Polska w czasach nowożytnych. Od środkowoeuropejskiej potęgi do utraty niepodległości (1501–1795)

Autor: Jerzy Topolski

Rok wydania: 1999

Liczba stron: 943

Okładka: twarda

Format: 17,5 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami, brzegi stron nieznacznie przykurzone

 

"Każdy okres historyczny ma sobie właściwe cechy i każdy we właściwy sobie sposób wpisuje się w tok dziejów. Okres od XVI do XVIII wieku, którego opis i próbę interpretacji zamieszczam w niniejszym tomie, „dotyka" z jednej strony Średniowiecza, rozpoczyna się bowiem w czasie, gdy Kolumb odkrywał Amerykę, z drugiej strony zbliża się do czasów, gdy Europa i świat weszły już zdecydowanie na drogę wiodącą do nowoczesności. W owych trzech wiekach dokonało się zatem wiele. W Polsce w XVI wieku nastąpiła zmiana zasadnicza. Wykształcił się mianowicie nowy model życia gospodarczego i społecznego (system folwarczno-pańszczyźniany) oraz politycznego (demokracja szlachecka) i kulturalnego (Odrodzenie), różny od średniowiecznego. Bez znajomości tego przełomu i losów nowego systemu trudno zrozumieć jest to, co zdarzyło się później, w XIX i XX wieku. Wieki te były zarówno kontynuacją dziejów wcześniejszych, jak i dążeniem do zrywania z wykształconymi wcześniej strukturami"

(ze wstępu)

Spis treści:

Wstęp   /5

Część pierwsza. Polska Odrodzenia i demokracji szlacheckiej: ukształtowanie się i apogeum folwarczno-pańszczyźnianego modelu życia gospodarczego oraz dominacji szlachty (1501-1618)  /9

Charakterystyka ogólna okresu  /11

Dział pierwszy: Kształtowanie się podstaw gospodarczych, społecznych i świadomościowych nowożytnej Polski  /19

Rozdział I. Polska wobec zwrotu w dziejach gospodarczych i społecznych Europy  /19

1. Ogólnoeuropejskie przesłanki przejścia do gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej  /19

2. Rozwój gospodarki  folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce   /25

3. Wpływ  gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej na rozwój gospodarczy kraju w okresie ukształtowania się tej gospodarki. Eksport zboża   /34

Rozdział II. Chłopi i gospodarstwo chłopskie wobec przewrotu folwarczno-pańszczyźnianego   /37

1. Rozwój osadnictwa wiejskiego. Gospodarstwo chłopskie  /37

2. Obciążenia gospodarstw chłopskich. Dochody chłopów   /42

3. Postawa chłopów wobec przewrotu folwarczno-pańszczyźnianego   /44

Rozdział III. Miasta. Polska na mapie handlowej świata. Rzemiosło i przemysł. Ogólny stan gospodarczy kraju   /47

1. Ogólne warunki rozwoju miast. Procesy urbanizacyjne  /47

2. Rozwój rynku wewnętrznego. Polska na mapie handlowej Europy   /53

3. Produkcja przemysłowa i górnictwo  /59

4. Pieniądze, ceny i kredyt. Dochód narodowy  /63

Rozdział IV. Społeczeństwo ziem państwa polskiego w początkach czasów nowożytnych  /66

1. Charakterystyka ogólna. Rozwój zaludnienia  /66

2. Struktura globalna społeczeństwa i jej przemiany. Stany   /69

3. Rodzina i inne więzi społeczne. Konflikty społeczne  /80

Rozdział V. Cechy charakterystyczne i kształtowanie się światopoglądu, mentalności i postaw. Rola religii i kościoła  /85

1. Ogólne cechy światopoglądu Polaków XVI wiek  /85

2. Życie religijne i stan kościoła przed rozłamem reformacyjnym. Geneza reformacji   /92

