Powstanie i rozwój sieci parafialnej w diecezji chełmińskiej w czasach panowania zakonu krzyżackiego

Autor: Waldemar Rozynkowski

Rok wydania: 2000

Liczba stron: 218

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Seria: Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, rocznik 89, zeszyt 2

Uwagi - okładka z zatarciami, brzegi stron zabrudzone

Niniejsza praca podzielona jest na cztery rozdziały. Rozdział I ma charakter wstępny i zawiera ogólną charakterystykę diecezji. Przedstawia genezę powstania diecezji, jej średniowieczne granice oraz problem przynależności archidiecezjalnej. Zamyka go charakterystyka geograficzno-osadnicza obszaru diecezji, dzięki której możemy lepiej zrozumieć proces powstawania parafii. Najwięcej miejsca zajmuje rozdział II, poświęcony etapom powstawania parafii. Jest on podzielony na cztery części. Naturalnym wyznacznikiem układu jest chronologia. Trzeba jednak zaznaczyć, że słaby stan źródeł i brak wyraźnych kryteriów politycznych czy osadniczych stanowią poważny problem w wyznaczeniu szczegółowych granic chronologicznych poszczególnych etapów. Zadanie utrudnia także fakt, że około 80% parafii zostało erygowanych w okresie około 100 lat od powstania diecezji. Charakterystykę erygowanych ośrodków rozpoczynamy od okresu przed 1243 r. Chociaż wykracza to poza ramy chronologiczne mniejszej pracy, to jednak wydaje się niezbędnym punktem wyjściowym do dalszej analizy powstającej sieci parafialnej. Kolejno wyznaczone etapy to: lata 1243-1283; koniec XIII w. -połowa XIV w.; połowa XIV w. -1410 r. W ostatnim podrozdziale zostały zestawione przede wszystkim parafie, dla których odtworzenie chronologii powstania jest bardzo trudne, dlatego przyjęto ogólną chronologię do 1410 r.  W rozdziale III zajmujemy się problemem ewentualnych zmian w wykształconej w XIV w. sieci parafialnej. Jest to przede wszystkim analiza przyczyn upadku ośrodków duszpasterskich. Główne źródło zmian należy oczywiście wiązać ze zniszczeniami wojennymi, które wielokrotnie, począwszy od wielkiej wojny do II pokoju toruńskiego, nawiedzały obszar diecezji.
Rozdział IV poświęcony jest szczegółowej analizie parafii pod względem jej zasięgu terytorialnego, czyli okręgu. Zagadnienie to jest bardzo ważne w badaniach nad organizacją parafialną. Pozwala nie tylko wyciągnąć wiele ciekawych wniosków dotyczących kształtowania sieci parafialnej, lecz także czyni bardziej zrozumiałym pojęcie przestrzeni duszpasterskiej w średniowieczu (...).

Spis treści:

Wstęp   /5

1. Temat  /5

2. Literatura  /10

3. Źródła   /15

3.1. Dokumenty fundacyjne i erekcyjne parafii  /16

3.2. Źródła przekrojowe  /16

3.3. Przypadkowe wzmianki źródłowe  /16

3.4. Materiał architektoniczny  /20

3.5. Materiał archeologiczny  /20

4. Metoda  /21

4.1. Wezwania kościołów  /21

4.2. Okręg parafialny  /21

4.3. Wielkość uposażenia parafii  /25

4.4. Patronat  /26

4.5. Sytuacja osadnicza  /27

Rozdział I

Diecezja chełmińska pod panowaniem zakonu krzyżackiego  /29

1. Powstanie diecezji, jej obszar i średniowieczne granice  /29

1.1. Powstanie diecezji  /29

1.2. Granice diecezji w średniowieczu  /33

2. Przynależność metropolitarna  /40

3. Charakterystyka fizycznogeograficzna i osadnicza terenu średniowiecznej diecezji chełmińskiej  /45

3.1. Środowisko geograficzne  /45

3.2. Osadnictwo, liczba ludności  /48

3.3. Szlaki komunikacyjno-handlowe  /50

Rozdział II

Etapy powstawania sieci parafialnej  /53

1. Parafie powstałe przed utworzeniem diecezji  /53

1.1. Uwagi wstępne  /53

1.2. Ośrodki parafialne istniejące przed 1243 rokiem  /59

2. Rozwój sieci parafialnej w okresie od powstania diecezji do zakończenia podboju Prus (1243-1283)   /68

3. Rozwój sieci parafialnej od końca XIII do połowy XIV wieku  /77

3.1. Uwagi wstępne  /77

3.2. Ziemia chełmińska  /77

3.3. Ziemia lubawska  /78

4. Ostateczne wykształcenie się sieci parafialnej - parafie erygowane od połowy XIV wieku do 1410 roku  /106

Rozdział III

Przypuszczalne zmiany w organizacji sieci parafialnej w pierwszej połowie XV wieku  /111

1. Przyczyny  /111

1.1. Zniszczenia wojenne  /111

1.2. Upadek gospodarczy  /120

1.3. Upadek znaczenia niektórych miejscowości  /121

1.4. Kryzys religijny  /121

2. Przypuszczalne zmiany w sieci parafialnej  /122

Rozdział IV

Okręg parafialny  /126

Zakończenie  /135

Aneksy  /137

Bibliografia  /194

Wykaz skrótów  /207

Indeks miejscowości parafialnych  /210

Zusammenfassung  /214

Spis map  /216