Autor: Mariusz Zajączkowski
Rok wydania: 2016
Ilość stron: 675
Oprawa: twarda
Format: 17,0 cm x 24,0 cm
"Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistow Stepana Bandery (OUN-B) i jej zbrojnego ramienia Ukraińskiej Armii Powstańczej (UPA) na dawnych i obecnych ziemiach Polski w latach czterdziestych ubiegłego stulecia była i jest tematem ożywionych sporów i dyskusji historycznych, zarówno polsko-ukraińskich, jak i wewnątrzpolskich. Tematyka ta obecna jest również w publicystyce i przestrzeni wirtualnej. W powszechnym odbiorze Polaków dzieje OUN-B i UPA w czasie drugiej wojny światowej i we wczesnych latach powojennych wyglądają inaczej niż w oczach Ukraińców. Najczęściej odmienność recepcji sprowadza się do eksponowania wybranych fragmentów działalności banderowskiego podziemia. W dużym uproszczeniu polskiemu odbiorcy OUN-B i UPA kojarzą się przede wszystkim z masowymi zbrodniami dokonanymi w latach 1943–1945 na polskiej ludności Wołynia i Galicji Wschodniej, a w dużo mniejszym stopniu z akcją depolonizacyjną na południowo-wschodniej Lubelszczyźnie, w ukraińskiej tradycji nazywanej południową Chełmszczyzną. Biorąc natomiast pod uwagę ziemie obecnej Polski i okres po lipcu 1944 r. – z antypolską działalnością, głownie w Bieszczadach. W takim ujęciu nie ma miejsca na krytyczne podejście do problemu antyukraińskich wystąpień polskiego podziemia, szczególnie silnych pod koniec okupacji niemieckiej i w pierwszych miesiącach po jej zakończeniu na Lubelszczyźnie i Rzeszowszczyźnie. Podobnie rzecz się ma z recepcją aktów terroru wobec ukraińskich cywilów, dokonywanych na tym terenie w latach 1944–1947 przez komunistyczny aparat represji i wojsko Polski „lubelskiej”. W ukraińskim ujęciu działalność banderowskiego podziemia utożsamiana jest głownie z walką o niepodległe państwo, którą podczas drugiej wojny światowej prowadzono na okupowanych ziemiach Ukrainy Zachodniej (południowo-wschodnich ziemiach II RP), głownie przeciwko Sowietom i Niemcom."
(fragment Wstępu)
Spis treści:
Wstęp /9
Rozdział I. Struktura OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie (lato 1944–jesień 1947 r.) /29
1. Banderowskie podziemie na terytorium Polski „lubelskiej” w początkowym okresieinstalowania się władzy komunistycznej (lato 1944–wiosna 1945 r.) /29
1.1. Siatka terenowa OUN-B /292
1.1.1. Struktura OUN-B na Lubelszczyźnie /32
1.2. Miejscowe oddziały UPA /38
1.2.1. Sotnia „Wowky” /38
1.2.2. Sotnia „Mesnyky” /40
1.3. Oddziały i pododdziały rajdowe IIOkręgu Wojskowego UPA „Buh” na Lubelszczyźnie /43
1.3.1. Sotnia „Hałajda I” /46
1.3.2. Sotnia „Hałajda II” /47
1.3.3. Sotnia „Koczowyky” /49
1.3.4. Sotnia „Perebyjnis” /53
2. Powstanie Kraju Zakerzońskiego OUN-B (przedwiośnie–jesień 1945 r.) /55
3. Krajowy Prowid OUN-B w Polsce. Struktura i zarys działalności /56
3.1. Krajowy Ośrodek Kurierski „Hołodomore” /58
3.2. Krajowy Ośrodek Propagandowy /61
3.3. Krajowy Ośrodek Techniczny „Wulkan” /61
3.4. Krajowa Drukarnia /64
3.5. Krajowa Redakcja „Peremoha” /64
