Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1504 - 1548

Autorka: Anna Sucheni-Grabowska

Rok wydania: 2007

Liczba stron: 288

Okładka: miękka

Format: 15,0 cm x 21,0 cm

Wydanie II

W 1575 r. Mikołaj Sienicki, jeden z najwybitniejszych przywódców ruchu egzekucyjnego, stwierdził w swej programowej wypowiedzi na rzecz elekta narodowego, iż stan majątkowy Rzeczypospolitej był u schyłku rządów Zygmunta I  zdecydowanie pomyślny, chociaż król zastał mienie Korony "w nędzy i pod zastawami"[...]

W istocie rzeczy długi okres rządów Zygmunta I stworzył nowe trudności i postawił nowe zadania w dziedzinie urządzenia instytucji skarbowych, wśród których istotna rola przypadała domenie królewskiej. Nakłady związane z prowadzeniem wojen oraz upadek projektów reformy skarbowo-wojskowej zahamowały w drugim i trzecim dziesięcioleciu XVI w. tempo prac podjętych przez króla bezzwłocznie po objęciu tronu, a mających na celu podźwignięcie zdewastowanej i rozparcelowanej wśród zastawnych posesorów domeny ziemskiej. Inicjatywy te jednak nie zostały zaniechane, lecz przeciwnie - były konsekwentnie kontynuowane w latach następnych. Rozwijana systematycznie mimo licznych trudności akcja oddłużeniowa przywróciła skarbowi bez mała 50 kompleksów dóbr wyzwolonych spod zastaw antychretycznego oraz liczne oderwane od macierzystych starostw wskutek zaciąganych pożyczek, pojedyncze miasteczka, wioski, wójtostwa i inne mniejsze składniki domeny.

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Wstęp  /9

Wykaz skrótów /27

Wykaz wykorzystanych źródeł rękopiśmiennych  /30

Rozdział I. Problematyka domeny królewskiej w Polsce w XIV i XV w. /33

Dziedzictwo Kazimierza Wielkiego  /33

Rozdawnictwo dóbr królewskich za Władysława Jagiełły, zastawy Władysława III i Kazimierza Jagiellończyka  /42

Statuty opocko-nieszawskie z 1454 r.  /49

Sytuacja dóbr domeny eksploatowanych przez skarb królewski w 2 poł. XV i w pierwszych latach XVI w.  /57

Statut króla Aleksandra z 1504 r.  /67

Domena królewska w Polsce na przełomie XV i XVI w. na tle sytuacji ogólnej dóbr domeny monarszej w Europie  /67

Rozdział II. Restytucja dóbr królewskich przez likwidację obciążających ją zadłużeń   /82

Pierwsze poczynania związane z oddłużaniem domeny królewskiej i ich inicjatorzy  /82

Przebieg akcji wyzwalania dóbr domeny z zastawów i stosowane przez Zygmunta I metody likwidacji zobowiązań  /91

Trudności okresu wojen oraz związek sprawy wykupu zastawionych dóbr królewskich z projektami reform skarbowo-wojskowych  /105

Taktyka Zygmunta I stosowana przy zastawach dóbr królewskich  /110

Polityka Zygmunta I wobec zastawionych dóbr domeny  /118

Zagadnienie restytucji dóbr zastawionych w latach 1530-1548 /124

Rozdział III. Uprawnienia królowej Bony na dobrach domeny ziemskiej w Koronie (1518-1548)  /141

Stan badań /141

Dobra domeny koronnej dzierżone przez królową Bonę w świetle relacji źródłowych /145

Dobra domeny ziemskiej w Koronie nadane królowej Bonie w dożywotnie użytkowanie /152

Akcja skupu zastawionych dóbr domeny realizowana przez królową Bonę /155

Rokosz lwowski 1537 r. i sejmy lat 1538-1540 wobec poczynań królowej Bony związanych z dobrami domeny monarszej /161

Zagadnienie oprawy mazowieckiej królowej Bony (1545-1548) /180

Rozdział IV. Domena ziemska jako źródło przychodów królewskich  /189

Realny stan posiadania skarbu królewskiego w dobrach domeny ziemskiej /189

Polityka konferowania dóbr domeny stosowana przez Zygmunta I /198

Dobra królewskie dzierżone przez tenutariuszy-zarządców /206

Dobra królewskie dzierżone za kontraktami arendy /211

Dobra domeny ziemskiej w świetle rachunkowości podskarbińskiej (1515-1532)  /218

Przeobrażenia w systemie zarządu skarbowego oraz w rachunkowości domeny królewskiej (1532-1548)  /224

Próba określenia orientacyjnej dochodowości dóbr domeny ziemskiej w poł. XVI w.  /241

Posłowie /273

Inne prace A. Sucheni-Grabowskiej o domenie królewskiej /277

Indeks nazwisk /281

Wykaz tabel /285