Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939

Krwawa pomorska jesień i zbrodnia pomorska to dwa terminy używane na określenie niemieckiej polityki okupacyjnej na Pomorzu jesienią 1939 roku i akcji eksterminacji polskiej warstwy przywódczej. Liczba ofiar – zarówno na Pomorzu, jak i na zachodnich ziemiach Polski, bo akcja ta miała szerszy zasięg – nadal pozostaje przedmiotem kontrowersji, zazwyczaj przyjmuje się, że w pierwszej fazie wojny zamordowano około 30 tys. osób na Pomorzu, 10 tys. w Wielkopolsce oraz 2 tys. na Górnym Śląsku. W zbrodniach tych uczestniczyły zarówno niemieckie formacje Einsatzgruppen, jak i członkowie mniejszości niemieckiej w Polsce – Selbstschutz, sąsiedzi zabijanych. Równocześnie mordowano inne grupy ofiar, z których najwięcej wiemy o psychicznie chorych.

Książka jest pokłosiem konferencji „Polityka okupacyjna narodowosocjalistycznych Niemiec. Pomorze jesienią 1939 roku i zbrodnia pomorska”, która odbyła się w Wejherowie w dniach 1–3 września 2019 roku.

Wygłoszone na niej referaty są podstawą tekstów publikacji. Dotyczą one kilku obszarów. Pierwszy stanowi polityka okupacyjna narodowosocjalistycznych Niemiec i metody jej prowadzenia, drugi – płaszczyzna regionalna, sytuacja na Pomorzu w pierwszych miesiącach okupacji, trzeci – historia wybranych miejsc masowych zbrodni na Pomorzu, w tym pokazanie najnowszego stanu badań, czwarty – pamięć o zbrodni w Lasach Piaśnickich i znaczenie powstającego Muzeum Piaśnickiego.

Spis treści:

Wstęp

Krwawa pomorska jesień, zbrodnia pomorska - w 80. rocznicę wybuchu wojny  /11

Piotr Madajczyk

Rozważania nad badaniami historii niemieckiej okupacji Pomorza podczas II wojny światowej  /21

Józef Borzyszkowski

I. Polityka okupacyjna i ludnościowa 

Pakt Ribbentrop-Mołotow i ludnościowo-terytorialne zmiany w Europie Środkowo-Wschodniej w pierwszym okresie okupacji (1939-1941)  /51

Eugeniusz Cezary Król

"Germanizacja", przesiedlenia, ludobójstwo: koncepcje etnicznej przebudowy Europy Środkowo-Wschodniej podczas II wojny światowej  /71

Isabel Heinemann

Pogarda, nienawiść, eksterminacja. Publiczne i tajne wypowiedzi Hitlera oraz jego współpracowników o Polsce i Polakach (styczeń - listopada 1939)   /85

Marek Kornat

Okupacja niemieckiej Polski w świetle historycznej teorii genocydu  /109

Piotr Madajczyk

Einsatzgruppen w Polsce - nowe metody okupacji /131

Markus Roth

Volkendeutscher Selbstschutz jako nowe narzędzie polityki  okupacyjnej /141

Tomasz Ceran

Wrzesień 1939 i lato 1941. Wojna, konflikty narodowych i masowa przemoc /171

Kai Struve  /

II. Pierwsze miesiące okupacji na Pomorzu

Społeczeństwo między życiem codziennym, ruchem oporu a kolaboracją  /205

Grzegorz Bębnik

Okupacja i aneksja na Pomorzu. Tworzenie pierwszych struktur Polskiego Państwa Podziemnego (1939-1940)  /229

Bogdan Chrzanowski

Przedwojenne przygotowania i powstanie struktur Polski Podziemnej na Pomorzu Gdańskim (1930-1940) oraz ich zwalczanie przez niemiecką policję   /253

Andrzej Gąsiorowski

Żydzi na obszarze Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (do stycznia 1940 roku)  /271

Grzegorz Berendt

Postawy ludności niemieckiej na Pomorzu a wydarzenia z 3-4 września 1939 roku w Bydgoszczy /305

Tomasz Chinciński /305

Postawy ludności polskiej na Pomorzu w okresie II wojny światowej  /331

Sylwia Bykowska

Gdynia w pierwszych miesiącach niemieckiej okupacji 1939-1940   /353

Piotr Semków  /353

III. Miejsca zbrodni pomorskiej

Losy mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska aresztowanych w ramach Sauberungsanktion (akcji "Oczyszczanie")  /375

Danuta Drywa

Początki obozu w Stutthof w materiałach śledztwa do pierwszego procesu stutthofskiego (maj-październik 1945)  /401

Marcin Owsiński

Nowy stan badań nad zbrodnią popełnioną w 1939 roku  Lasach Piaśnickich /447

Monika Tomkiewicz

Piaśnica w świetle nowych dokumentów archiwalnych  /465

Mateusz Ihnatowicz

Obóz Selbstschutzu Westpreussen w Karolewie w powiecie sępoleńskim (wrzesień-grudzień 1939)  /491

Zbrodnia w Lesie Szpęgawskim 1939-1940   /513

Mateusz Kubicki

IV. Zbrodnia nieukarana i pamięć o niej 

Geopolityka totalitaryzmów w jarzmie prawa? Początki ludobójstwa  /533

Eryk Habowski

Pamięć Piaśnicy w wirtualnej przestrzeni muzeum   /549

Magdalena Sacha

In Between? Image and Memory - projekt edukacyjny Europejskiej Sieci Pamięci i Solidarności na temat zbrodni w Lasach Piaśnickich, w latach 1939-1940   /571

Annemarie Franke, Agnieszka Wszałek

Biogramy  /591

Indeks osób /599

Indeks nazw geograficznych  /615