O przedsięwzięciu peregrynacyjej. Edukacyjne wojaże szlachty z Rzeczypospolitej w świetle instrukcji podróżnych

Autor: Dorota Żołądź-Strzelczyk

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 436

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 23,00 cm

W Europie w czasach nowożytnych młodzi ludzie wywodzący się głównie z ówczesnych elit opuszczali rodzinne domy, aby przez kilka lat podróżować, poznawać, studiować, nawiązywać znajomości i w ten sposób przygotowywać się do dorosłego życia. Wyruszali wyposażeni w rodzicielskie błogosławieństwo oraz wskazówki, jak postępować w trakcie wojażu edukacyjnego. Niekiedy te zalecenia spisywano i w ten sposób powstały interesujące źródła – instrukcje podróżne. Autorka opisuje takie instrukcje w powiązaniu z innymi utworami zalecającymi podróżowanie (literatura apodemiczna) i porównuje zawarte w nich zalecenia z informacjami pochodzącymi z korespondencji, pamiętników i rachunków. To pozwala dostrzec i ocenić, jak naprawdę wyglądała realizacja rodzicielskich wskazówek w praktyce.

Spis treści:

Przedsłowie /11

Część I. O instrukcjach podróżnych 

Rozdział 1. Wyjazdy w celach edukacyjnych w epoce nowożytnej /17

1.1. O wychowaniu chłopca szlacheckiego - edukacja szlachecka /17

1.2. Wyjazdy do szkół krajowych /27

1.3. Wyjazdy do szkół w cudzych ziemiach /34

1.4. Dla widzenia świata, obyczajów i nauczenia się języków - podróże edukacyjne /38

1.5. Od peregrinato academica do grand tour /42

1.6. Pobyty za granicą są szkodliwe - krytyka wyjazdów edukacyjnych młodzieży /46

Rozdział 2. Instrukcje wychowawcze /59

2.1. Rodzaje wskazówek /59

2.2. Wskazówki dotyczące edukacji zawarte w testamentach /64

2.3. Zalecenia i komentarze dotyczące edukacji w korespondencji /73

2.4. Ustne rady i napominania /76

Rozdział 3. Instrukcje podróżne /81

3.1. Literatura apodemiczna /81

3.2. Instrukcje podróżne - próba definicji /91

3.3. Przyczyny spisywania instrukcji /92

3.4. Treść wskazówek /96

3.5. Zróżnicowanie instrukcji /103

3.6. Autorzy i autorki instrukcji /110

3.7. Wtórne wykorzystanie instrukcji /114

3.8. Instrukcje zaginione /116

Rozdział 4. Instrukcje podróżne jako źródła /123

4.1. Stan zachowania i miejsce przechowywania /123

4.2. Edycje źródeł /130

4.3. Znaczenie instrukcji /135

Część II. O podróżowaniu i świetle wskazówek podróżnych 

Rozdział 5. Organizacja /141

5.1. W jakich leciech może do cudzej ziemi jechać - a jakim wieku należy podejmować  podróże edukacyjne /141

5.2. Naprzód czas, w jakim by czasie odprawić peregrynowanie to i nazad się wrócić - o tym, jak długo powinna trwać podróż edukacyjna /148

5.3. Miejsca, przez któreby peregrynować - o przebiegu trasy i celu podróży /153

5.4. Na dworze bywać - o edukacyjnej i towarzyskiej roli dworów /169

Rozdział 6. Kampnija /179

6.1. Strony comitatum, w jaki(ej) liczbie ma być - o orszaku podróżnym /179

6.2. Strony dyrektora wszystkiej tej drogi - o kompetencjach i uprawieniach opiekuna /188

Rozdział 7. Edukacja /213

7.1. Początek wszelakiej mądrości bojaźń Boża - o wychowaniu i praktykach religijnych /213

7.2. Nauka wszędzie człowieka zdobi - o nauce i jej zakresie /225

7.3. Podróżowania ten jest główny owoc uczenie się języków cudzoziemskich - o nauce języków obcych /246

Rozdział 8. Dyspozycja /263

8.1. Dzień na godziny podzielony mieć będzie - o rozplanowaniu czasu /263

8.2. Do nauki z lekka dziecię wkładać - o metodach i zasadach kształcenia /268

8.3. Pisywać ma za każdą okazyją - o listach do domu /277

8.4. Dyjariusz wszystkiej swej peregrynacji pisać - o notowaniu i pisaniu dziennika /286

Rozdział 9. Egzercycyja /295

9.1. Ćwiczenia ciała nie należy zaniedbywać - o wychowaniu fizycznym /295

9.2. Ćwiczenia w rzeczach rycerskich - o edukacji wojskowej /301

9.3. Na instrumencie jakim grać i rysować uczyć się - o edukacji artystycznej /310

Rozdział 10. Konwersacja /317

10.1. Towarzystwo prowadź z ludźmi godnemi - o kontaktach z ludźmi /317

10.2. Wielkie ludzie niech wizytują - o kontaktach z ważnymi osobami /324

10.3. Z skromnymi i czystemi konwrsować cudzoziemcami - o spotkaniach w cudzoziemcami /326

10.4. Z panami Polakami żeby żadnej częstej nie miewali konwersacji - o rodakach w cudzych krajach /330

10.5. Obcowanie z płcią żeńską być może wielkiego dobra, jako i wielkiego nieszczęścia źródło - o kontaktach z kobietami /333

10.6. Względem współuczniów najwięcej pamiętaj, aby postępować sobie z grzecznością - o kontaktach z kondyscypułami /338

Rozdział 11. Życie codzienne /343

11.1. Koło zdrowia jego dozór mieć - o zdrowie staranie /343

11.2. Niech na rekracyje chodzą za miasto i tam się niech zabawiają - o czasie wolnym i odpoczynku /349

11.3. Szlacheckie dziecię trzeba przyuczać potrawom (...) pomiernym - o jedzeniu i piciu /351

11.4. Dobrze sami wyczesani, w sukienkach także dobrze wyczesanych - o ochędóstwie, czyli dbałości o czystość i higienę /356

11.5. Szatki niekosztowne, ale wżdy świetne - o sukniach powszednich i odświętnych /360

11.6. O gospodę starać potrzeba - o mieszkaniu w cudzych krajach /365

11.7. Potrzeba mi zawsze wszystkich ekspens przysyłać regestra - o pieniądzach i oszczędzaniu /372

11.8. Się strzec tych rzeczy najbardziej - tym, czego nie wolno /385

Zamknienie /391

Summary /394

Wykaz najważniejszych skrótów archiwalnych /401

Bibliografia /402

Indeks osób /421