Polacy w Naddniestrzu. Świadectwo znikającego dziedzictwa

Autorka: Helena Krasowska

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 482

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 23,5 cm 

Seria: Bibliotheca Europae Orientalis

siążka jest wynikiem pięcioletniego projektu badawczego. Nazwa regionu Naddniestrze pochodzi od terenu leżącego wzdłuż rzeki Dniestr i znaczy „ziemie nad Dniestrem”. Terytorium to leży na lewym brzegu Dniestru, a miasto Bendery na prawym brzegu tej rzeki. Naddniestrze zajmuje obszar 4 163 km², od strony Słoboda-Raszków i Raszkowa graniczy w Ukrainą. Obecnie liczba mieszkańców w Naddniestrzu coraz bardziej maleje. Naddniestrzańska Republika Mołdawska posiada swój rząd, parlament, prezydenta, banki, walutę, symbole państwowe i system szkolnictwa, nie jest natomiast uznawana na arenie międzynarodowej. Oficjalnymi językami Naddniestrza są: rosyjski, ukraiński i mołdawski.

Mniejszość polska w Naddniestrzu jest zróżnicowana. Przyczyną tego stanu rzeczy są historyczne, polityczne i społeczne następstwa. Na terytorium Naddniestrza mieszkają następujące grupy polskie, podzielone ze względu na miejsce urodzenia i polską tożsamość:

• urodzeni w Słobodzie-Raszków;
• urodzeni w Raszkowie;
• potomkowie Polaków przybyłych z Małopolski, urodzeni w Rybnicy;
• urodzeni na terenie współczesnej Ukrainy i Białorusi w różnych jej obwodach, często wówczas należących do Polski;
• urodzeni w innych republikach Związku Radzieckiego.

Ze względu na różne miejsca urodzenia rozmówców lub ich rodziców grupa ta współcześnie nie wyróżnia się odrębnymi polskimi gwarami. Różnią się idiolekty poszczególnych osób, ze względu na miejsce urodzenia użytkowników języka. Nieliczna już grupa z najstarszego pokolenia mówi jeszcze po polsku, pozostali użytkownicy używają języka: raszkowskiego, słobodzkiego, chochłackiego, mieszanego, ukraińskiego lub rosyjskiego. Język polski wyuczony ma inną wartość, a także nosi inne cechy fonetyczno-fleksyjne i gramatyczne – może więc stać się przedmiotem badań w przyszłości.

Dzięki wsparciu różnych organizacji w Polsce mniejszość polska w Naddniestrzu mogła się odrodzić po 1990 roku. Przede wszystkim dzięki temu, że wówczas użytkowników języka polskiego i Polaków było zdecydowanie więcej niż obecnie. Odrodzenie polskiego życia kulturowego po 1990 roku na tym terenie nastąpiło dzięki temu, że zaczęli tam pracować księża z Polski. Dzięki nim polskość zaczęła się odradzać, powstawały organizacje polskie na tym terenie. To oni byli pomysłodawcami oraz założycielami wspólnot i organizacji polskich. Często na początku to kapłani uczyli języka polskiego, a potem organizowali nauczanie i pomoc w języku polskim. Książka zatem dokumentuje zanikające polskie dziedzictwo kulturowe na tym obszarze.

(opis wydawcy) 

Spis treści: 

