Piechota zaciężna w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku

Autor: Aleksander Bołdyrew

Rok wydania: 2011

Ilość stron: 419

Oprawa: miękka

Format: 16,5 cm x 24,5 cm

Polska piechota zaciężna w omawianym okresie walczyła w dziewięciu wojnach oraz brała udział w licznych walkach z Tatarami. Mimo że była formacją pomocniczą, wraz z artylerią odgrywała istotną rolę na polu bitwy. Piechota miała charakter strzelecki, walczyła głównie długą ręczną bronią palną (rusznice, od końca lat 30. również arkebuzy). Żołnierze piechoty rekrutowali się przede wszystkim spośród mieszczan, pewien odsetek stanowili chłopi; najmniej było szlachty, pełniącej głównie funkcje dowódcze (rotmistrzowie).

Spis treści:

Wstęp  /5

Rozdział I. Organizacja i finansowanie wojska  /13

1.1. Dokumentacja systemu zaciągu  /13

1.1.1. Wojska zaciężne a najemne zaciągi  /13

1.1.2. Dokumentacja zaciągu  /18

1.1.2.1. Listy przypowiednie  /19

1.1.2.2. Rejestry popisowe   /24

1.1.2.3. Regulaminy (edykty, uchwały sejmowe, artykuły wojskowe, pouczenia)  /30

1.1.2.3.1. Edykty i ordynacje królewskie  /31

1.1.2.3.2. Uchwały sejmowe  /32

1.1.2.3.3. Artykuły wojskowe  /34

1.1.2.3.4. Pouczenie hetmana dla podskarbiego  /37

1.1.2.4. Przedłużenie służby  /38

1.1.2.5. Listy wypowiednie służby  /39

1.1.2.6. Dokumentacja wypłat i zaszkodnego  /39

1.1.2.7. Zwolnienie ze służby  /40

1.2. Struktura dowodzenia  /41

1.2.1. Władca  /41

1.2.2. Hetman  /42

1.2.2.1. Spór o genezę urzędu hetmana  /43

1.2.2.2.  Geneza urzędu hetmana  /44

1.2.2.3. Dalszy rozwój urzędu  /46

1.2.2.4. Hetman wielki koronny  /46

1.2.2.5 Hetman polny koronny  /47

1.2.2.6. Inne funkcje hetmańskie (hetman okresowy, hetman zaciężny, polski, hetman zaciężny cudzoziemski)  /48

1.2.2.7. Sądownictwo hetmańskie  /48

1.2.3. Pomocnicze szczeble dowodzenia  /49

1.2.3.1. Pisarz polny  /49

1.2.3.2. Strażnik polny  /51

1.2.3.3. Oboźny  /51

1.2.3.4. Pozostałe funkcje pomocnicze  /52

1.2.4. Miejsce pieszych wojsk zaciężnych w strukturze dowodzenia w pierwszej połowie XVI w. - próba modelu  /53

1.3. Struktura oddziałów  /55

1.3.1. Rotmistrzowie   /56

1.3.2. Funkcje sygnało- i rozkazodawcze (propornicy i bębenice)  /64

1.3.3. Dziesiętnicy - towarzysze  /65

1.3.4. Żołnierze pocztowi  /66

1.3.5. Liczebność rot  /68

1.4. System finansowania zaciągu  /87

1.4.1. Informacje wstępne  /87

1.4.2. Skarb  /90

1.4.3. Pożyczki i dzierżawy  /92

1.4.4. Podatki  /93

1.4.5. Zaciągi za obce pieniądze  /96

1.4.6. Plany reform skarbowo-wojskowych  /97

1.5. System wynagradzania wojska (piechoty)  /101

1.5.1. Żołd  /101

1.5.2. Regularność wypłat, zaległości, nadania, rabunki  /106

1.5.3. Koszty zaciągu piechoty  /108

Rozdział 2. Rotmistrzowie i żołnierze  /113

2.1. Pochodzenie terytorialne  /113

2.1.1. Pochodzenie terytorialne w skali kraju  /122

2.1.2. Żołnierze z Prus Królewskich  /124

2.1.3. Żołnierze z Kujaw  /126

2.1.4. Żołnierze z Wielkopolski  /127

2.1.5. Żołnierze z Mazowsza  /129

2.1.6. Żołnierze z Małopolski  /131

2.1.7. Żołnierze z ziem ruskich   /134

2.1.8. Żołnierze - obcokrajowcy  /136

2.2. Pochodzenie społeczne  /139

2.2.1. Szlachta  /140

2.2.2. Mieszczanie  /143

2.2.3. Chłopi  /150

2.2.4. Rejony werbunkowe  /153

2.3. Motywy podejmowania służby  /158

2.3.1. Kariery i czas służby  /160

2.3.2. Kariery  /161

2.3.2.1. Kariery rotmistrzów  /161

2.3.2.2. Kariery żołnierzy rozkazo- i sygnałodawczych  /165

2.3.2.3. Kariery dziesiętników  /168

2.3.3. Zarobki  /180

2.3.3.1. Zarobki rotmistrzów  /180

2.3.3.2. Zarobki żołnierzy opłacanych podwójną stawką żołdu (rozkazo- i sygnałodawczych oraz kopijników i pawężników)  /189