3. Rozwój reformacji w Polsce. Projekty utworzenia kościoła narodowego. Bracia polscy   /96

4. Początki kontrreformacji. Zakony  /102

5. Wzrost elementów świeckich w świadomości. Antyklerykalizm  /107

Rozdział VI. Procesy kształtowania się świadomości narodowej. Struktura etniczna państwa  /109

1. Problem więzi narodowej w czasach feudalnych  /109

2. Naród a państwo w Polsce XVI wieku  /110

3. Świadomość historyczna w procesie kształtowania się świadomości narodowej  /113

4. Język polski w procesie kształtowania się świadomości narodowej   /117

5. Pozycja ludności etnicznie niepolskiej (niemieckiej, ruskiej, litewskiej, żydowskiej i innej) a proces kształtowania się świadomości narodowej. Katolicyzm na terenach wschodnich wobec prawosławia. Unia brzeska  /124

6. Stosunek Polaków do mniejszości. Polacy o sobie  /132

7. Polacy poza granicami kraju  /135

Dział drugi. Państwo a naród i społeczeństwo: struktura władzy i pozycja międzynarodowa Polski   /139

Rozdział VII. Od demokracji szlacheckiej do politycznej przewagi magnatów. Mechanizmy podejmowania decyzji państwowych  /139

1. Kształtowanie się polskiej demokracji szlacheckiej. Rozwój i wzrost roli sejmu  /139

2. Program polityczny szlachty i jego realizacja do 1572 roku   /148

3. Od egzekucji praw i dóbr do obrony "złotej wolności", apogeum i załamywanie się szlacheckiego programu reform. Koniec dynastii Jagiellonów i pierwsze wolne elekcje  /153

Rozdział VIII. Funkcjonowanie państwa. Procesy integrujące i dezintegrujące  /163

1. Dążenie do jedności prawnej  /163

2. Problemy unifikacji terytorium państwowego. Wcielenie Mazowsza i księstw oświęcimskiego, zatorskiego i siewierskiego. Dalsze procesy integracyjne Prus Królewskich i Korony. Rozluźnianie się związku z Prusami Książęcymi  /165

3. Unia z Litwą  /174

4. Administracja państwowa i formy życia samorządowego  /177

5. Podstawy finansowe państwa  /185

6. Kościół a państwo  /189

7. Organizacja sądownictwa i porządku publicznego  /192

Rozdział IX. Wojsko i sztuka wojskowa. Wojsko a społeczeństwo  /196

1. Potrzeby obronne Polski. Wojsko polskie i uzbrojenie na tle przemian europejskich  /196

2. Wojsko obrony potocznej. Ideały wychowawcze szlachty. Organizacja wojska  /200

3. Flota wojenna. Komisja Morska Zygmunta Augusta  .205

4. Kozacy  /206

Rozdział X. Warunki prowadzenia polityki zagranicznej. Działalność Aleksandra i Zygmunta I na arenie międzynarodowej. Polska a Habsburgowie i Rosja  /209

1. Warunki prowadzenia polityki zagranicznej. Dyplomacja i sprawa informacji w życiu politycznym  /209

2. Polityka zagraniczna króla Aleksandra i jej antecedencje  /215

3. Polityka zagraniczna Zygmunta I. Zachód i Wschód w tej polityce  /218

Rozdział XI. Sukcesy w walce z dominium Maris Baltici. Polityka zagraniczna Zygmunta Augusta, Henryka Walezego i Stefana Batorego  /226

1. Ideologia polityczna i polityka zagraniczna Zygmunta Augusta. W kierunku dominacji interesów litewskich   /226

2. Wojna o Inflanty. Kongres szczeciński (1570)   /229

3. Sytuacja w okresie panowania Henryka Walezego. Ideologia polityczna Stefana Batorego  /231

Rozdział XII. Polityka zagraniczna Zygmunta III do 1618 roku. Zaostrzenie się stosunków z Rosją. Nowa płaszczyzna konfliktu: Szwecja  /234