Przedmowa Jana Malickiego   /9

Wprowadzenie /13

Podziękowania  /15

Cel i zakres pracy  /17

Przygotowania do badań: rozpoznanie terenu  /19

Badania pilotażowe /20

Badania terenowe /21

Uwagi metodologiczne  /26

Koncepcja pracy  /29

Naddniestrze – spadkobierca wielu kultur /35

Administracyjno-historyczny obraz Naddniestrza /35

O Polakach Naddniestrza słów kilka /41

Raszków – „okraina” Rzeczypospolitej  /47

Wielokulturowy i wielonarodowy Raszków /47

Raszkowski, chochłacki, mieszany – język w sferze rodzinnej  /55

Wzgórze raszkowskie  /63

Kościół pod wezwaniem świętego Kajetana  /63

Wznowione duszpasterstwo – nowa epoka 71

Wyznanie – narodowość – język  /76

Nekropolia polska na dalekich Kresach /82

Cmentarz polski w Raszkowie /90

Grupa wolontariuszy ze wszystkich lat (2016‒2019) /94

Dla Polaków z Polakami  /97

Towarzystwo Polskiej Kultury  /97

Dom Polski „Wołodyjowski” /99

Język w sferze sąsiedzkiej  /103

Oczami wolontariusza /105

Kamionka nad Dniestrem  /108

Jahorlik – „Anno 1703, granica, koniec Polski”  /110

Słoboda-Raszków – dawne Księdzowo /115

Wyjątkowy koniec świata /115

Stan dotychczasowych badań /116

Kilka uwag o początkach wsi  /119

No kto my, kto my, nu Poliaki  /134

Słobodzki, ukraiński, rosyjski – sfera rodzinna używania języka  /137

Życie religijne  /145

25 listopada 1977 roku – tragiczny dzień  /145

Modlimy się po polsku, bo my Polacy /172

Za zmarłych zawsze „za spasybi” dawały  /180

Język polski na co dzień i od święta /183

Z językiem polskim przez życie  /183

Z sąsiadami po słobodzku, po naszemu /191

Organizacje polskie  /193

Język folkloru  /195

Katerynówka – Polacy na trasie Rybnica-Raszków  /197

Rybnica – warownia na południowych kresach Rzeczypospolitej  /199

Wydobywanie kamienia wapiennego – polski szlak  /199

Wkład osadnictwa polskiego w rozwój Rybnicy  /201

W domu z babcią i matką po polsku rozmawialiśmy – język w sferze rodzinnej  /211

Polak-katolik  /221

Początki parafii rzymskokatolickiej w Rybnicy /221

Gdyby nie ksiądz Polaków w Rybnicy nie byłoby /232

W kościele jesteśmy jedną rodziną  /244

Nauczanie języka polskiego  /249

U nas była polska szkoła  /249

Język polski po 1990 roku /251

Pierwsza polska organizacja w Naddniestrzu /263

W Rybnicy mówi się po wsiakomu /269

Iwanówka – polskie akcenty  /272

Tyraspol – Stolica Naddniestrza /275

Lewy brzeg Dniestru  /275

Polacy wśród innych narodowości  /277

Sfera rodzinna używania języka /284

Katolicy w Tyraspolu  /295

Tyraspol – stara nowa tradycja  /295

Wielonarodowość wiernych /308

Polacy w działaniu  /315

Towarzystwo Polskiej Kultury „Jasna Góra”  /315

Nauczanie języka polskiego  /332

Język szkoły oraz kontaktów sąsiedzkich  /336

Tragiczne wydarzenia w historii Polaków  /341

Bendery – prawy brzeg Dniestru /347

Bendery: miasto i twierdza  /347

Ślady polskie w Benderach  /350

Język w sferze rodzinnej  /356

Katolicy w Benderach  /365

„Białe plamy” w historii Kościoła katolickiego w Benderach  /365

Odrodzenie Kościoła katolickiego w Benderach   /374

Język i tożsamość w sferze religijnej  /378

Język w sferach zewnętrznych /384

Tożsamość a dokumenty urzędowe  /389

Podsumowanie /405

Wykazy tabel, fotografii, dokumentów i diagramów  /411

Wykaz tabel /411

Wykaz map  /412

Wykaz fotografii  /412

Wykaz diagramów  /419

Wykaz dokumentów  /421

Bibliografia /423

Dokumenty  /423

Opracowania  /424

Artykuły prasowe /435

Bibliography (Transliteration)  /438

Streszczenia | Summary | Rezumat | Резюме  /453