Non tolerandis...? Meandry obecności Żydów w Warszawie u schyłku I Rzeczypospolitej. Tom 1 1764-1788

Autorka: Zofia Borzymińska

Rok wydania: 2019

Ilość stron: 408

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Rozprawa dr Zofii Borzymińskiej znacząco posuwa naprzód wiedzę o Warszawie epoki Oświecenia i zamieszkującej ją wówczas ludności wyznania mojżeszowego. Od czasów Jakuba Szackiego i Emanuela Ringelbluma żadna pozycja nie wniosła tyle nowego materiału i nowych przemyśleń do naszej wiedzy o wczesnym etapie osadnictwa żydowskiego w okolicach stolicy.
Krytyczny stosunek do dotychczasowej literatury przedmiotu sygnalizuje autorka już we wstępie, akcentując jej jednostronność i skłonność do operowania czarno-białymi schematami. Nie ukrywa słabości ujęć i luk faktograficznych nawet w pracach wybitnych autorytetów, takich jak wspomniany Ringelblum, czy Artur Eisenbach. Swoje wywody opiera na bardzo szerokiej kwerendzie źródłowej.
W ujęciu Zofii Borzymińskiej lata 1764-1795 to okres wiecznej upartej walki o prawne zagwarantowanie stałej żydowskiej obecności w stolicy; walki o prawo do posiadania stołecznej gminy. Obraz, jaki wyłania się z monografii samej autorce jawi się jako zaskakujący, albowiem – jak stwierdza - mimo historycznej zmienności wydarzeń, wbrew pozorom, w świadomości historycznej Żydów stołecznych wyraźnie dominuje poczucie ciągłości i kontynuacji. W wielu rozdziałach autorka prezentuje mniej lub bardziej zsyntetyzowany dorobek własnych badań szczegółowych. Dotyczy to chociażby Nowej Jerozolimy, osadnictwa na prawym brzegu Wisły, czy słabo dotąd rozpoznanych lat bezpośrednio po Sejmie Wielkim do nadejścia Prusaków. Jej też niewątpliwą zasługą jest wyjaśnienie zastępczej roli reprezentacyjnej odgrywanej przez niektóre żydowskie instytucje, nim doszło do prawnego uznania gminy warszawskiej.

Warszawa doczekała się wreszcie porządnej i całościowej monografii odtwarzającej wczesną epokę instalowania się w niej wyznawców judaizmu. Gęsta od faktów i wolna od politycznego roznamiętnienia rozprawa Zofii Borzymińskiej jest jak duży bukłak źródlanej wody. Gorąco polecam ją miłośnikom dobrej książki historycznej, szukającym ucieczki od zgiełku współczesności.

Dr hab. Daniel Grinberg, prof. Uniwersytetu w Białymstoku

Spis treści:

Przedmowa  /9

Wykaz skrótów  /12

Wstęp  /13

I. Obecność Żydów w Warszawie do  1764 roku  /33

II. Stołeczni Żydzi w pierwszym dziesięcioleciu panowania Stanisława II Augusta (1764-1774)  /93

III. Nowa Jerozolima /39

IV. Próby uregulowania zasad obecności żydowskiej w stolicy  /211

Podporządkowanie praw miejskich. Sprawa utworzenia kahału na forum Rady Nieustającej  /211

Przejęcie przez magistrat jurysdykcji nad Żydami  /247

Narastające przekonanie mieszkańców Warszawy  o rozwoju żydowskiej przestępczości. Działania magistratu i marszałka wielkiego koronnego zmierzające do ograniczenia napływu Żydów do miasta / 257

Wygnanie wyznawców religii mojżeszowej z Warszawy. Żydowskie osiedle w Raszynie  /272

V. Czas kryzysu /285

Klęski żywiołowe. Rozterki mieszczan związane z obecnością Żydów w Warszawie. Problem włóczęgostwa  /285

Pociejów. Rozwój życia społecznego starozakonnych  /301

Problem "luźnych Żydów". Nowe zarządzenia marszałka wielkiego koronnego  /316

VI. Żydzi na prawym brzegu Wisły  /321

Rozwój życia żydowskiego na Pradze  /321

Chasydzi  /382

Spis ilustracji  /394

Indeks nazwisk  /396