Opozycja antyreżimowa w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w latach 1956-1989

Autorka: Justyna Błażejowska

Rok wydania: 2018

Liczba stron: 705

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami, brzegi stron nieznacznie przykurzone

Autorka powiązała postawy ludzi i ich działalność z wydarzeniami politycznymi. W efekcie powstał portret środowiska, w którym rozpoznajemy bohaterów i rozumiemy motywacje ich działań na tyle, na ile wynikają one ze zgromadzonych materiałów […] Poznajemy wiele mało znanych faktów. Praca jest pionierska i doskonale udokumentowana. To mikrohistoria jednego niewielkiego instytutu, w którą wpisana jest makrohistoria inteligenckiej opozycji w PRL. Bogactwo zgromadzonego materiału, oryginalność i odkrywczość czynią z tej pracy wybitne osiągnięcie naukowe.

(prof. dr hab. Włodzimierz Bolecki)

Autorka zgromadziła i przebadała setki nieznanych materiałów archiwalnych, w tym takie, które uważano za zaginione. Udało się uchwycić ewolucję postaw znaczącej grupy pracowników IBL – częste u powojennej inteligencji zauroczenie systemem, które z biegiem lat często przeradzało się w rozczarowanie, będące następnie impulsem do coraz bardziej aktywnych zachowań opozycyjnych. Wszystko to, na tle szerokiego kontekstu społeczno-politycznego, obrazuje genezę kształtowania się opozycji w IBL, szczególnie gdy chodzi o prezentację zachowań osób znanych i szanowanych za wkład w walkę o wartości demokratyczne w latach 70. i 80. Jest też tu wiele drobnych wątków, które dobrze charakteryzują trudne czasy PRL i niełatwe ówczesne życie.

(prof. IH PAN dr hab. Zbigniew Romek)

Spis treści:

Rozdział I

Wprowadzenie    /13

Wstęp     / 13

Opozycja antyreżimowa     /15

Ramy chronologiczne i zakres pracy     / 20

W Pałacu Staszica – siedzibie IBL    /27

Baza źródłowa    /33

Archiwalia     /33

Pisma emigracyjne i drugoobiegowe oraz prasa reżimowa jako źródło do dziejów opozycji    /41

Źródła narracyjne    /43

Literatura przedmiotu     / 50

Rozdział II

Od Października ’56 do Listu 34     /58

Iblowcy – świadkowie zmian politycznych i „odwilży”    /58

Klub Krzywego Koła      /68

Odwrót od zdobyczy Października ’56    /72

Rozdział III

List 34     /78

Rozdział IV

Od ataków na Kościół do studenckiego Marca ’68     /89

Stosunek badaczy z IBL do wydarzeń w Polsce    /89

Nadzwyczajne posiedzenie Oddziału Warszawskiego ZLP

29 lutego 1968 r.     /96

O przyszłych iblowcach aresztowanych w związku z Marcem ’68     /100

Polityczny upadek prof. Stefana Żółkiewskiego     /104

Odpowiedź uczestników środowiska iblowskiego na poczynania władzy    /112

Krakowskim Przedmieściem – z UW do IBL      /117

Warszawskie Koło Polonistów      /120

Rozdział V

Lata petycji do władz (1970-1976)   /127

Reakcja środowiska literackiego i naukowego na masakrę robotników na Wybrzeżu w grudniu 1970 r.   /127

Dwumiesięcznik „Teksty”    /132

Protesty listowe     / 138

Akcja przeciwko zmianom w Konstytucji PRL    /144

Szykany „za podpis”    / 152

Reakcja aparatu partyjnego    /152

Reakcja aparatu bezpieczeństwa    /157

Rozdział VI

Strajki czerwcowe i powstanie Komitetu Obrony Robotników    /180

Solidarność z prześladowanymi robotnikami     / 180

Akcja pomocy dla represjonowanych i założenie KOR    /182

Pracownicy IBL – uczestnicy przedsięwzięć korowskich    /189

Jak (nie) zniechęcić do działalności     / 198

Rozdział VII

Rok 1977     /213

W obronie Jana Józefa Lipskiego i innych aresztowanych korowców    / 213

Udział iblowców w niezależnych inicjatywach literackich i... politycznych     /220

