Pod osłoną gór. Dzieje Rusi Karpackiej i Karpatorusinów

Autor: Paul Robert Magocsi

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 588

Okładka: twarda

Format: 16,00 cm x 24,5 cm

 

Pierwsza monografia naukowa dotycząca historii Rusi Karpackiej i Karpatorusinów,w której profesor Paul Robert Magocsi, autor o olbrzymim dorobku naukowym, stawia śmiałą tezę o istnieniu czwartej narodowości wschodniosłowiańskiej. Karpatorusini nigdy nie mieli własnego państwa, lecz od wieków zamieszkiwali ziemie zwane Rusią Karpacką, które dziś leżą w granicach Polski, Słowacji, Ukrainy i Rumunii. Rozsiana po całym świecie diaspora karpatorusińska obecna jest głównie na Węgrzech,  w Serbii, Czechach, Chorwacji, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.

Paul Robert Magocsi – uznany uczony w dziedzinie historii, kartografii, socjolingwistyki, bibliografii oraz badań nad migracjami. Kieruje Katedrą Ukrainistyki im. Johna Yaremki na Uniwersytecie w Toronto, a od 1996 r. jest członkiem rzeczywistym Kanadyjskich Akademii Sztuk, Nauk Humanistycznych i Ścisłych – Kanadyjskiego Towarzystwa Królewskiego. Wśród niemal 900 publikacji jego autorstwa jest 41 książek, w tym Historical Atlas of Central Europe (1993/2002), A History of Ukraine: The Land and Its Peoples (1996/2011) [wyd. pol. Historia Ukrainy, Ziemia i ludzie (2017)]; jest także naczelnym redaktorem Encyclopedia of Canada’s Peoples (1999) oraz Encyclopedia of Rusyn History and Culture (2002, 2005).

Spis treści:

