Polska północna w systemie obronnym kraju w latach 1918-1926

Autor: Wiesław B. Łach

Rok wydania: 2010

Liczba stron: 394

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 23,00 cm

Monografia Wiesława B. Łacha ma charakter pionierski. Autor przedstawił w niej temat pomijany do tej pory w badaniach z zakresu wojskowości - rolę Polski północnej w systemie obronnym II Rzeczypospolitej w latach 1918-1926. Północną rubież II Rzeczypospolitej tworzyły: Pomorze Gdańskie z dostępem do Morza Bałtyckiego, graniczące z Pomorzem Zachodnim, Wolnym Miastem Gdańskiem i Prusami Wschodnimi, północne Mazowsze wraz z częścią północno-zachodniego Podlasia, również sąsiadujące z Prusami Wschodnimi, oraz Wileńszczyzna granicząca z Litwą i Łotwą. Wyodrębnienie tego obszaru z systemu obronnego państwa autor uzasadnił jego rolą strategiczno-operacyjną wynikającą z przebiegu granic i relacji z sąsiadami, które w analizowanych latach budziły niepokój. Praca ma układ problemowo-chronologiczny. Składa się z siedmiu rozdziałów. Punkt wyjścia do rozważań stanowi ocena geopolitycznego położenia Polski po odzyskaniu niepodległości w roku 1918. Autor przedstawił także poglądy ówczesnych teoretyków wojskowych na temat wojny oraz opis prowadzonych w latach 1921-1926 prac nad wielopłaszczyznowym planem wojennym. W rozdz. II opisał m.in. aspekty rewindykacji Pomorza, scharakteryzował znaczenie Wolnego Miasta Gdańska dla militarnej pozycji Polski nad Bałtykiem oraz wykazał wpływ plebiscytów na Powiślu, Warmii i Mazurach na polską politykę wobec Prus Wschodnich. Szczegółowo opisał również polsko-litewski konflikt graniczny, którego rezultatem było przyłączenie Wileńszczyzny do Polski. Rozdział III zawiera wojskowo-geograficzną charakterystykę: polskiej części Pomorza, północnego Mazowsza, obszaru wileńsko-suwalskiego, Prus Wschodnich, Litwy i Łotwy. Logicznym następstwem tak zaplanowanego wywodu jest prezentacja systemu militarnego potencjalnych przeciwników II Rzeczypospolitej oraz opis roli Prus Wschodnich w niemieckich planach wojennych w rozdz. IV. Następnie Wiesław B. Łach rzetelnie opisał: operacyjne wykorzystanie północnego sektora Polski - m.in. studia, koncepcje inspektorów armii i dowódców okręgów korpusów (rozdz. V) oraz rozwiązania teoretyczne dotyczące systemu osłony i obrony analizowanego obszaru Polski, fortyfikacje Pomorza, Mazowsza i Wileńszczyzny (rozdz. VI). W rozdz. VII autor przedstawił złożony proces tworzenia formacji granicznych oraz systemu zabezpieczenia granicy północnej. Dużym atutem monografii jest fakt, że oparto ją przede wszystkim na materiałach źródłowych. Kwerenda obejmowała archiwa krajowe i zagraniczne. Tekst uzupełniają 63 szkice i zdjęcia oraz 24 tabele, dzięki którym treść poszczególnych rozdziałów jest lepiej udokumentowana, a percepcja całej książki - łatwiejsza.

Spis treści:

Wstęp /7
    
Rozdział 1. System obronny Polski w latach 1918-1926 /25

1. Geopolityczne położenie Polski    /25

2. Ocena zagrożeń militarnych i politycznych /31    

3. Poglądy na charakter przyszłej wojny w polskiej myśli wojskowej /40    

4. Próby sprecyzowania elementów składowych doktryny wojennej    /47

5. Planowanie wojenne, operacyjne oraz mobilizacyjne    /53

Rozdział II. Wpływ polityczno-wojskowych uwarunkowań na kształtowanie północnej granicy Polski     /63

1. Polityczno-wojskowe aspekty rewindykacji Pomorza /63     

2. Wolne Miasto Gdańsk a kwestia militarnej pozycji Polski nad Bałtykiem /74  

3. Wyniki plebiscytów na Powiślu, Warmii i Mazurach i ich wpływ na politykę Polski wobec Prus Wschodnich   /80

4. Podłoże konfliktu polsko-litewskiego i jego wojskowo-polityczne następstwa   /90

5. Stosunki polityczne i wojskowe z Łotwą /110     

Rozdział III. Wojskowo-geograficzna charakterystyka północnej Polski o obszarów ościennych /123

1. Wojskowo-geograficzne znaczenie polskiej części Pomorza /123     

2. Północne Mazowsze jako teatr działań wojennych   /131

3. Charakterystyka obszaru wileńsko-suwalskiego     /141

4. Wolne Miasto Gdańsk   /151

5. Obszar Prus Wschodnich    /154

6. Wojskowo-geograficzna charakterystyka Litwy /170    

7. Charakterystyka Łotwy    /180

Rozdział IV. Planowanie i system militarny potencjalnych przeciwników /188    

1. Niemieckie plany wojenne wobec Prus Wschodnich w latach 1918-1921 /188

2. Prusy Wschodnie w niemieckim systemie militarnym    /198

3. Fortyfikacje Prus Wschodnich   /209

4. Charakterystyka potencjału militarnego oraz podstawy przygotowania wojennego Litwy   /219

5. Współpraca niemiecko-litewska /237    

Rozdział V. Operacyjne wykorzystanie północnego sektora Polski /247     

1. Poglądy na sposób wykorzystania w przyszłej wojnie analizowanego obszaru Polski    /247

2. Funkcjonowanie Wojsk Litwy Środkowej i 2. Armii WP w systemie wojennym kraju /261    

3. Wpływ sojuszy wojskowych na podstawy planowania wojennego dotyczącego analizowanego obszaru /276     

4. Przesłanki zagrożenia wychodzące z Prus Wschodnich według oceny polskich czynników wojskowych    /286

5. Działania inspektorów armii na rzecz operacyjnego wzmocnienia Polski północnej     /294

Rozdział VI. Próba wypracowania systemu osłony i obrony północnego obszaru Polski /308

1. Poglądy na system osłony i obrony Polski północnej /308    

2. Fortyfikacje Pomorza    /320

3. Fortyfikacje Mazowsza    /331

4. Fortyfikacje Wileńszczyzny    /345

5.  Dyslokacja oddziałów Wojska Polskiego na analizowanym obszarze i ich charakterystyka    /350

Rozdział VII. Ochrona granicy północnej i jej miejsce w systemie obrony kraju /373

1. Formacje graniczne i ich rola w ochronie granic z Prusami Wschodnimi /373

2. Osłona granicy z Wolnym Miastem Gdańskiem i ochrona Wybrzeża /387

3. Specyfika działań związanych z ochroną granicy litewskiej - zajęcie pasa neutralnego    /392

4. Granica z Łotwą /407    

5. Policja Państwowa i administracja państwowa w systemie ochrony granic Polski północnej    /410

6. Przejęcie ochrony granicy z Litwą i Łotwą przez Korpus Ochrony Pogranicza    /420

Zakończenie    /428

Summary   /434

Zusammenfassung /436   

Bibliografia     /438

Wykaz skrótów   /457

Indeks nazwisk    /459

Indeks nazw miejscowości /467

Wykaz rysunków /477     

Wykaz tabel /478

Aneks /479