4. Siatka terenowa banderowskiego podziemia na Lubelszczyźnie /66
4.1. Powstanie i struktura Okręgu III OUN-B /66
4.1.1. Nadrejon „Łyman” /66
4.1.2. Nadrejon „Łewada” /68
4.2. Struktury Okręgu II OUN-B „Baturyn” w powiecie tomaszowskim /71
5. Służba Bezpieczeństwa OUN-B w Polsce (1945–1947). Casus Lubelszczyzny /74
5.1. Struktura /74
5.2. Cele i zadania /79
5.3. Dobór kadr, praca szkoleniowa i podbudowa ideologiczna /83
5.4. Oddziały specjalnego przeznaczenia, żandarmerie i bojówki /86
5.5. Komórki SB OUN w oddziałach zbrojnych ukraińskiego podziemia /94
5.6. Liczebność SB OUN w Polsce z uwzględnieniem sytuacji na Lubelszczyźnie /97
6. Struktury VI Okręgu Wojskowego UPA „Sian” na Lubelszczyźnie /101
6.1. Struktura UPA /104
6.1.1. Odcinek taktyczny „Danyliw” /104
6.1.2. Odcinek taktyczny „Bastion” /109
6.2. Kadry ukraińskiej partyzantki /112
7. Kuszczowe Oddziały Samoobrony /117
8. Liczebność ukraińskiego podziemia w Polsce w latach 1945–1947 z uwzględnieniemsytuacji na Lubelszczyźnie /121
9. Stosunek ludności ukraińskiej na Lubelszczyźnie do banderowskiej partyzantki /131
9.1. Rekrutacja /131
9.2. Poparcie ludności /135
Rozdział II. Polsko-ukraińskie walki na Lubelszczyźnie (lato 1944–wiosna 1945 r.) /139
1. Ostatnie antypolskie akcje OUN-B i UPA /139
1.1. W Hrubieszowskiem i Tomaszowskiem /139
1.2. W Lubaczowskiem /148
2. AK i poakowskie podziemie a Ukraińcy /151
3. NSZ i NZW a Ukraińcy /164
3.1. Akcja „Za Bugiem” (luty–czerwiec 1945 r.) /166
3.2. Rzeszowskie analogie /177
3.3. Białostockie analogie /184
4. Wojska Wewnętrzne Polski „lubelskiej” a Ukraińcy /188
5. Bilans polsko-ukraińskich walk na Lubelszczyźnie (1944–1945) /199
5.1. Straty polskie /199
5.2. Straty ukraińskie /200
Rozdział III. Drogi do porozumienia i współpracy między poakowskim i banderowskimpodziemiem na Lubelszczyźnie /203
1. Pierwsze decyzje /203
1.1. Nowa strategia ukraińskiego podziemia wobec Polaków /203
1.2. Nowa strategia polskiego podziemia wobec Ukraińców /208
2. Pierwsze kontakty (kwiecień 1945 r.) /211
3. Zawarcie porozumienia (maj i październik 1945 r.) /220
4. Próby storpedowania porozumienia (maj i czerwiec 1945 r.) /242
5. Stosunek wyższych czynników banderowskiego podziemia do DSZ i WiN po maju 1945 r. /244
6. Stosunek wyższych czynników poakowskiego podziemia do OUN-B i UPA po maju 1945 r. /246
7. Próba podsumowania /248
Rozdział IV. Wokół akcji przesiedleńczej do USRR (1944–1946) /259
1. Sprawa nowej granicy polsko-sowieckiej /259
2. Przesiedlenia /263
3. Akcja przesiedleńcza w województwie lubelskim /266
3.1. Zagadnienie dobrowolności przesiedleń (jesień 1944–wiosna 1945 r.) /266
3.2. Załamanie się dobrowolnego etapu akcji przesiedleńczej (lato 1945 r.) /271
3.3. Przymusowe przesiedlenia (jesień 1945 r., przedwiośnie–lato 1946 r.) /273
4. Postawy ukraińskiej ludności wobec przymusowej akcji przesiedleńczej na Lubelszczyźnie /277
5. Ukraińcy w PPR na Lubelszczyźnie a przesiedlenia do USRR /281
Rozdział V. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie w czasie akcji przesiedleńczej do USRR /285