1. Ideologia polityczna Zygmunta III (1587-1632)  /234

2. Stosunki z Habsburgami, Hiszpanią i Anglią  /235

3. Nieudane próby obsadzenia tronu w Szwecji. Konflikt ze Szwecją   /237

4. Sprawy mołdawskie i tureckie  /239

5. Załamanie się planów podporządkowania Moskwy   /241

Dział trzeci: Kultura a państwo, naród i społeczeństwo. Miejsce kultury polskiej w kulturze powszechnej epoki Odrodzenia  /247

Rozdział XIII. Przestrzenna organizacja życia. Wsie, miasta i osiedla   /247

1. Refleksje o pojęciu kultury  /247

2. Przemiany środowiska naturalnego  /248

3. Organizacja przestrzenna obszarów wiejskich  /249

4. Miasto jako układ przestrzenny  w czasach nowożytnych  /251

Rozdział XIV. Charakter i poziom kultury materialnej  /254

1. Treść i kierunki przemian  /254

2. Domy i mieszkania  /255

3. Wnętrza mieszkań   /262

4. Ubiory. Wykształcenie się stroju narodowego ("polskiego")   /265

Rozdział XV. Życie codzienne. Różne jego style i elementy jedności   /274

1. Warunki kształtujące życie codzienne i jego zróżnicowanie  /274

2. Praca w życiu społeczeństwa  /275

3. Wydarzenia cykliczne w życiu codziennym: święta, urodziny, śluby, pogrzeby   /277

4. Wygląd zewnętrzny i ochrona zdrowia  /281

5. Kontakty między ludźmi: miejsca spotkań, komunikacja i podróże. Początki poczty państwowej  /282

6. Rozrywki. Zajęcia sportowe  /286

Rozdział XVI. Społeczeństwo wobec druku i książki   /289

1. Książka i druk nowym elementem życia. Początki drukarstwa w Polsce. Papiernie. Księgarstwo   /289

2. Dalszy rozwój produkcji książki i handlu nią. Książka na Ukrainie i w Wielkim Księstwie Litewskim. Problem cenzury   /292

3. Książka a społeczeństwo. Czytelnictwo. Bibliofilstwo. Rozprowadzanie książek  /295

Rozdział XIII. Kierunki i formy edukacji szkolnej. Uniwersytety   /299

1. Struktura i dynamika systemu edukacyjnego. Wpływ reformacji na szkolnictwo  /299

2. Szkoły parafialne  /300

3. Ku wyższym poziomom kształcenia: szkoły średnie (gimnazja)  /304

4. Szkolnictwo wyższe  308

Rozdział XVIII. Narodziny nowożytnej nauki w Polsce: nauki tajemne a myślenie naukowe  /31

1. Problemy wykształcania się świadomości naukowej i środowiska naukowego  /313

2. Astrologia i alchemia a refleksja narodowa  /314

3. Prądy filozoficzne w Polsce. Naukowe opanowywanie przyrody. Przełom kopernikański. Chemia, medycyna, botanika, zoologia, nauki rolnicze o techniczne  /316

4. Początki refleksji naukowej nad społeczeństwem  /322

5. Nauki o języku   /326

Rozdział XIX. Literatura renesansowa: prądy, twórcy, społeczeństwo  /328

1. Warunki i główne etapy rozwoju literatury renesansowej w Polsce   /328

2. Początki i pierwsza faza literatury renesansowej: Dantyszek, Krzycki, Janicki i inni  /330

3. Dalszy rozwój literatury renesansowej: rozkwit różnych rodzajów prozy i nowe formy poezji. Mikołaj Rej  /332

4. Jan Kochanowski, Łukasz Górnicki, Piotr Skarga - apogeum i końcowa faza literatury renesansowej  /334

5. Literatura popularna  /340

6. Formy aktywności teatralnej   /341

Rozdział XX. Rozwój życia artystycznego i jego rola w społeczeństwie   /344

1. Gotyk i Renesans. Zmiany w zakresie świadomości artystycznej i percepcji sztuki. Charakter sztuki polskiej XVI i początków XVII wieku na tle europejskim  /344

