Pozór kostiumu. Historyzm i orientalizm w modzie kobiecej w Polsce od XVIII do początku XX wieku

Autorka: Małgorzata Możdżyńska-Nowotka

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 398

Okładka: miękka za skrzydełkami

Format: 20,5 cm x 28,00 cm

Inspiracje ubiorami historycznymi i wschodnimi od stuleci obecne są w modzie i strojach przedstawianych w dziełach sztuki. Szal otulający księżnę Helenę Radziwiłłową sportretowaną w otoczeniu jej zbiorów sztuki starożytnej należał być może do sławnego indyjskiego sułtana Tipu. Mickiewiczowska Telimena objawia się jako miłośniczka strojów w „stylu trubadurów”. Balową toaletę księżnej Czartoryskiej wzorowano na XVIII-wiecznym portrecie hiszpańskiej arystokratki. Orientalny kostium Katarzyny z Branickich Potockiej malowanej przez Winterhaltera to komunikujący treści wolnościowe strój grecki. „Japonka” na obrazie Wyczółkowskiego nosi w istocie szatę mandżurską, a czerwone japońskie kimono pojawiające się na trzech młodopolskich obrazach jest za każdym razem instrumentem innej intencji. Motywy zaczerpnięte z przeszłości i innych kultur wprowadzały do stroju i jego przedstawienia element „artystyczności”. Stawały się nośnikiem tradycji i innowacji, medium osobistej ekspresji, środkiem wyrażani zmiennych gustów i nowych treści, sposobem reagowania na aktualne prądy, wydarzenia i okoliczności. Podążając tropem historyzmu i orientalizmu, autorka rekonstruuje istotną część wizualnej kultury mody w Polsce od XVIII wieku do progu nowoczesności oraz umieszcza ją w szerszym kontekście kulturowym i społecznym.

Spis treści:

Wstęp  /9

Międzynarodowa moda i lokalne konteksty  /9

Kostium o costume  /10

Od jednostkowych "aktów" do większego obrazu /11

Układ książki /14

Źródła  /15

Część I

Moda w awangardzie /17

Tematyczne stylizacje stroju w modzie i sztuce 2. połowy XVIII wieku /19

"Przez wielość mody nie masz mody"  /19

Hierarchia stroju: negliż-półstrój-strój i jej recepcja w Polsce /20

Cudzoziemszczyzna i patriotyzm /21

Moda jako wyzwanie dla artysty /22

Stylizacja anykizująca  /25

Stylizacja orientalna /28

Stylizacja pastoralna /32

Stylizacja historyczna /35

Sytuacja u progu XIX w. /37

Królewska maskarada  /38

Polki (i Polacy) w kostiumach a la van Dyck /38

"Mówiono, że był to strój hiszpański..." /40

"Podobieństwo - raz dostrzeżone - stawało się nieodparte..."  /41

Francuski łącznik /42

"Był ubrany w bardzo pięknej masce..."  /44

:Mój strój był na wzór Marii Stuart..."  /45

Wolność i dystynkcja  /47

Z Paryża do kraju Nipuanów /47

Moda i awangardowe tendencje w sztuce przełomu XVIII i XIX w. /47

Poglądy na ubiory starożytności klasycznej /49

Suknia idealna czy rzeczywista? /52

Inspiracje antyczne w kontekście różnic między charakterem mody kobiecej i męskiej  /58

"Dzisiejsza tunika najmniej nie jest podobna do dawnej greckiej", czyli od przedmiotu do znaku  /62

Część II

Styl trubadurów /67

"Strój szlachetny i surowy" czyli nowa wrażliwość /67

Ubiory i akcesoria charakterystyczne dla "stylu trubadurów"  /70

Rafael, Rubens, literatura /74

Klejnoty artystyczne i wymowne  /78

Ewolucja modnej sylwetki i nowe motywy historyzujące  /81

Wizje ubiorów staropolskich  /83

Ewolucja stylu historyzującego i nasycanie narracją /84

Modowa epifania /86

Ten wspaniały (?) XVIII wiek  /88

Powrót do niedawnej przeszłości /888

Inspiracje historyczne w kontekście aktualnej mody i konstrukcji ubiorów  /90

Wizje epoki stanisławowskiej  /92

Forpoczta emancypacji  /93

Nobilitacja negliżu  /94

Część III

Wiecznie czynny umysł i ruchliwa wyobraźnia /97

Teatr mody  /99

Mentalny obraz mody /99

Sceny tematu mody  /100

Moda naturalną skłonnością i społeczną domeną kobiety  /101

Moda a "dobry gust"  /104

Stosowny strój na każdą okazję /106

Modelowa "paryżanka"  /108

Idealna i realna konsumpcja urody  /109

Wizualna percepcja stroju  /112

Strój, jako komunikat i forma ekspresji  /113

Wartość estetyczna, czyli moda i sztuka /117

Kostiumowa edukacja  /118

Bale dziecięce, czyli inicjacja /118

Literatura i kształtowania historycznej świadomości w dziedzinie stroju  /121

Mała księżniczka /122

Rozkosze i reguły zabaw kostiumowych /124

Maskarada między kulturą wysoką a popularną  /124

Wierność historyczna, prestiż kostiumów historycznych i arcydzieła sztuki dawnej jako źródło inspiracji  /126

