Pięćdziesiąt pięć lat mocy obowiązującej Konstytucji kwietniowej. Ustrój władzy państwowej w ustawie zasadniczej i w praktyce

Konstytucja kwietniowa, która stała się podstawą prawną dla konstytucji władz naczelnych państwa polskiego w czasie drugiej wojny światowej, obowiązywała najdłużej w dziejach konstytucjonalizmu polskiego. Jej moc obowiązująca, jeśli weźmiemy pod uwagę społeczność emigracji niepodległościowej, podporządkowanej rządowi polskiemu w Angers, a potem w Londynie, trwała 55 lat. Poprzedzające ją natomiast ustawy zasadnicze państwa polskiego obowiązywały znacznie krócej: Konstytucja 3 maja 1791 r. zaledwie jeden rok, i nie wrócono do niej nawet  w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r.; Mała Konstytucja z 1919 r. obowiązywała dwa lata, Konstytucja marcowa 1921 r. bez zmian pięć lat, a wraz z nowelą sierpniową dalsze 9 lat, a więc w sumie lat 14. Dotychczas nie próbowano objąć choćby w zarysie problematyki ustawy kwietniowej na przestrzeni półwiecza [...].

W PRL-u Konstytucja 1935 r. znalazła się na czarnej liście rzekomow faszystowskiego prawodawstwa i przez długie lata poświęcano jej bardzo mało miejsca, pisząc o prawie konstytucyjnym Polski niepodległej 1918-1939 r., upraszczając tendencyjnie problem.

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Słowo wstępne

Przedmowa  /I

Wstęp /5

GENEZA  /9

Niezadowolenie z Konstytucji marcowej. Krytyka parlamentaryzmu  /9

Majowy zamach stanu i nowela sierpniowa  /11

Myśl polityczna obozu Józefa Piłsudskiego  /14

Sejm drugiej kadencji dostarcza okazji do zmian w Konstytucji marcowej. Ankieta konstytucyjna  /17

Projekt BBWR zmiany Konstytucji marcowej przedłożony sejmowi  /21

Sejm 1930-1935  /26

ANALIZA TREŚCI  /45

Układ treściowy kwietniowej ustawy zasadniczej  /45

Dekalog. Zasady ogólne ideowo-moralne jako podstawa ustroju państwa  /46

Prezydent Rzeczypospolitej w dalszych artykułach Konstytucji  /54

Rząd i administracja  /60

Sejm i senat  /65

Wymiar sprawiedliwości  /68

Kontrola państwowa  /70

Prawa obywatelskie  /70

Podsumowanie wniosków wynikających z analizy Konstutucji 1935 r.   /72

Autorzy Konstytucji 1935 r.  /75

PRAKTYKA DO WYBUCHU WOJNY  /79

Ordynacja wyborcza do sejmu i senatu  /79

Odejście Walerego Sławka ze stanowiska premiera /83

Faktyczna pozycja Mariana Zyndrama-Kościałowskiego  /85

Wzrost znaczenia generalnego inspektora Sił Zbrojnych  /86

Okólnik Felicjana Sławoja-Składkowskiego  /90

Obóz Zjednoczenia Narodowego  /92

Faktyczne zasady współrządzenia państwem. Rola premiera F. Sławoja-Składkowskiego  /95

Nikła rola sejmu w latach 1935-1939  /96

Ku czemu Polska szła w okresie 1935-1939  /97

WOJNA. OKRES PIERWSZY: 1939 (WRZESIEŃ) - 1943 (LIPIEC)  /99

Politycy polscy wobec problemów zachowania Konstytucji kwietniowej i istnienia rządu na emigracji  /99

"Umowa paryska"  /102

Konflikt w październiku 1939 r. dotyczący sprawy następcy prezydenta  /119

Prezydent a premier w czasie pobytu we Francji  /122

Niemożność przestrzegania Konstytucji 1935 r. w czasie odwrotu z Wielkiej Brytanii  /125

Konflikt prezydenta z premierem w lecie 1940 r.  /127

Wykładnia i rozszerzenie zasad "umowy paryskiej" sformułowane przez H. Liebermana  /140