2. Pochód sztuki renesansowej w Polsce za Zygmunta I  /347

3. Renesansowe życie artystyczne w drugiej połowie XVI wieku   /352

4. Wpływ kontrreformacji na sztukę. Wczesny Barok  /356

Rozdział XXI. Kultura muzyczna społeczeństwa   /363

1. Przekształcenia renesansowe w tradycje muzyczne  /363

2. Początki i rozwój Renesansu w twórczości muzycznej  /365

3. Między muzyką renesansową a barokową   /369

Rozdział XXII. Życie kulturalne niepolskich grup etnicznych na terenie Korony o Wielkiego Księstwa Litewskiego  /372

1. Czynniki zróżnicowania kulturowego kraju. Ukraina, Litwa, Białoruś  /372

2. Kultura żydowska  /375

3. Cechy charakterystyczne kultury Ormian i Tatarów   /379

4. Elementy kultury kozackiej. Cyganie  /382

Część druga. Polska w Baroku i dominacji magnatów: regres gospodarczy i polityczny (1618-1733)   /385

Charakterystyka ogólna  /387

Dział pierwszy: Państwo: umacnianie się przewagi magnacki i próby reform ustrojowych. Pozycja międzynarodowa Polski   /395

Rozdział XXIII. Załamanie się demokracji szlacheckiej. Walki wewnętrzne wokół ustroju politycznego państwa  /395

1. Kierunek zmian: słabnięcie państwa   /395

2. Inter libertatem et maiestatem: poszukiwanie kompromisu (1618-1648)   /398

3. Narastający kryzys szlacheckiego parlamentaryzmu za Jana Kazimierza (1648-1668). Dworskie próby reform i wojna domowa   /403

4. Sytuacja wewnętrzna za czasów Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669-1673) i Jana III Sobieskiego (1674-1696)  /409

5. Między złotą wolnością a saskim absolutyzmem. Panowanie Augusta II (1697-1733). Nowa wojna domowa. Początki "familii". Sprawa króla Leszczyńskiego  /414

Rozdział XXIV. Funkcjonowanie państwa: rozwój tendencji decentralizacyjnych, administracja, system finansowy   /424

1. Ogólna struktura państwa. Dalsze osłabianie więzi z Prusami Książęcymi. Unia Polski i Saksonii  /424

2. Administracja państwowa i samorząd. Wzrost znaczenia sejmików. Sądownictwo i prawo  /426

3. Zmiany w systemie finansowym. Wzrost decentralizacji   /434

Rozdział XXV. Wojsko i obrona państwa   /437

1. Organizacja, rodzaje i liczba wojska do 1652 roku. Reformy Władysława IV   /437

2. Zmiany w organizacji i liczebności wojska 1652-1717: wojsko komputowe i wojsko powiatowe   /440

3. Reformy wojskowe sejmu "niemego". Wojsko za Augusta II  /442

4. Stan techniczny wojska oraz stan obronności kraju   /444

Rozdział XXVI. Przemiany w strukturze i funkcjonowaniu dyplomacji   /448

1. Kierowania sprawami dyplomacji. Rosnąca decentralizacja ośrodków dyspozycji   /448

2. Dyplomaci, ceremoniał, finansowanie służby zagranicznej   /451

3. Dyplomacja za czasów Augusta II (1697-1733) i Stanisława Leszczyńskiego (1704-1709)  /454

Rozdział XXVII. Polityka zagraniczna Wazów (1618-1668). Polska terenem niszczących wojen  /457

1. Ostatnia faza polityki zagranicznej Zygmunta III (1618-1632). Wpływ Polski na przebieg wojny trzydziestoletniej  /457

2. Polityka zagraniczna Władysława IV (1632-1648). Polska wobec ostatniej fazy wojny trzydziestoletniej  /464

3. Jan Kazimierz (1648-1668) wobec wybuchu powstania na Ukrainie i konfliktu z Rosją   /469

4. Najazd szwedzki na Polskę (1655-1660). Usamodzielnienie Prus Książęcych  /476

5. Jan Kazimierz wobec Kozaczyzny i Rosji po 1660 roku. Utrata Ukrainy lewobrzeżnej  /485

Rozdział XXVIII. Polityka zagraniczna za Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego; walki z Turcją   /488

