O broni Słowian. Na wojnie i w kulturze

Autor. Igor D. Górewicz

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 674

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Autor prezentuje szeroki arsenał indywidualnego uzbrojenia zaczepnego i ochronnego – włócznie, topory, miecze, łuki, proce, a także broń rzadko używaną przez Słowian. Sprawdza kiedy poznali kusze, zastanawia się, jakich używali tarcz, jak często wdziewali pancerze i jakie mieli hełmy. Opisuje znaki bojowe oraz wyposażenie jeździeckie.

Zgodnie z tytułem omawia oręż używany przez Słowian we wczesnym średniowieczu, a nie tylko ten przez nich wytwarzany. Uzbrojenie wszak nie poddaje się łatwej kategoryzacji etnicznej, choć niektóre jego rodzaje stawały się swoistym wyróżnikiem grupowym. Mimo, że to nie podręcznik o tym jak zostać słowiańskim wojem, to znajdzie tu czytelnik informacje, jakiej broni mogli używać np. Wieleci podczas powstania 983 r., pancerni Mieszka I czy drużynnicy z Wielkich Moraw.

Doświadczenie autora jako odtwórcy dało możliwości praktycznego zweryfikowania teorii stawianych przez badaczy gabinetowych. Użytkowanie replik broni uczy możliwych zastosowań i koniecznych metod obchodzenia się z nią. Zagadnienia zastanawiające z pozycji gabinetu, stają się oczywistymi w pozycji użytkownika.

Wojna wytwarza rytuały i zyskuje wymiar duchowy, a więc wojna i kultura „w jednym stały domu”, i to najlepiej oddaje podtytuł książki, która traktuje nie tylko o formie broni, ale też jej obecności w kulturze duchowej epoki. Literatura bronioznawcza zazwyczaj pomija ten wątek, a publikacje o religii i mitologii nie często naświetlają rolę uzbrojenia w obrzędach i  symbolice. Autor stara się o typologiczną refleksję przy źródłowych wzmiankach np. o mieczu Świętowita w Arkonie, siodła Triglava w Szczecinie czy hełmie Swarożyca w Radogoszczy. Dla autora to właśnie styk dwóch największych pasji poznawczych – duchowej kultury Słowian i dawnego uzbrojenia.

Książka rozwija wiele wątków poruszonych we wcześniejszej O wojownikach Słowian. Drużyny i bitwy na lądzie i morzu.

Spis treści

Wstęp, czyli „czym?”  / 11

Część pierwsza. Źródła pozyskiwania oręża

Rozdział pierwszy. Skąd broń i jaka?  /19

Casus Ostrowa Lednickiego   /24
Made in Sklawania / 29
Czy wszyscy jednacy? Casus nadbałtycki / 33
Przemiany w czasie – casus wielkomorawski / 37
Gdzie są chłopcy z… tamtą bronią? / 39

Część druga. Uzbrojenie zaczepne – broń biała

Rozdział drugi. Włócznia /45

Typy grotów /48
Typ I   /50
Typ II  / 51
Typy III, IV, V   /52
Typ VI  /58
Groty oszczepów  /61
O technologii   /62
Zdobione groty /67
Tylce (Toki)  /69
Drzewca i sposoby walki włócznią  /72
Długość  /73
Piechurzy i kawalerzyści /76
Giętki i twardy   /84
O symbolice   /86
Mężczyzna-wojownik  /87
Bogowie i magia  /89
Broń Słowian, broń pogan  /91
Narzędzie wyroczni – kapłani  /96
Ofiary, królowie i drzewo życia   /99
„W” jak włócznia, „w” jak wojna   /106
Próba chrystianizacji symbolu  /111
Winda w zaświaty  /118

Rozdział trzeci. Topór   /127

Topór a siekiera   /130
Typy żeleziec  /132
Typ I   /134
Typ II  /136
Typ III  /138
Typ IV  /142
Typ V   /143
Typ VI  /144
W transporcie /144
O technologii   /146
O toporzysku  /150
Raz go obuchem, czyli o sposobach walki   /156
Ciskając topory  /159
Topór w kulturze pogańskiej i chrześcijańskiej  /160
Perun  /167
Miniaturowe toporki – ochrona od wszelkiego zła czy branżowe breloczki?  /171
Znaczenie toporów zdobionych  /175
Ofiary  /175
Tur – byk – kozioł. Ofiar ciąg dalszy?  /177
Próba chrystianizacji /181
Krzyż krzyżowi nierówny  /183

Rozdział czwarty. Miecz  /185

Do VIII wieku. W rękach Słowian czy przeciw nim?  /186
Kontrabanda, czyli miecze frankońskie z wieków VIII i IX   / 190
Z nadreńskiego źródła płynie wąski strumyk   /190
Rzeka wzbiera w IX wieku  /194
Jeszcze o handlu bronią, a mieczami w szczególności  /199
W państwowym arsenale, X–XI w.  /202
Wyznacznik statusu  /203
Typ S  /203
Typ T  /208
Typ Z  /211
Surowy oręż na nowe czasy   /216
Typ X  /216
Typ Y  /228
Podsumowanie – kto i ile?  /231
Okładziny rękojeści /239
Pochwy. Zapominane choć niezbędne  /241
Wyłowione z zalewu, wykopane z grobów… /242
Gdański unikat  /244
Rzemienie na co dzień, garnitur od święta /245
Trzewiki nie dla każdego  /254
O symbolice. Od dumy do świętej sprawy  /265
W służbie słowiańskich bogów i nowej religii  /267
W komorach zmarłych /272
W dłoniach słowiańskich monarchów  /274