Kryzys rządowy w lecie 1941 r.  /146

Stronnictwa polityczne a rząd  /163

Prezydent i premier a ministrowie  /167

Premier a Rada Narodowa /169

Dekret z 27 maja 1942 r.  /171

OKRES DRUGI: 1943 (LIPIEC) - 1944 (LISTOPAD)  /177

Nominacja wodza naczelnego. Utworzenie rządu. Zaktywizowanie się polityczne kraju  /177

Oficjalne stanowisko S. Mikołajczyka wobec Konstytucji kwietniowej  /186

S. Mikołajczyk a K. Sosnkowski (różnica poglądów na aktualne zagadnienia polityczne)  /188

Projekt nowelizacji dekretu z 27 maja 1942 r.  /192

Odebranie K. Sosnkowskiemu stanowiska następcy prezydenta  /200

Fikcyjne utrzymanie urzędu naczelnego wodza  /210

Dyskusja w Radzie Narodowej nad stosowaniem Konstytucji kwietniowej  /218

OKRES TRZECI: 1944 (LISTOPAD) - 1945 (LIPIEC) /225

Utworzenie rządu T. Arciszewskiego. Stosunki między prezydentem a rządem  /225

Zarządzenie z 26 lutego 1945 r. powołujące p.o. naczelnego wodza  /227

Zmiana dekretu z 27 maja 1942 r. - powołanie Komitetu Obrony Państwa. Powrót z niewoli naczelnego wodza. Koniec wojny  /230

PO WOJNIE  /23

Władze polskie w Londynie kontynuują działalność niepodległościową. Ostatnie lata E. Raczkiewicza. Wyznaczenie nowego następcy prezydenta  /233

Opór PPS-u przeciw A. Zaleskiemu  /237

Rząd gen. T. Bora-Komorowskiego  /240

Pozapartyjny rząd T. Tomaszewskiego. Dalsza koncentracja sił przeciwnych A. Zaleskiemu  /241

Próba mediacji gen. K. Sosnkowskiego  /244

Utrwalony rozłam - dualizm władz na emigracji  /252

Zjednoczenie  /255

Wyznaczenie następcy prezydenta przez S. Ostrowskiego  /267

Pnownie powołanie rządu A. Urbańskiego  /268

Rząd K. Sabbata  /269

Prezydent E. Raczyński  /271

Prezydent K. Sabbat  /275

Prezydent R. Kaczorowski i przekazanie insygniów władzy L. Wałęsie  /277

ZAKOŃCZENIE  /279

ANEKSY 

1. Wniosek posła Walerego Sławka i kolegów z Klubu Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w sprawie zmiany niektórych postawowień ustawy konstytucyjnej w trybie przewidzianym dla jej rewizji  /287

2. Ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r.  /301

3. List Stefana Mękarskiego do Władysława Rostockiego. Londyn, 27 lipca 1981 r.   /322

4. Wypowiedzi polityków i oficerów w sprawie istnienia urzędu naczelnego wodza i połączenia go z urzędem premiera  /324

5. Tekst umowy polsko-radzieckiej z 30 czerwca 1941 r.  /326

6. Pismo prezydenta E. Raczkiewicza do premiera W. Sikorskiego z 1 sierpnia 1941 r., Londyn  /328

7. Pismo premiera W. Sikorskiego do prezydenta E. Raczkiewicza z 31 lipca1941 r., Londyn  /329

8. Znaleziony fragment projektu dekretu o organizacji naczelnych władz wojskowych opracowany według ustaleń E. Duraczyńskiego (Między Londynem a Warszawą. Lipiec 1943 - lipiec 1944, Warszawa, 1986, s. 75) między 5  a 10 lipca 1943 r.  /330

9. Projekt dekretu o organizacji naczelnych władz wojskowych z pierwszej połowy sierpnia 1943 r. (wyjątek)  /332

10. Rozważania o możliwościach łączenia stanowiska następcy prezydenta z urzędem naczelnego wodza, opracowane przez radcę prawnego Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP R. Hausnera w 1943 r.  /335

BIBLIOGRAFIA  /337

INDEKS OSOBOWY  /345