1. Polityka wobec niebezpieczeństwa ekspansji tureckiej za króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego   /488

2. Polityka zagraniczna Jana III Sobieskiego; pierwszy etap - do 1677 roku - montowanie i upadek polityki bałtyckiej  /492

3. Druga faza polityki zagranicznej Sobieskiego: zerwanie z Francją i zbliżenie z Austrią. Odsiecz Wiednia i dalsze walki z Turcją  /496

4. Powiedeńska polityka Sobieskiego   /500

Rozdział XXIX. Polityka zagraniczna Augusta II i Stanisława Leszczyńskiego: wojna północna 1700-1721  /503

1. Europa wobec unii polsko-saskiej. Ideologia polityczna Augusta II  /503

2. Sprawa Elbląga. Wojna północna. Klęska pod Połtawą (1709)   /505

3. Sytuacja po klęsce połtawskiej. Wzrost międzynarodowego znaczenia Rosji  /511

4. Walka o sukcesję polską   /515

Dział drugi: Zmiany w strukturze i świadomości społeczeństwa, gospodarce i kulturze materialnej  /521

Rozdział XXX. Społeczeństwo doby Baroku wobec procesów feudalizacji  /521

1. Kierunki zmian w strukturze społecznej  /521

2. Przemiany w sferze więzi społecznych. Parafia. Rodzina. Konflikty społeczne   /526

3. Zmiany liczby ludności i jej charakterystyka demograficzna   /530

Rozdział XXXI. Zmiany w świadomości społecznej. Stosunek do "obcych". Polacy poza granicami państwa  /535

1. Kształtowanie się nowych modeli życia. Dogmatyzacja świadomości szlacheckiej. Sarmatyzm  /535

2. Rozwój świadomości narodowej. Polonizacja katolicyzmu. Rozwój świadomości historycznej  /538

3. Rola języka w życiu narodu i jego ewolucja  /541

4. Stosunek do "obcych". Polacy poza granicami kraju   /543

Rozdział XXXII. Zmiany w stosunkach wyznaniowych. Postępy kontrreformacji i jej wpływ na świadomość społeczną   /547

1. Wpływ kontrreformacji na zmianę szlacheckiej wizji świata i Polski   /547

2. Polityka wyznaniowa Władysława IV. Umacnianie wpływów katolicyzmu w latach 1618-1648   /549

3. Dalsza ekspansja katolicyzmu w latach 1648-1733. Chasydyzm  /554

4. Zakony. Rozwój organizacyjny kościoła katolickiego  /558

Rozdział XXXIII. Gospodarka w dobie ekspansji, wojen i osłabienia państwa. Mechanizm regresu  /561

1. Ewolucja modelu i myślenia gospodarczego. Rozwój gospodarczy kraju do wojen Europy połowy XVII wieku. Polska w strefie regresu gospodarczego  /561

2. Wieś i rolnictwo wobec wielkich zniszczeń wojennych połowy XVII i początków XVIII wieku. Procesy osadnicze  /567

3. Sytuacja miast   /573

4. Przemysł, rzemiosło i górnictwo w dobie kryzysu  /576

5. Zmiany w handlu wewnętrznym i zagranicznym. Ograniczona rola rynku w życiu kraju   /580

6. Obieg pieniężny. Kredyt. Zmiany w podziale dochodu narodowego  /584

Rozdział XXXIV. Zmiany w kulturze materialnej i życiu codziennym  /587

1. Ogólny kierunek i czynniki zmian  /587

2. Materialne warunki życia: domy, mieszkania, urządzenia komunalne  /591

3. Materialne warunki życia: pożywienie, odzież, ubiór narodowy  /594

4. Higiena i ochrona zdrowia. Epidemie. Kontakty międzyludzkie. Komunikacja, praca, wypoczynek, rozrywka  /598

Dział trzeci: Zmiany w sposobach zdobywanie wiedzy. Literatura i sztuka Baroku  /603

