Niemieckie sądy specjalne w Generalnym Gubernatorstwie 1939 - 1945

Autor: Konrad Graczyk

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 448

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Mocną stroną tej monografii jest jej charakter źródłowy. Konrad Graczyk wykorzystał nie tylko źródła normatywne, głównie ustawodawstwo Trzeciej Rzeszy i Generalnego Gubernatorstwa, ale także, co jest szczególnie cenne, źródła archiwalne, przede wszystkim orzeczenia sądów specjalnych GG, akta sądowe, wytyczne Głównego Wydziału Sprawiedliwości i akta personalne. Sięgnął również do prasy, tj. do okupacyjnych dzienników polsko- i niemieckojęzycznych, oraz piśmiennictwa. […]

Autor bardzo trafnie wyeksponował podstawowe cechy reżimu totalitarnego widoczne w systemie sądownictwa w GG. Dowiódł także hybrydowego charakteru sądów specjalnych w GG. Ustalenia dotyczące kadry tych sądów, głównie sędziowskiej, i ich orzecznictwa są istotnym wkładem autora do nauki.

- Prof. dr hab. Leonard Górnicki

Konrad Graczyk – dr nauk prawnych, profesor uczelni na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, kierownik projektu badawczego finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki w Krakowie w ramach konkursu OPUS 20 pt. „Sądy specjalne w Generalnym Gubernatorstwie – Sondergerichte im Generalgouvernement”, pracownik Instytutu Pamięci Narodowej, laureat stypendium Ministra Edukacji i Nauki dla wybitnego młodego naukowca za znaczące osiągnięcia w działalności naukowej na lata 2022–2025. Autor pięciu monografii oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp /11

Uwagi wprowadzające /11

Cel, pytania badawcze i hipotezy badawcze /14

Metodologia /19

Stan badań /21

Źródła  /27

Struktura opracowania /30

Rozdział 1. Model sądownictwa specjalnego w Generalnym Gubernatorstwie  /33
1.1. Poprzednicy: sądy specjalne na okupowanych ziemiach polskich (do 15 listopada 1939 r.)  /33
1.2. Regulacja prawna  /38
1.3. Otoczenie instytucjonalne sądów specjalnych w systemie sądów karnych w GG  /56
1.4. Tworzenie sądów specjalnych GG  /69
1.5. Ustrój  /79
1.6. Właściwość rzeczowa /83
1.7. Właściwość miejscowa  /92
1.8. Procedura ustalania właściwości  /96
1.9. Postępowanie  /104
1.9.1. Postępowanie jurysdykcyjne, wznowienie postępowania i sprzeciw nadzwyczajny /105
1.9.2. Postępowanie nakazowe /127
1.10. „Sterowanie” orzecznictwem /142
1.11. Sądy specjalne GG a propaganda /152
1.12. Porównanie sądów specjalnych GG z sądami specjalnymi w Rzeszy /158

Rozdział 2. Kadra sądów specjalnych GG  /163
2.1. Polityka kadrowa w zakresie obsady stanowisk sędziowskich  /163
2.2. Sędziowie  /176
2.2.1. Dane personalne i zajmowane stanowiska  /176
2.2.2. Pochodzenie /179
2.2.3. Postawa polityczna /180
2.2.4. Okoliczności przeniesienia /184
2.2.5. Przestrzeganie dyscypliny służbowej  /187
2.2.6. Sędziowie w opiniach polskich adwokatów  /188
2.3. Prokuratorzy  /192
2.4. Urzędnicy  /196