Na tropie „inspiratorów”. W poszukiwaniu źródła informacji     /229

Rozdział VIII

Uniwersytet Latający i Towarzystwo Kursów Naukowych    /236

Powstanie i działalność Uniwersytetu Latającego i Towarzystwa Kursów Naukowych (1977-1978)   /236

Drugi i trzeci rok istnienia TKN    /245

Przeciwdziałanie aparatu partyjnego i bezpieczeństwa     /264

Wydalenie Marii Janion z PZPR    /277

Rozdział IX

Wiosna-lato 1980 r.     /284

Iblowcy a bieżące życie opozycji     /284

Inteligencja wobec strajków sierpniowych. Apel 64     /287

Nowe „obiekty” zainteresowania SB do Sierpnia ’80    /289

Rozdział X

Miesiące „Solidarności”    /303

Iblowski Związek Zawodowy Pracowników Nauki / NSZZ Pracowników Nauki, Techniki i Oświaty    /303

Katalog żądań IBL   /310

Nasza piękna „Solidarność”     /321

Rewindykacje kadrowe    /334

„Indywidualna” działalność wybranych iblowców    /344

Roman Zimand – wciąż w obronie braci Kowalczyków    /344

Jerzy Łojek – niepodległość przede wszystkim      /346

Niezależne działania oświatowe badaczy z IBL      /351

Wpływ sytuacji w kraju na życie naukowe i kulturalne. Kongres Kultury Polskiej    /354

Diagnozy polityczne historyka i... pana Mareczka     /361

Rozdział XI

Stan wojenny     /366

„Mieliśmy jeden polski rok”    /366

Internowania koleżanek i kolegów   /369

Strajk w Pałacu Staszica i inne formy sprzeciwu w pierwszym okresie stanu wojennego     /384

Pod szczególnym nadzorem partii     /393

Strajk w ZM „Ursus”, aresztowanie Jana Józefa Lipskiego     /402

Represje sądowe    /408

„Czas próby” – kodeks honorowy naukowca. Sprawa habilitacji Marty Piwińskiej     /416

Życie naukowe „mimo wszystko”    / 420

Skazanie Ireneusza Karbowiaka. Ponowne uwięzienie Jana Józefa Lipskiego    /424

Rozdział XII

Stan „powojenny”    /431

„Solidarność” żyje    /431

Powrót do idei akcji petycyjnych     /434

Środowisko iblowskie oczami partii    /442

Działania bezpieki przeciwko badaczom i placówce     /449

Janina Jachowa – TW o pseudonimie „Olga”    /460

Rozdział XIII

Polityka kadrowa w IBL w połowie lat 80.     /472

IBL – miejsce schronienia      /472

Dyrektor Witold Nawrocki i nowe porządki     /475

„Weryfikacja” kadr     /479

Ciąg dalszy sprawy zwolnionych iblowców. „Perypetie” Tomasza Burka     /491

Izabela Jarosińska – aresztowana i... bezrobotna     /500

Rozdział XIV

Przed przełomem: lata 1987-1989    /505

Désintéressement bezpieki     /505

Na forum oficjalnym     /518

Ostatnie antyreżimowe inicjatywy w IBL     /525

O przywrócenie iblowskiej „Solidarności”. Działalność w ramach (znów) legalnej „S”   /533

Powrót do pracy wyrzuconych badaczy     /543

Rozdział XV

W drugim obiegu wydawniczym po 13 grudnia 1981 r. do końca 1989 r.    /546

Redaktorzy, autorzy i kolporterzy bibuły    /546

Podziemny dorobek książkowy iblowców    /561

Rozdział XVI

„Polityka” paszportowa władz    /573

Rozdział XVII

IBL – od uległości do niezależności      /589

„Nowe wykwalifikowane siły krytyczne”     /589

Specyfika środowiska iblowskiego     /596

Konglomerat doświadczeń i poglądów      /596

„Przemyca w Litwę Żyd tomiki moich dzieł”     /603

W związkach ze Związkiem (Literatów Polskich)     /608

Zakończenie      /616

Bibliografia      /627

Indeks nazwisk    /678