Rozdział XXXV. Sposoby zdobywania wiedzy. Szkolnictwo w dobie regresu gospodarczego i wojen. Dążenie jezuitów do edukacyjnego monopolu  /603

1. Kierunki zmian w systemie edukacyjnym. Wpływ kontrreformacji na szkolnictwo  /603

2. Nauczanie początkowe. Szkoły parafialne  /604

3. Szkolnictwo średnie  /607

4. Szkoły wyższe. Edukacyjne peregrynacje magnatów  /611

Rozdział XXXVI. Upowszechnienie wiedzy i obiegu informacji. Książka. Rozwój nauki i naukowego myślenia  /618

1. Kierunki zmian w kulturze umysłowej  /618

2. Drukarnie, książka, biblioteki, czytelnictwo  /620

3. Środki informacji bieżącej. Początki prasy polskiej  /622

4. Polska Baroku na mapie naukowej świata. Dogmatyzacja myślenia w tworzenie się kultury naukowej  /625

Rozdział XXXVII. Literatura Baroku a społeczeństwo i naród   /635

1. Literatura Baroku wobec przemian społecznych i świadomości  /635

2. Literatura wczesnego i dojrzałego Baroku  /636

3. Schyłek Baroku w literaturze  /641

4. Życie teatralne Baroku. Uwiąd życia literackiego za Augusta II  /643

Rozdział XXXVIII. Źródła i cechy charakterystyczne polskiej sztuki Baroku  /646

1. Sztuka Baroku a przemiany w życiu społeczeństwa i narodu   /646

2. Dwory szlacheckie. Budownictwo dojrzałego Baroku (lata ok. 1620 - ok. 1670)  /647

3. Przemiany sztuki Baroku pełnego i późnego (do 1733)   /654

4. Życie muzyczne. Taniec  /661

Część trzecia. Polska Oświecenia i walki o reformy: między ingerencją obcą a procesem modernizacji. Tragedia rozbiorów (1733-1795)  /667

Dział pierwszy. Walka o reformę państwa i jej hamulce (1733-1795)  /667

Rozdział XXXIX. Czasy Augusta III: między reformą ministerialną a zamachem stanu. Rozwój gospodarczy i kulturalny kraju  /669

1. Czasy i rządy Augusta III na tle historycznym. Podstawy wydzielenia okresu 1733-1795  /669

2, Szukanie modus vivendi. Próby zwalczania anarchii i tworzenie ministerialnego systemu rządów (1733-1743)   /673

3. Walka króla i "Familii" o reformę RP (1743-1752)  /677

4. Ostatnie lata panowania Augusta III. Polska a wojna 7-letnia (1756-1763). Wzrost aktywności Czartoryskich  /683

5. Rozwój gospodarczy i kulturalny za Augusta III  /687

Rozdział XL. Polska w kleszczach Rosji i Prus. Trudna walka o reformy. Pierwszy rozbiór Polski (1764-1772)  /693

1. Walka wokół Stanisława Poniatowskiego. Reformy sejmu konwokacyjnego (1764)  /693

2. Walka Rosji o umacnianie wpływów w Polsce. Konserwatywny zryw niepodległościowy: konfederacja barska (1765-1772)   /698

3. Pierwszy rozbiór Polski (1772) i jego bezpośrednie skutki  /706

4. Położenie ludności polskiej na terenach zabranych w pierwszym rozbiorze. Sybir i emigracja  /710

Rozdział XLI. Szesnaście lat przygotowujących reformę majową (1772-1788)  /713

1. Reformy sejmu rozbiorowego (1772-1775). Rada Nieustająca. Cechy nowej polityki rosyjskiej w stosunku do Polski   /713

2. Funkcjonowanie Rady Nieustającej  /718

3. Spotkanie króla z Katarzyną II w Kaniowie. Zmiany w sytuacji międzynarodowej  /725

Dział drugi: Gospodarka, społeczeństwo, kultura  /727

Rozdział XLII. Rozwój gospodarczy czasów stanisławowskich  /727

1. Wieś i folwark. Próby przezwyciężenia kryzysu gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej  /736

2. Rzemiosło, przemysł i górnictwo. Charakter gospodarczy manufaktur  /736

3. Rozwój rynku wewnętrznego. Handel zagraniczny  /746

4. Obieg pieniądza. Kredyt   /751

Rozdział XLIII. Przemiany społeczeństwa, jego świadomości i kultury materialnej  /753