Przedmowa do wydania polskiego  /11

Rozdział 1. Karpatorusini i Ruś Karpacka  /15

Geografia społeczno-gospodarcza   /16

Geografia fizyczna  /23

Życie codzienne Karpatorusinów  /28

Rozdział 2. Ruś Karpacka  w czasach prehistorycznych  /31

Najwcześniejsze siedliska ludzkie  /31

Epoka żelaza i Celtowie  /34

Cesarstwo Rzymskie i Dakowie  /35

Rozdział 3. Słowianie oraz ich przybycie w Karpaty  /39

Hunowie i wędrówka ludów  /39

Fetysz pochodzenia ludów  /41

Słowianie a Ruś Karpacka  /43

Biali Chorwaci i Awarowie  /45

Rozdział 4. Kształtowanie się państwowości w Europie Środkowej  /49

Pax romana a Cesarstwo Bizantyjskie  /49

Państwo Wielkomorawskie  /51

Święci Cyryl/Konstanty i Metody/Michał  /53

Madziarzy i Węgry  /57

Powstanie Polski  /63

Ruś Kijowska  /64

Rozdział 5. Ruś Karpacka do początku XVI stulecia  /71

Kształtowanie się Królestwa Węgierskiego  /71

Najazd mongolski i restrukturyzacja Węgier  /74

Kolonizacja wołoska  /78

Królowie, szlachta i wprowadzenie poddaństwa /79

Polska: struktura administracyjna i społeczno-gospodarcza  /85

Upadek Konstantynopola i pogorszenie się sytuacji prawosławia  /89

Rozdział 6. Reformacja, kontrreformacja i Ruś Karpacka  /91

Imperium Osmańskie w Europie Środkowe  /91

Protestancka reformacja  /94

Katolicka kontrreformacja  /95

Polska i unia kościelna  /96

Siedmiogród i unia kościelna na Węgrzech  /99

Rozdział 7. Odrodzenie Monarchii Habsburgów na Rusi Karpackiej  /107

Powstanie Rakoczego  /107

Przeobrażenia na Rusi Karpackiej pod wpływem Austrii Habsburgów  /112

Rusini Wojwodińscy z Baczki i Sremu  /115

Polska i Łemkowszczyzna  /116

Rozdział 8. Reformy Habsburgów oraz ich wpływ na Karpatorusinów  /119

Reformy Marii Teresy i Józefa II  /119

Unici / grekokatolicy a oświecenie na Rusi Karpackiej  /122

Karpatorusini stają się ludem historcznym  /126

Rozdział 9. Rewolucja 1848 roku i przebudzenie narodowe Karpatorusinów  /129

Wielokulturowe Cesarstwo Austrii  /129

Nacjonalizm na Węgrzech  /134

Rewolucja na ziemiach austriackich i na Węgrzech  /141

Karpatorusińskie przebudzenie narodowe: polityka  /143

Karpatorusińskie przebudzenie narodowe: kultura  /148

Rozdział 10. Ruś Karpacka w Austro-Węgrzech (1868-1914)  /153

Dualistyczna monarchia i parlamentaryzm austriacki  /153

W poszukiwaniu ruskiej tożsamości narodowej  /156

Przebudzenie narodowe na Łamkowszczyźnie  /157

Węgry i polityka madziaryzacji  /160

Karpatorusini i kwestia narodowego przetrwania  /164

Procesy społeczno-gospodarcze   /170

Rozdział 11. Diaspory karpatorusińskie przed I wojną światową  /177

Migracja do Sremu, Banatu i Baczki  /177

Emigracja do Stanów Zjednoczonych  /180

Religijne i świeckie organizacje rusińskie w Ameryce  /183

Odrzuceni grekokatolicy i "powrót" do prawosławia  /185

Rusini stają się Ugrorusinami, Rosjanami lub Ukraińcami  /188

Amerykanie pochodzenia rusińskiego a polityka międzynarodowa  /189

Rozdział 12. Ruś Karpacka podczas I wojny światowej (1914-1918)  /195

Koniec cywilizowanej Europy  /195

I wojna światowa na Rusi Karpackiej   /197

Wojna z karpatorusińską ludnością cywilną  /200

Apogeum madziaryzacji  /202

Rozdział 13. Kres dawnego i narodziny nowego ładu (1918-1919)   /205

Samostanowienie narodowe a rewolucja socjalistyczna  /205

Mobilizacja polityczna Amerykanów pochodzenia rusińskiego  /207

Mobilizacja polityczna w karpatorusińskiej ojczyźnie  /210

Węgierska autonomiczna Ruska Kraina  /213

Opcja ukraińska  /214

Karpatorusini na arenie międzynarodowej   /219

Rozdział 14. Ruś Podkarpacka w Czechosłowacji międzywojennej (1919-1938)  /225

Czechosłowacja a "Rusini na południe od Karpat"  /225

Kwestia granic i autonomii  /227

Irredenta węgierska  /234

Życie polityczne  /236

Procesy społeczno-gospodarcze  /237

Szkolnictwo i kultura  /241

Kościoły i kwestie religijne  /245

Kwestie narodowościowe i językowe  /250

Rozdział 15. Preszowszczyzna w Słowacji międzywojennej (1919-1938)  /257

Granice, szkoły i spisy ludności  /257

Karpatorusini a Słowacy  /261

Procesy społeczno-gospodarcze    /263

Szkolnictwo  /264

Kwestia religijna  /267

Kwestia narodowościowa a procesy kulturowe   /269

Rozdział 16. Łemkowszczyzna w dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce (1918-1939)  /273

Polska i problem ukraiński, a Łemkowszczyzna   /273

Sytuacja społeczno-gospodarcza Rusinów z Łemkowszczyzny  /276

Działalność religijna i społeczna  /277

Przebudzenie narodowe Rusinów z Łemkowszczyzny  /278

Rozdział 17. Diaspory  karpatorusińskie w okresie międzywojennym (1918-1939)   /281

Rumunia i Węgry  /281

Jugosławia - Wojwodina  /282

Stany Zjednoczone  /284

Rozdział 18. Inne narody na Rusi Podkarpackiej w dwudziestoleciu międzywojennym  /293