Prawda kostiumu, prawda charakteru  /130

Kostium i stosowność /131

Historyczne wątki narodowe i międzynarodowa kariera kostiumu polskiego   /132

Historyczny kostium a moda /134

Pomysł i wykonanie kostiumu /136

Część IV

Pozór kostiumu /139

Heroina historii lub powieści  /141

Krążące podobieństwo form /141

Synkretyzm inspiracji historycznych w 2 połowie XIX w.  /143

Dama we wnętrzu  /145

Kostium dla roli  /147

"Fakty pierwszego planu"  /149

Dama w kontuszu - między modą a patriotyczną powinnością /150

"Prostota panuje dziś w ubraniu" /150

Żałoba i sztuka /152

Kontusz ślubny, kontusz królewski /154

Wymowne "potrzeby"  /159

Robe d'interieur i powrót plis Watteau /160

Nowe wyzwania, nowe rozwiązania i elementy historyczne jako nośniki innowacji  /160

Anatomia robe d'interieur i jej kultowe znaczenia  /163

Od marzenia do rzeczywistości /164

Powrót do początku stulecia /167

Kult Napoleona /167

Piękność nowego dyrektoriatu /167

Facon historique. Portret salonowy między modą, sztuką i etykietą   /171

Królowe mody /173

"Ogólna harmonia"   /173

Królowe mody /175

Rebus z krynoliną /178

Wyzwanie interpretacji /178

Warszawianka i splendor baute couture /179

Nowy wynalazek w służbie mody /180

Atlas - materia mody i sztuki /181

Subtelna mowa ciała /184

Elegancja, stosowność i prestiż  /187

W stylu van Dycka i Rubensa  /189

Tradycja i nowe impulsy  /189

"W jej toaletę strojny"  /191

Portrety krawieckiego kunsztu /197

Część IV

Kobieta między Zachodem a Wschodem /199

"Turczynki", "Greczynki", "Czerkieski"  /201

Sarmata bez Sarmatki /201

Sułtani i sułtanki. Wizje strojów orientalnych w Europie w XVI-XVIII w. /201

Europejka gościem w haremie i "fakty materialne" /204

Od Sasa do Lasa, czyli kostiumowa moda turquerie w Polsce w XVIII w.  /207

Noc w haremie /213

Zjeść ciastko i mieć ciastko /218

"Gdybym nie była Polką, chciałabym być Greczynką"  /219

Czerkieska - synteza kobiety Wschodu i Zachodu /224

Inspiracje orientalne w ubiorze codziennym /227

Kariera kaszmirskiego szala /228

Wschodni szal w ubiorze Europejczyków - początki /228

Artystyczna fuzja antyku i Orientu /229

Shall uni /230

Męskie podboje, kobieca konsumpcja /230

"Rajskie ptaki" nad Wisłą  /231

Tajemniczy szam sułtana Tipu /236

Fakty i mity /237

Dystynkcja i praktyczność /240

"Godny i miły upominek do narzeczonego" /244

Ostatni akord /245

Ze Wschodu przez Zachód  /247

Spojrzenie spod japońskiej parasolki /248

"Parasolki formą pagody chińskiej" /248

Obiekt estetyczny i akcesorium kobiety uprzywilejowanej /249

Artystyczny rekwizyt /252

Orientalna parasolka w ręku Europejki /253

Przedmiot aktywny /257

Trzy odsłony jednego kimona /260

Inspiracje dalekowschodnie w kroju i dekoracji modnych ubiorów kobiecych /260

Japońskie kosode i chińska szata smoka w ubiorze Europejczyków /263

Kobieta Zachodu we wschodnim kimonie /269

Polskie "Japonki" /274

Kimono, ciało, emancypacja i wymiana międzykulturowa /286

Między Zachodem a Wschodem /290

Wykaz skrótów nazw instytucji  /310

Indeks nazwisk /311

Spis ilustracji i źródła fotografii  /319

Aneks. Ilustracje /po s. 328