2.3.3.3. Zarobki żołnierzy pocztowych   /190

Rozdział 3. Uzbrojenie  /195

3.1. Uzbrojenie zaczepne  /195

3.1.1. Broń sieczna i kolna  /195

3.1.1.1. Miecze  /195

3.1.1.2. Granaty  /207

3.1.2. Broń drzewcowa  /208

3.1.2.1. Drzewa (kopie, piki)  /209

3.1.2.2. Oszczepy  /212

3.1.2.3. Sulice  /213

3.1.2.4. Broń drzewcowa o grocie złożonym (halabardy, glewie)  /214

3.1.3. Broń obuchowa  /218

3.1.4. Broń strzelcza (kusze, rzekomy łuk)  /219

3.1.5. Broń palna  /222

3.1.5.1. Nomenklatura źródeł  /222

Rucznijcze, rucznijczkij, rucznijcze zapalczijste, rucznijcze krothkie  /222

Arkebosy, pularcabuzia  /223

Hacovnijcze, polhakovnijcze  /225

Krzoski  /226

Pixis  /227

Dudy  /228

3.1.5.2. Typy ręcznej broni palnej w polskiej piechocie zaciężnej  /229

3.1.5.2.1. Rusznice, ruszniczki, rusznice zapalczyste, rusznice krótkie  /229

3.1.5.2.2. Arkebuzy, półarkebuzy  /233

3.5.1.2.3. Hakownice, półhakownice  /242

3.5.1.2.4. Krzoski  /243

3.5.1.2.5. Podsumowanie  /243

3.2. Uzbrojenie ochronne  /245

3.2.1. Zbroje  /246

3.2.1.1. Zbroje kopijnicze  /246

3.2.1.2. Zbroje strzelcze  /248

3.2.1.3. Płaty  /249

3.2.1.4. Kirysy (plachy)  /250

3.2.1.5. Myszki  /251

3.2.2. Pancerze  /2552

3.2.2.1. Kolczugi  /252

3.2.2.2. Bechtery  /253

3.2.3. Hełmy  /254

3.2.3.1. Kapaliny  /255

3.2.3.2. Przyłbice  /256

3.2.3.3. Salady  /257

3.2.4. Tarcze  /258

3.2.4.1. Pawęże  /258

3.2.4.2. Tarcze husarskie  /264

3.2.5. Zbroja końska (ladry, naczółki)  /265

3.3. Armatury  /266

3.3.1. Armatura kopijnicza  /267

3.3.2. Armatura pawężnicza  /270

3.3.3. Armatura strzelecka  /273

3.3.4. Armatura propornicza  /276

3.4. Wyposażenie /279

3.4.1. Proporce  /279

3.4.2. Bębny  /280

3.43. Konie  /282

Rozdział 4. Wojna  /286

4.1. Formowanie oddziału i koncentracja jednostek  /286

4.1.1. Werbunek  /286

4.1.2. Przemarsz  /286

4.1.2.1. Przemarsz w kampanii w 1509 r.  /288

4.1.2.2. Przemarsz w kampanii w 1514 r.  /290

4.1.2.3. Przemarsz w kampanii w 1531 r.  /291

4.1.2.4. Przemarsz w kampanii w 1535 r.  /292

4.1.2.5. Przemarsz w kampanii w 1538 r.  /294

4.1.3. Koncentracja jednostek (zgrupowanie w rejonie planowanych działań)  /296

4.1.3.1. Ordynacja lwowska  /298

4.1.4. Obozowanie  /299

4.1.5. Służba garnizonowa  /300

4.2. W walce  /301

4.2.1. Wojna z Moskwą na przełomie XV i XVI w.  /301

4.2.2. Wojna polsko-rosyjska z lat 1507-1508  /303

4.2.3. Wojna z Mołdawią o Pokucie w lasach 1509-1510  /307

4.2.4. Wojna polsko-rosyjska w latach 1512-1514 i jej kontynuacja w latach 1515-1518  /308

4.2.5. Wojna pruska w latach 1519-1521  /312

4.2.6. Konflikty na Węgrzech pod koniec lat 20. XVI w.  /319

4.2.7. Wojna polsko-mołdawska w latach 1530-1531  /321

4.2.8. Udział sił polskich w wojnie litewsko-rosyjskiej w latach 1534-1537  /327

4.2.9. Wojna z Mołdawią w latach 1535-1538  /328

4.2.10. Udział piechoty zaciężnej w walkach z Tatarami  /331

4.3. Znaczenie piechoty w skali strategicznej  /333

4.4. Znaczenie piechoty w skali taktycznej  /336

4.4.1. Roty piesze a starodawne urządzenie polskie  /336

4.4.2. Szyk rot pieszych  /338

4.4.3. Salwa  /341

4.4.4. Roty piesze w bitwie  /343

Zakończenie  /349

Wykaz skrótów  /354

Bibliografia  /355

Wykaz tabel, wykresów, rycin i map  /371

Abstract  /376

Zusammenfassung  /379

Indeks osobowy  /385

Indeks geograficzny  /397