Dr. Cim. 8002-8003)  /170

IV.5.3. Odesłania i streszczenia (częściowo po 1535 r.: Biblioteka Jagiellońska, St. Dr. Cim. 8004-8005)  /171

IV.5.4. Słowniczek terminów prawniczych (po 1531 r., Biblioteka Narodowa, SD sygn. 57)  /172

IV.5.5. Glosy niemieckie, łacińskie i polskie (częściowo po 1559 r. Biblioteka Jagiellońska, St.Dr. Cim. 8006-8007)  /172

IV.6. Podsumowanie  /174

ZAKOŃCZENIE  /177

Weichbild wśród źródeł prawa sasko-magdeburskiego  /177

Zapotrzebowanie na teksty łacińskie  /179

Prawo sasko-magdeburskie w Polsce: ewolucja i adaptacja  /180

Wersje i warianty w obrębie jednego układu  /183

Kraków ośrodkiem reformy prawa miejskiego  /187

Na drodze do wyłącznego tekstu urzędowego  /188

Aneks I. Tabela konkordancyjna artykułów  /191

Aneks II. Różnice w tekstach łacińskich Weichbildu  /197

Aneks III. Zgodność tekstów łacińskich w Gn., BN 12607 I Dział. IV z tekstami niemieckimi  /271

Summary  /355

Wykaz tabel i wykresów  /363

Bibliografia  /365

Skorowidz osób i nazw geograficznych  /381