Madziarzy  /295

Żydzi  /297

Niemcy  /304

Rumuni, Słowacy i Romowie  /306

Rosjanie, Ukraińcy i Czesi  /307

Rozdział 19. Autonomiczna Ruś Podkarpacka i Karpato-Ukraina (1938-1939)  /311

Walka o autonomię w okresie międzywojennym /311

Nazistowskie Niemcy i układ monachijski  /312

Autonomiczna Ruś Podkarpacka  /313

Od Rusi Podkarpackiej do Karpato-Ukrainy  /315

Alternatywy dla ukraińskiej orientacji narodowej  /318

Droga Karpato-Ukrainy do "niepodległości"  /319

Rozdział 20. Ruś Karpacka podczas II wojny światowej (1939-1944)  /323

Nazistowskie Niemcy i nowy ład europejski  /323

 Łemkowszczyzna w granicach nazistowskich Niemiec  /325

Karpatorusini w państwie słowackim  /327

Ruś Podkarpacka pod rządami węgierskimi  /330

Apogeum rozwoju rusińskiej orientacji narodowej  /332

Opozycja wobec węgierskich rządów  /333

Rozdział 21. Ruś Karpacka w okresie przejściowym  (1944-1945)  /335

Armia Czerwona i ukraińska partyzantka nacjonalistyczna  /335

Amerykanie pochodzenia rusińskiego i łemkowskiego wobec wojny w Europie  /337

"Wyzwolenie" Rusi Podkarpackiej przez Sowietów  /338

Ukraina Zakarpacka i "ponowne zjednoczenie"  /339

Czechosłowacja ulega sowieckiej hegemonii  /342

Nowa Polska i pierwsza faza deportacji Łemków  /347

Rozdział 22. Ruś Podkarpacka / Zakarpacie w Związku Sowieckim (1945-1991)  /351

 Ruś Podkarpacka staje się sowieckim Zakarpaciem  /351

Sowiecki model społeczno-polityczny  /352

Przymusowa kolektywizacja oraz industrializacja  /355

Nowe narody Zakarpacia   /357

Rewizja przeszłości i rozliczenia z "wrogami ludu"  /359

Zniszczenie Kościoła grekokatolickiego  /362

Nowe sowieckie społeczeństwo Zakarpacia  /363

Rozdział 23. Preszowszczyzna w powojennej, komunistycznej Czechosłowacji (1945-1989)  /369

Powojenna polityka: Ukraińska Rada Narodowa  /369

Wymiany ludności z UPA  /372

Komunistyczna Czechosłowacja według sowieckiego wzorca  /374

Ukrainizacja Karpatorusinów  /375

Praska Wiosna i przebudzenie Karpatorusinów    /379

Konsolidacja polityczna w stylu sowieckim i reukrainizacja  /382

Osiągnięcia społeczno-gospodarcze i asymilacja narodowa  /383

Rozdział 24. Łamkowszczyzna i Łemkowie w PRL (1945-1989)  /387

Polska odbudowana i przebudowana  /387

Deportacja Łemków: faza druga  /388

Łemkowie: grekokatolicy a prawosławni  /390

Łemkowie jako Ukraińcy  /391

Rozdział 25. Dawne i nowe diaspory karpatorusińskie (1945-1989)  /395

Sowiecka Ukraina (Galicja Wschodnia i Wołyń)   /395

Czechosłowacja (Czechy i Morawy)   /398

Rumunia (regiony Banat i Marmarosz)  /399

Jugosławia (Wojwodina i Srem)  /400

Stany Zjednoczone  /403

Rozdział 26. Rewolucje 1989 roku  /409

Transformacja i upadek Związku Sowieckiego  /409

Koniec rządów komunistycznych w Europie Środkowej  /410

Karpatorusini ponownie potwierdzają swoje istnienie  /412

Jeden naród ponad granicami  /414

Powrót kwestii autonomii  /416

Rozdział 27. Postkomunistyczne Zakarpacie - Ukraina  /419

Niespełnione oczekiwania polityczne  /419

"Kwestia rusińska" na Ukrainie   /422

Karpatorusini w kontekście międzynarodowym  /425

Realia społeczno-gospodarcze  /427

Ruch narodowy - przegrany czy niedokończony?  /429

Tradycyjne religie a kultura świecka  /429

Rozdział 28. Postkomunistyczna Preszowszczyzna i Łemkowszczyzna - Słowacja i Polska  /439

Czechosłowacka "aksamitna rewolucja"  /439

Spis powszechne potwierdzają istnienie narodowości  /440

Niepodległa Słowacja a Unia Europejska  /441

Karpatorusini z Preszowszczyzny potwierdzają swoje istnienie  /443

Kościół grekokatolicki: siła pozytywna czy negatywna?  /445

Deklarowana narodowość a asymilacja  /449

Polska: trzy społeczności łemkowskie  /449

Łemkowie - Rusini czy Ukraińcy?  451

Atrakcyjność polonizacji  /453

Rozdział 29. Inne społeczności karpatoruskie po rewolucjach 1989 roku  /455

Ukraina  /455

Węgry  /457

Rumunia  /460

Jugosławia - Serbia i Chorwacja  /465

Stany Zjednoczone  /467

Kanada  /468

Rozdział 30. Ruś Karpacka - kraina istniejąca czy wyimaginowana?   /471

Ruś Karpacka: rzeczywistość czy idea?  /471

Ruś Karpacka poza Rusią Karpacką   /473

Wrogowie jako przyjaciele  /474

Ruch kobiet i ludzi młodych  /475

Edukacja a narodowa wiara w siebie  /476

Literatura przedmiotu  /479

1. Publikacje encyklopedyczne i opracowania ogólne  /480

2. Od czasów prehistorycznych do XVI w.  /486

3. Wiek XVII i początek XVIII stulecia  /489

4. Epoka reform i rządy Habsburgów; od  lat 70. XVIII wieku do 1847 r.  /491

5. Od rewolucji 1848 r. do końca I wojny światowej  /492

6. Okres międzywojenny (1918-1939)  /497

7. Kryzysy międzynarodowe i II wojna światowa (1939-1945)  /504

8. Epoka komunistyczna (1945-1989)  /509

9. Rewolucje 1989 r. oraz ich następstwa   /514

Wykaz map  /521

Wykaz tabel  /522

Indeks osobowy  /523

Indeks geograficzny   /530