Rozdział 3. Węzłowe problemy orzecznictwa sądów  specjalnych GG  /197
3.1. Stosowanie „nazistowskich typów przestępców”  /198
3.1.1. Rozporządzenie z 5 września 1939 r. przeciwko szkodnikom narodowym  /198
3.1.2. Rozporządzenie z 5 grudnia 1939 r. przeciwko przestępcom gwałtownym  /213
3.1.3. Niebezpieczni przestępcy notoryczni  /218
3.2. Orzecznictwo w sprawach politycznych  /227
3.2.1. Czyny popełnione przed 1 września 1939 r.  /227
3.2.2. „Przestępstwa wrześniowe”  /228
3.2.3. Sprawy „radiowe”  /231
3.2.4. Wypowiedzi antypaństwowe  /235
3.2.5. Nadużycie nazistowskiego symbolu i zastosowanie niemieckiego pozdrowienia  /237
3.2.6. Zhańbienie rasy  /238
3.2.7. Niezameldowanie się oficera polskiego  /240
3.2.8. Nielegalne posiadanie broni i niedoniesienie o nielegalnym posiadaniu broni  /242
3.2.9. Zdrada kraju i szpiegostwo /245
3.2.10. Rozkładowe oddziaływanie na siły zbrojne  /248
3.2.11. Pomocnictwo do dezercji  /251
3.2.12. Zakazane kontakty z jeńcami wojennymi  /252
3.2.13. Stosowanie przepisów antyżydowskich  /254
3.2.13.1. Przepisy o przymusie pracy  /258
3.2.13.2. Przepisy o zakazie uboju rytualnego  /260
3.2.13.3. Przepisy o noszeniu opaski z gwiazdą Dawida  /262
3.2.13.4. Przepisy o ograniczeniach pobytu  /265
3.2.13.4.1. Nieuprawnione opuszczenie żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej  /268
3.2.13.4.2. Świadome udzielenie schronienia Żydowi  /291
3.2.13.4.3. Podżeganie  /309
3.2.13.4.4. Pomocnictwo  /310
3.3. Orzecznictwo w sprawach gospodarczych  /314
3.3.1. Wojenne przestępstwo gospodarcze, nielegalny ubój i pokątny handel  /314
3.3.2. Fałszowanie pieniędzy i wprowadzenie ich do obrotu  /323
3.4. Orzecznictwo w sprawach kryminalnych  /325
3.4.1. Rozprzestrzenianie chorób wenerycznych  /325
3.4.2. Morderstwo i zabójstwo  /327
3.4.3. Fałszowanie dokumentu  /331
3.4.4. Przestępstwo popełnione w stanie odurzenia (Rauschdelikt)  /333

Rozdział 4. Statystyka orzecznictwa sądów specjalnych GG  /337
4.1. Ogólna charakterystyka zachowanych spraw  /337
4.2. Statystyka osób oskarżonych i skazanych  /340
4.3. Statystyka wymiaru kary  /342
4.3.1. Kara śmierci  /343
4.3.2. Kara ciężkiego więzienia  /346
4.3.3. Kara więzienia  /348
4.3.4. Grzywna /348
4.4. Statystyka przypisanych czynów  /349
4.5. Stosowane akty prawne  /352
4.6. Obszerność wyroków  /355
4.7. Zbrodnie sądowe  /355

Rozdział 5. Przebieg ewakuacji sądów specjalnych GG, losy sędziów, problem ich odpowiedzialności oraz oceny wyroków przez władze niemieckie i polskie  /359
5.1. Ewakuacja  /359
5.2. Losy sędziów  /363
5.3. Powojenna odpowiedzialność karna  /368
5.4. Stosunek władz niemieckich i polskich do wyroków sądów specjalnych GG  /378

Zakończenie  /385
Aneks  /399
Alfabetyczny wykaz sędziów sądów specjalnych GG w latach 1939–1945  /399
Alfabetyczny wykaz przedstawicieli oskarżenia występujących przed sądami specjalnymi GG w latach 1939–1945  /407
Alfabetyczny wykaz urzędników pełniących funkcję protokolanta podczas rozpraw sądów specjalnych GG w latach 1939–1945  /410
Wykaz tabel i wykresów  /414
Wykaz skrótów  /415
Bibliografia  /417
Źródła archiwalne  /417
Akty prawne  /421
Źródła drukowane  /426
Opracowania  /427
Słowniki, leksykony  /438
Prasa  /438
Netografia  /438
Indeks nazwisk  /439