Pleszew w póżnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej (koniec XIV – początek XVI wieku)

Autor: Adam Kozak

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 300

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,5 cm

Pleszew na przełomie średniowiecza i nowożytności był średniej wielkości miastem prywatnym (około 600-900 mieszkańców) położonym w ówczesnym powiecie kaliskim na uboczu głównych szlaków handlowych. Pomimo tego bogata spuścizna aktowa sądów miejskich, szlacheckich i kościelnych umożliwiła nakreślenie w książce wieloaspektowego wizerunku żyjącego miasta i jego mieszkańców. W pracy omówiono m.in. potencjał gospodarczy Pleszewa (na tle innych miast Wielkopolski), kontakty miasta oraz mieszczan z bliższym i dalszym otoczeniem (co ukazuje znacznie Pleszewa w sieci miejskiej regionu), wreszcie przedstawiono topografię miasta lokacyjnego wraz z jego przedmieściami, zapleczem rolniczym i przyległą siedzibą szlachecką. Drugi rozdział omawia ustrój i władze miejskie. Tu kluczowe było przedstawienie kompetencji rady i ławy, roli pisarza miejskiego (kancelarii), pleszewskiej kultury prawnej, podjęto też kwestie udziału dziedziców w zarządzaniu miastem oraz obciążeń podatkowych mieszczan (na rzecz Korony, Kościoła i właścicieli). Kolejna część książki poświęcona jest dziedzicom miasta wywodzącym się z rodów Doliwów, Pałuków, Zarembów i Toporów. Dalej zajęto się społecznością mieszkańców Pleszewa. Celem było tu zarówno przedstawienie pleszewian jako zbiorowości, ale też zaprezentowanie scen z życia konkretnych ludzi. Kluczowymi problemami były tu oszacowanie liczby ludności, określenie stosunku ówczesnych pleszewian do swojej małej ojczyzny czy też omówienie imigracji i emigracji miejskiej. Przy okazji omówiono antroponimię mieszczańską, zajęcia mieszkańców, demografię rodziny oraz życie codzienne (konflikty, stroje i sprzęty domowe). Ostatnia część książki poświęcona jest pleszewskim instytucjom kościelnym i obsługującemu je klerowi. Przedstawiono tu historię kościoła Ścięcia św. Jana, kolegium mansjonarzy oraz szkoły parafialnej, nie zabrakło też miejsca na omówienie dziejów kaplicy św. Floriana oraz fundacji szpitala św. Ducha. Integralną częścią książki są umieszczone na końcu indeks miejscowo-osobowy oraz aneksy (zestawiono tu szlachtę migrującą do miasta, duchownych wywodzących się z Pleszewa działających poza rodzinnym miastem, a także kler miejski).

Spis treści:

Wykaz skrótów /7

Wstęp /9
Stan badań (9) - Zakres chronologiczny i założenia pracy (15) - Podstawa źródłowa (16) - Przegląd treści (21)

I. Obraz miasta /23
Znaczenie Pleszewa w sieci miejskiej regionu (23): - potencjał gospodarczy (23); - centrum administracji lokalnej (28); - ośrodek handlowy (31).
Topografia Pleszewa (35): - drogi wiodące do miasta (35); - granice dziedziny (37); - układ urbanistyczny (38); - brama i umocnienia miejskie (38); - rynek i ulice (41); - ratusz i urządzenia handlowe (44); - gospoda (45); - łaźnia (45); - woda w mieście (46); - zabudowa miejska (47); - przedmieścia (50); - role i ogrody (52); - siedziba pańska (54); - młyny (57)

II. Ustrój i władze miejskie /59
Miasto prywatne (59). Rada miejska (60). Wójt i ława sądowa (67). Członkowie władz miejskich jako elita społeczności (74). Prawo sądowe (76). Pisarz miejski (79). Udział właścicieli i burgrabiów w zarządzaniu miastem (83). Daniny mieszczan na rzecz państwa, Kościoła, właściciela i gminy (86)

III. Właściciele /91
Wawrzyniec z Kępy i Jastrzębnik, zm. 1403/1404 (91). Sędziwój z Szubina, zm.1406 i spadkobiercy (92). Maciej z Trzciela, zm. 1432/1433 i spadkobiercy (96). Olbracht z Cielczy, zm. 1422 (98). Mikołaj [I] Pleszewski chorąży kaliski, zm. 1465 (102). Drugie pokolenie Pleszewskich - dzieci Mikołaja chorążego (108): - Stanisław, zm. 1480 (109); - Mikołaj [III], zm. 1468/1469 (110); - Wojciech, zm. 1481 (112). Trzecie pokolenie Pleszewskich - dzieci Mikołaja [II], zm. 1468/1469 (115); - Mikołaj [III], zm. 1483 (115); - Katarzyna, zm. 1490-1495 (116). Zbigniew Tęczyński, zm. 1498 (117). Anna Tęczyńska, zm. 1550-1552 (121). Dobra Pleszew (132)

IV. Mieszkańcy /133
Pierwsze wzmianki o mieszczanach (133). Liczba mieszkańców (135). Poczucie wspólnoty (137). Antroponimia (138). Pochodzenie narodowe (142). Imigracja do miasta (144): - kierunki migracji (144); - szlachta w mieście (146). Zajęcia mieszkańców (148): - rzemiosło (148); - handel (152); - usługi, praca najemna i pożyczki (153); - rolnictwo (154). Rodzina mieszczańska (155); - stosunki majątkowe (155); - trwałość małżeństwa (158); - problemy małżeńskie (160); - wielkość rodziny (162). Prawna i społeczna pozycja kobiet i dzieci (164). Życie codzienne (168). Emigracja z miasta (174): - świeccy (174); - uczniowie i studenci (175); - duchowni (178)

V. Kościół /185
Kościół Ścięcia św. Jana Chrzciciela (185): - przynależność administracyjna (186); - zasięg parafii (187); - prawo patronatu (188); - wezwanie (188); - budynek i wyposażenie kościoła (189); - plebani (194); - wikariusze (200); -altarie (201); - kolegium mansjonarzy (202); - bractwo kapłańskie (207); - szkoła parafialna (208); - fabryka kościoła i witrycy (215). Kościół św. Floriana (217). Szpital św. Ducha (219). Religijność mieszczan (221)

Bilans epoki /227

Aneksy /237
A. Szlachta mieszkająca w Pleszewie /237
B. Duchowni z Pleszewa działający poza miastem /240
C. Duchowni czynni w Pleszewie oraz witrycy kościoła parafialnego /242

Spis ilustracji /246
Spis map i planów /249
Spis tabel i tablic /250
Bibliografia /251
Indeks miejscowo-osobowy /273
Summary: Pleszew in the Late Middle Ages and on the Threshold of the Modern Era (Late Fourteenth to Early Sixteenth Century) /295