1. Kierownictwo ukraińskiego podziemia w Polsce wobec problemu dobrowolnychprzesiedleń /285
2. Krajowy Prowid OUN-B wobec przymusowej akcji przesiedleńczej /289
3. Ukraińskie podziemie a Sowieci /291
4. Banderowskie podziemie a polscy komuniści oraz aparat represji i wojsko /294
4.1. Stosunek do PPR, UB i MO /294
4.2. Stosunek do WP i KBW /302
5. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie w okresie poprzedzającym przymusowy etap akcjiprzesiedleńczej /306
6. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie w czasie przymusowych przesiedleń /312
6.1. Przeciwko przesiedleniom, nasiedleniom i akcji żniwnej /312
6.1.1. Dywersja na szlakach komunikacyjnych, czyli „bitwa o szyny”w wydaniu banderowców /313
6.1.2. OUN-B i UPA wobec napływowej i miejscowej ludności polskiej /318
6.1.3. Akcja palenia wsi /323
6.1.4. Akty sabotażu w czasie akcji żniwnej /328
6.2. Walka z aparatem represji i wojskiem Polski „lubelskiej” /330
6.2.1. Starcia z UB, MO i WW/WBW/KBW /330
6.2.2. Walki z wojskiem /340
6.2.3. Wybrane przykłady działań zaczepnych WP przeciwko ukraińskiej partyzantce /356
6.2.4. Ataki na strażnice WOP /358
7. Bilans walk w czasie akcji przesiedleńczej /361
8. Inne aspekty działalności OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie (lato 1944–wiosna 1947 r.) /364
8.1. Przeciwdziałanie pracy agenturalno-operacyjnej organów bezpieczeństwa ZSRRna przykładzie działalności kontrwywiadowczej SB w Okręgu III OUN /364
8.1.1. Działania SB OUN wobec wrogiej agentury /367
8.2. Terror banderowskiego podziemia wobec ludności ukraińskiej –zarys problematyki /372
8.2.1. Wybrane przykłady mordów na Ukraińcach z Lubelszczyzny po lipcu 1944 r. /376
8.2.2. Skala terroru na terenie rezydowania Krajowego Prowidu /379
8.3. Zwalczanie przestępczości kryminalnej, pospolitego bandytyzmu oraz nadużyćw organizacji i wśród ludności /385
Rozdział VI. Sowiecki i polski aparat represji w walce z ukraińskim podziemiemna Lubelszczyźnie (lato 1944–wiosna 1947 r.) /395
1. Sowiecki aparat represji i wojsko w Polsce „lubelskiej” /395
2. Wojska Pograniczne NKWD w walce z ukraińskim podziemiem /397
2.1. Działalność wywiadowcza 2 Oddziału Pogranicznego NKWD w Sokalu /400
2.2. Działalność wywiadowcza 88 Oddziału Pogranicznego NKWD w Rawie Ruskiej /403
2.2.1. Boj w Mrzygłodach i Gruszce (2 marca 1945 r.) /403
3. 64 Dywizja Wojsk Wewnętrznych NKWD/MWD /405
3.1. Ważniejsze akcje 98 i 18 pułku 64 Dywizji WW NKWD/MWD /409
3.1.1. Kulisy aresztowania Wołodymyra Sywaka„Zirki” (17 stycznia 1946 r.) /409
3.1.2. Boj pod Liskami (26 lutego 1946 r.) /411
3.1.3. Walka w Holeszowie (11 maja 1946 r.) /412
4. Aparat represji Polski „lubelskiej” w walce z ukraińskim podziemiem /415
4.1. Wybrane przedsięwzięcia operacyjne UB przeciwkoukraińskiemu podziemiu /418
4.2. Sprawa Wołodymyra Fedczenki „Czumaka” /425
4.3. Pozorowane oddziały UPA /429
5. Ukraińcy i Polacy pochodzenia ukraińskiego w komunistycznym aparacie represji(1944–1947) /
