Od Palemona do Giedymina. Wczesnonowożytne wyobrażenia o początkach Litwy, cz. l: W kręgu latopisów litewskich

Autor: Jan Jurkiewicz

Rok wydania: 2013

Liczba stron: 300

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Seria: Seria Historia nr 221

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami, brzegi stron nieznacznie przykurzone, uszkodzona okładka na grzbiecie

Monografia podejmuje tematykę z dziedziny świadomości historycznej w czasach wczesnonowożytnych. Zasadnicze jej wywody ukierunkowane są na przedstawienie powstawania (od schyłku średniowiecza) i ewolucji wyobrażeń o najdawniejszej przeszłości narodu i państwa litewskiego. Dawna, tzw. niekrytyczna historiografia stworzyła bogaty i zróżnicowany obraz legendarnych dziejów Litwy, w którym szczególne miejsce zajmuje teoria o pochodzeniu Litwinów ze starożytnego Rzymu. Autor w pierwszych rozdziałach omawia najwcześniejsze wersje tej teorii (powstałe przed połową XVI w.) i poglądy historiografii na czas ich powstania oraz ujawnione w nich tendencje polityczne. Kolejne rozdziały prezentują obraz przeszłości Litwy w ujęciu kronik litewsko-ruskich, na który składają się głównie opowieści o legendarnych dynastiach (Palemonidów i Centaurów) i budowie przez nie państwa litewskiego oraz podania o pochodzeniu pańskich i kniaziowskich rodów, początkach miast, kultach danych Litwinów. Odrębne miejsce poświęcone zostało geografii Litwy w legendach. Podkreślone zostały różnice w ujęciu litewskich dziejów przez historiografię rodzimą i krajów sąsiednich. Ta pierwsza stworzyła heroiczny obraz narodowej przeszłości, który przez stulecia wpływał na świadomość historyczną mieszkańców Wielkiego Księstwa Litewskiego. Z uwagi na szeroki zakres chronologiczny rozprawy podzielona ona została na dwie części. Pierwsza pod względem zasięgu czasowego nie wykracza poza lata 30. – 40. XVI w., a więc poza okres, w którym ukształtowała się rodzima wersja początków…

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp   /9

Rozdział I. W poszukiwaniu starożytnych protoplastów   /27

1. Rzymskie początki Litwy w wersji Długosza   /27

2. Celtowie i Bosporanie - alternatywa dla przodków Italii   /38

3. Rzymskie pradzieje Litwinów w koncepcji latopisów litewskich   /47

Rozdział II. Czas powstania i tendencje polityczne legendy o rzymskim pochodzeniu Litwinów w świetle historiografii   /66

1. Czas powstania legendy   /66

2. Tendencje polityczne legendy   /83

Rozdział III. Bohaterowie legendy o rzymskim pochodzeniu Litwinów   /90

1. Palemon   /90

2. Kolumny   /96

3. Centaury   /101

4. Róże i Ursyny   /106

Rozdział IV. Legendarne dynastie. Budowa państwa   /113

A. Dynastia Palemonidów   /113

1. Pierwsze pokolenia Paleminidów   /115

Bork, Kunas i Spera   /115

Kiernus i jego lud - Litustuba   /116

Pojata   /118

Gimbut   /121

Montwił   /122

Mingajło   /126

2. Książęta nowogródzcy - potomkowie Mingajły   /127

3. Palemonidzi połoccy   /131

Ginwił-Borys   /131

Następcy Ginwiła  /134

B. Dynastia Centaurów (Dowsprunkowiczów)  /141

1. Girus-Żywinbud, Kukowojt, Utenus  /141

2. Szwentoróg - władca i kapłan   /146

3. Od Skirmunta (Girmunta) do Romana  /155

4. Synowie Romana   /160

5. Zmiana dynastii   /163

Rozdział V. Historyczny krajobraz  /171

A. Morze Niemnowe i zagadka ujścia Niemna  /171

1. Morze Niemnowe   /172

2. Dwanaście ujść Niemna do Morza Małego   /176

B. Rdzenne ziemie litewskie   /178

1. Żmudź   /178

2. Zawile   /186

3. Żośle   /191

C. Księstwo Nowogródzkie  /192

1. Księstwo Nowogródzkie między Litwą a Rusią   /192

2. Pogranicza księstwa nowogródzkiego   /197

D. Dalsze ziemie ruskie   /199

1. Świątynie Połocka  /199

2. Zdobycze Palemonidów na Rusi   /202

E. Siedziby rodowe   /204

F. Miasto żelaznego wilka   /211

Rozdział VI. Obraz państwa w legendzie   /225

Rozdział VII. Moskiewska legenda genealogiczna o pochodzeniu książąt litewskich   /238

1. Wczesne wersje legendy   /238

2. Przemiana Giedymina z "raba" w księcia z rodu Rurykowiczów   /247

3. Moskiewskie genealogie książąt litewskich a legenda o Palemonie  /251

4. Wokół genezy i wędrówek "czarnej legendy" Giedymina   /255

Zakończenie   /266

Bibliografia   /272

Wykaz skrótów   /296

Indeks osób, postaci biblijnych, mitologicznych, baśniowych i legendarnych   /298