Plantacja Santa Maria Stefana Szolc-Rogozińskiego na wyspie Fernando Poo 1886-1891. Polski akcent w gospodarce nowoatlantyckiej

Autor: Paweł Oziębło

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 396

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Postać Stefana Szolc Rogozińskiego znana jest we współczesnej literaturze z jego wielu wcieleń. Zainteresowani tematyką znają kaliszanina jako: podróżnika, pisarza, etnografa, żeglarza, prekursora polskiej afrykanistyki, alpinistę, świeckiego inicjatora działalności misyjnej, gorącego patriotę – jednak Rogoziński wciąż pozostaje niemal zupełnie nieznany jako plantator. Autor tej monografii, chcąc wypełnić biograficzną lukę w życiorysie słynnego podróżnika (którego zwłoki ekshumowane we Francji, po 127 latach powróciły do rodzinnego Kalisza pod koniec 2023 r.) i ukazać dynamikę przemian gospodarki plantacyjnej u schyłku XIX wieku, nakreślił unikalny i frapujący obraz przedsięwzięcia, które wielu współczesnych Rogozińskiemu rodaków musiało uznawać za wielkopańską fanaberię bogacza („palmowego barona"), który lekką ręką trwonił rodzinną fortunę. Czy jednak słusznie? Czy nie był to wyrok przedwczesny i ferowany nazbyt pochopnie (jak funkcjonująca w literaturze przedmiotu, a postawiona a priori teza o bankructwie plantacji)? Czy rzeczywiście ten śmiały i ryzykowany plan (powstały na fali tzw. kakaowego boomu lat 1880–1914) założenia plantacji kakaowców przez Polaka na odległej afrykańskiej wyspie był tylko mrzonką? Czy może jednak całe przedsięwzięcie mimo ryzyka dawało również szanse na niebagatelne zyski – typowe dla rozmaitych gorączek tamtych czasów (złota w Kalifornii w latach 1848–1855, kauczuku w Amazonii z lat 1879–1912, czy diamentów w Południowej Afryce z okresu 1871–1910)?

Książka (będąca pierwszą w Polsce monografią plantacji kakaowców) omawia szczegółowo dzieje plantacji „Santa Marii" na wyspie Fernando Poo (obecnie Bioko, na terenie Gwinei Równikowej). Autor zwraca uwagę na prekursorski charakter inicjatywy gospodarczej Rogozińskiego, która stała się inspiracją do późniejszego zakładania polskich plantacji w: Angoli, Liberii, Mozambiku. Praca oparta na wieloletnich badaniach analizuje źródła do tej pory pomijane (zwłaszcza literackie). Autor, nie stroniąc od polemik, nakreślił nowy (niewidziany przynajmniej od półwiecza – ze względu na skalę badań) obraz Rogozińskiego, który zaskakuje i skłania do refleksji.

Spis treści:

Wykaz skrótów  /11

Spis ilustracji i map  /12

Spis tabel i aneksów  /14

Podziękowania  /15

Wstęp  /19

Z notatnika  /29

Rozdział I. Źródła rękopiśmienne  /30

Rękopisy  /30

Źródła publikowane  /40

Z notatnika  /51

Rozdział II. Źródła literackie, ikonograficzne i literatura  /53

Źródła literackie  /53

Źródła ikonograficzne i pamiątki  /64

Literatura  /71

Z notatnika  /84

Rozdział III. Wyspa Fernando Poo  /85

Środowisko naturalne  /85

Czynnik chorobotwórczy  /88

Rys historyczny  /98

Z notatnika  /105

Rozdział IV. Pieniądze i władza  /106

Monetarny galimatias  /106

Biurokratyczna rodzina Borgiów  /116

Z notatnika  /125

Rozdział V. Kakao i czekolada  /126

Uprawa kakaowców i fazy obróbki kakaowego ziarna  /126

Wędrówka kakaowych ziaren /139

Od boskiego napoju do codzienności w tabliczkach /149

Z notatnika /153

Rozdział VI. Droga do plantacji  /154

Pierwsze kroki w Afryce  /154

Pomysł  /163

Z notatnika  /175

Rozdział VII. Plantacja Santa Maria /176

Transakcja, areał, lokalizacja  /176

Afrykańska willa? /190

Z notatnika /203

Rozdział VIII. Zasłona Penelopy /2044

Mieszkańcy  /204

Koncepcje uzdrowienia /215

Z notatnika /235

Rozdział IX. Krumański znój /236

Rekrutacja  /236

Wynagrodzenie /246

Z notatnika  /261

Rozdział X. Ludzie i koszty  /262

Ilu za ile?  /262

Wydajność, ceny, cła, podatki  /280

Z notatnika /293

Rozdział XI. Dochody, cena i rzeczywisty areał upraw  /294

Rozdział XII. Life, life what a humbug you are /322

Z notatnika  /338

Zakończenie  /341

Aneksy  /350

Tabele  /353

Bibliografia  /355

Lista bubiskich władców (kokoroko)  /371

Kalendarium  /372

Lista gubernatorów Fernando Poo  /378

Indeks osób i miejsc  /382