5.1. W batalionach niszczycielskich /418
5.2. W Urzędzie Bezpieczeństwa /425
5.3. W Milicji Obywatelskiej /429
Rozdział VII. Ukraińskie podziemie na Lubelszczyźnie wobec akcji „Wisła” /455
1. Geneza operacji /455
1.1. Śmierć gen. Karola Świerczewskiego „Waltera” /459
1.2. Od projektu „Wschód” do planu operacji „Wisła” /462
2. Główne założenia i przebieg operacji „Wisła” /464
2.1. Wytyczne /464
2.2. Działania propagandowe /466
2.3. Siły GO „Wisła” i ukraińskiej partyzantki /468
2.4. Akcje: przesiedleńcza, osiedleńcza i żniwna /470
2.5. Walka z UPA /481
3. Strategia ukraińskiego podziemia na wypadek ponownych przesiedleń (listopad 1946–kwiecień 1947 r.) /486
4. Położenie i działalność OUN-B i UPA do kwietnia 1947 r. /489
4.1. Zima 1946/1947 r. /489
4.2. Wczesna wiosna 1947 r. /491
5. Przygotowania ukraińskiego podziemia na wypadek rozszerzenia działań GO „Wisła”na wschodnią Lubelszczyznę (maj 1947 r.) /495
5.1. W nadrejonie „Łyman” /495
5.2. W nadrejonie „Łewada” /500
5.3. Na terenie 5 rejonu Okręgu „Baturyn” /503
6. Obława na „Stiaha”. Sprawa czoty „Czumaka” /505
7. Operacja „Wisła” w województwie lubelskim (czerwiec–lipiec 1947 r.) /510
7.1. Podgrupa Operacyjna „Lublin” /511
7.2. Stosunek sił /512
7.3. Akcja przesiedleńcza /514
7.3.1. Przebieg /514
7.3.2. Przesiedlenie ukraińskich komunistów /518
7.3.3. Przykłady nadużyć WP wobec ukraińskich przesiedleńców /521
7.4. Walka z ukraińskim podziemiem /524
7.4.1. Taktyka banderowskiej partyzantki /524
7.4.2. Rajd propagandowy bojówek „Zenona” (13 czerwca–15 lipca 1947 r.) /530
7.4.3. Ważniejsze starcia i przejawy działalności OUN-B i UPA w pasie działańGO 3 DP i 8 DP /536
7.4.4. Ważniejsze starcia i przejawy działalności ukraińskiego podziemiaw pasie działań 14 DP /543
7.4.5. Przykładypostaw ukraińskich konspiratorów /547
8. Bilans polsko-ukraińskich walk w czasie operacji „Wisła” /549
Rozdział VIII. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie po zakończeniuoperacji „Wisła” (lato 1947–wiosna 1950 r.) /555
1. Ostatnia instrukcja Krajowego Prowidu /555
2. „Na znak protestu...” –bojowe i dywersyjno-sabotażowe działania ukraińskiej partyzantkiw sierpniu 1947 r. /561
2.1. Akcja dopalania wsi i rozbrajania ORMO /561
2.2. Starcia z WP /570
2.3. Następstwa sierpniowych akcji BSB i UPA /575
2.4. Stosunek banderowców do ludności polskiej /579
3. Kolejne przesiedlenia naLubelszczyźnie (sierpień–wrzesień 1947 r.) /581
4. Akcja demobilizacyjna (lato–jesień 1947 r.) /586
5. Likwidacja Krajowego Prowidu OUN-B (wrzesień 1947 r.) /591
5.1. Siły WP i KBW /591
5.2. Położenie Krajowego Prowidu po zakończeniu operacji „Wisła” (sierpień 1947 r.) /594
5.3. Śmierć „Stiaha” /596
6. Działalność ukraińskiego podziemia na Lubelszczyźnie po likwidacji KrajowegoProwidu OUN-B (jesień 1947–wiosna 1950 r.) /602
6.1. Ważniejsze starcia i potyczki (jesień 1947–zima 1947/1948 r.) /602
6.2. Ostatnie luźne grupy (1948–1950) /610
Zakończenie /617
Wykaz skrótów /627
Bibliografia /631
Wykaz ilustracji /648
Indeks nazw geograficznych /649
Indeks osób /661