Rozdział piąty. Pozostała broń sieczna /277

Szabla /277
Broń i jej nazwa – skąd przybyły?  /277
Co to jest? /278
Na Rusi  /281
W Polsce  /285
Wielkie Morawy  /286
Pałasz  /288
Nóż bojowy  /289

Rozdział szósty. Pozostała broń obuchowa  /297

Maczuga  /297
Buława  /303
Kiścień  /308

Część trzecia. Uzbrojenie zaczepne – broń miotająca

Rozdział siódmy. Łuk  /315

Łuk na wojnie  /318
W źródłach pisanych dotyczących Słowian  /322
Polscy łucznicy za Chrobrego piórem Thietmara… /322
…I za Krzywoustego piórem Anonima  /324
Na Rusi  /326
Nad Bałtykiem  /327
Łuk prosty  /327
Wielkie Morawy  /328
Ruś /331
Polska  /332
Połabie /335
Łuk wschodni /335
U Słowian  /338
Strzały  /342
Brzechwa  /342
Groty  /343
Łuk i strzała – dobrana z nich para  /358
Zatrute strzały  /361
Łubia i tuły  /363
Symbolika  /366

Rozdział ósmy. Pozostała broń miotająca  /371

Kusza   /371
Poszukując źródeł wzorca  /372
Budowa /374
Słowiański samostrzał  /375
Brakujące ogniwo?  /378
Groty bełtów  /378
Proca  /379
Słowianie też kręcili  /381
Znaleziska  /383

Część czwarta. Uzbrojenie ochronne

Rozdział dziewiąty. Szczyt (tarcza)   /391
Ocena współczesnych  /392
Jakie były te tarcze?  /395
Gdzie one są?  /396
Co widać u sąsiadów?  /397
Co ty pleciesz?  /398
„Prawdziwie polskie”?  /399
Szczyty owalne /401
Morawy, IX wiek  /401
Analogia ottońska, XI wiek  /402
Szczyty okrągłe   /403
Na koń! /406
Exemplum morawskie /408
Exemplum łączyńskie (Brandenburg)   /409
Kopuła w dłoni  /412
Szczyty migdałowate   /416
Exempla szczecińskie   /419
Imacze, umba, pętlice  /424
Imacz a pętlice   /427
Broń li tylko ochronna?  /429
Barwa  /432
Symbolika  /436
Słoneczna tarcza Jarowita   /441

Rozdział dziesiąty. Szłom (hełm)  /443

W kulturze Słowian  /443
Hełmy żebrowe  /448
Typ Gniezdowo-Stromovka  /451
Gniezdowo  /451
Stromovka  /452
Bojná  /453
…I dalej   /455
Hełmy (nie bardzo) „normańskie”   /456
Czechy  /458
Polska   /461
Europa Środkowa  /463
Złote szyszaki   /464
Poprzednicy   /467
Złoci wojownicy Rusi /469
Na Węgrzech /476
Pruskie /477
(Wielko)polskie /479
Gdzie to było zrobione? / 484
Dość wytrzymałe? /489
Skórzane zastępstwo? /495
Czepce /496

Rozdział jedenasty. Pancerz • 499

Żelazo /499
Terminologia /504
„Pancerza nigdy nie wdziewają”…/505
Ni Polacy… /506
Ni Połabianie /508
…a jednak pancerni /511
Ruś /511
Polska /512
Połabie /513
Czechy /515
Zaopatrzenie /515
Kolczuga /518
Ruś /525
Połabie /526
Polska /527
Kolczuga z jeziora /529
Wielkie Morawy i Czechy /531
Święty od kolczugi – kolczuga od świętego  /533
Cesarski standard /535
Pancerze zbrojnikowe   /536
Pancerz lamelkowy  /538
Pancerz łuskowy   /545
Nadal łuskowy?   /551
Skóra jak pancerz?  /554

Część piąta. Uzupełnienie

Rozdział dwunasty. Znaki bojowe – stanice, chorągwie, proporce   /561

Stanice z pogańskich świątyń  /562
Chorągwie na czele wojsk chrześcijańskich  /568
Czechy  /569
Polska  /569
Ruś  /570
Znaczenie sygnałowe   /572
Proporczyki   /573

Rozdział trzynasty. Wyposażenie jeździeckie  /575

O koniach  /575
Jaki koń jest, (nie) każdy widzi  /576
Krucze stópki, czosnek i jeżyki  /581
Ostrogi /582
Pierwsze pięć wieków  /583
Od X wieku /586
Martwy, ale w ostrogach /589
Rząd koński   /599
Siodło  /599
Strzemiona  /604
Uzda  /611

Zakończenie /613

Cytowana literatura   /619
Spis rycin  /649