1. Zmiany w strukturze i świadomości społecznej  /753

2. Zaludnienie Polski. Struktura demograficzna i więzi społeczne  /760

3. Problem więzi narodowej. Rozwój świadomości historycznej i języka polskiego. Nowe treści świadomości społecznej  /763

4. Stosunki wyznaniowe. Kościół katolicki. Religijność i nowe prądy intelektualne. Wolnomularstwo. Haskala  /768

5. Status wojska i żołnierzy. Siła militarna RP  /775

6. Przemiany w krajobrazie, kulturze materialnej i życiu codziennym   /777

Rozdział XLIV. Postępy w krążeniu informacji i zdobywaniu wiedzy. Rozwój edukacji szkolnej i nauki  /784

1. Wzrost roli słowa drukowanego  /784

2. Rozwój prasy  /787

3. Reforma szkolnictwa: Komisja Edukacji Narodowej  /790

4. Rozwój świadomości naukowej i nauki   /797

Rozdział XLV. Nowe kształty życia literackiego oraz działalności i kultury artystycznej (Barok, rokoko, klasycyzm, sentymentalizm)  /805

1. Odzyskanie przez literaturę wysokiej pozycji i wpływów w społeczeństwie  /805

2. Prądy, twórcy i dzieła literackie  /808

3. Teatr czasów stanisławowskich  /811

4. Sztuka czasów stanisławowskich: architektura, malarstwo, rzeźba, rzemiosło artystyczne  /815

5. Życie muzyczne  /821

Dział trzeci: Reforma państwa oraz zemsta sąsiadów. Drugi i trzeci rozbiór Polski (1788-1795)  /825

Rozdział XLVI. Reformy Sejmu Czteroletniego (1788-1792)  /825

1. Tło i początek obrad Sejmu (do 26 maja 1789). Polityka Prus. Sprawy wojskowe  /825

2. Rozwój prac sejmowych do konwencji w Reichenbach (20 lipca 1790) i zbliżenia Ignacego Potockiego z królem (4 grudnia 1790). Przymierze polsko-pruskie. Reforma administracji i sądownictwa. Sprawa mieszczan i Żydów  /829

3. Konstytucja 3 Maja 1791 roku  /829

4. Dalsza działalność Sejmu Czteroletniego. Pogorszenie się międzynarodowych warunków sprzyjających utrzymaniu reform  /837

Rozdział XLVII. Wojna polsko-rosyjska. Rządy Targowicy i drugi rozbiór Polski  (1792-1793)   /846

1. Przygotowanie interwencji. Konfederacja targowicka i napaść na Polskę  /846

2. Wojna polsko-rosyjska   /849

3. Rządy Targowicy  /852

4. Drugi rozbiór Polski (1793)  /853

5. Sejm grodzieński  /855

Rozdział XLVIII. Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski (1794-1795)  /858

1. Przygotowania do powstania, jego geneza i początek  /858

2. Insurekcja warszawska. Rozszerzanie się powstania i walki do początku czerwca  /864

3. Problemy organizacyjne powstania. Pogorszenie się sytuacji międzynarodowej. Powstanie w Wielkopolsce  /868

4. Ostatnie miesiące powstania. Klęska: Maciejowiec i rzeź Pragi   /872

5. Trzeci rozbiór Polski  /(1795)  /876

Bibliografia  /879

Indeks nazwisk  /900

Indeks nazw geograficznych  /920

Spis ilustracji  /931

Spis map  /934