Na szlakach Łemkowszczyzny

Autorka: Krystyna Pieradzka

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 238

Okładka: miękka 

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Reprint z 1939 roku.  Książka Krystyny Pieradzkiej jest rzadkością. Większą część nakładu zniszczyli Niemcy podczas okupacji. Po dziś dzień jest to jedyny, napisany po polsku zarys historii Łemkowszczyzny. Warto podkreślić, że jest to dzieło młodej doktorantki Uniwersytetu Jagiellońskiego, zarazem harcerki zakochanej w tej ziemi. Wielu zawartych w nim informacji trzeba by dziś żmudnie szukać w trudno dostępnych publikacjach, inne - jak np. te o komasacjach - mają walor źródłowy i dziś są niezastąpione. Przedstawiony w książce obraz dziejów Łemkowszczyzny nie uległ dezaktualizacji. Autorka prezentuje polskie, patriotyczne podejście do dziejów Łemkowszczyzny, kładzie więc nacisk na polskie ich elementy, minimalizując ruskie. Czyni to jednak w sposób wyważony i nie przekracza granic, których naukowcom przekraczać nie wolno. Nie sposób zarzucić jej szowinizmu ani fałszowania historii, choć niechęć do Ukraińców spod znaku OUN jest w książce nader czytelna.

Spis treści:

Przedmowa  /VII

Wstęp  /IX

Rozdział I. Wśród lasów, gór i dolin środkowych Karpat, na rubieżach Polski Mieszka I i Bolesława Chrobrego - Jak wyglądało południowe pogranicze prastarej polskiej ziemi  /1

Rozdział II. Królowie, rycerze i mnisi w kolonizacji Podkarpacia - Własność królewska - Darowizny gruntów i osadzenie wsi - Starostwa - Jak powstało "państwo muszyńskie" \? - O Gładyszach, panach na Szymbarku - Początki fortuny Stadnickich - Bogoriowie - Zyndram z Maszkowic  /7

Rozdział III. O starych zamkach i obronie polskiego pogranicza - Brona małopolska - Zamki bronią dróg - Zamek muszyński i okopy tylickie - Organizacja obrony "kresu" - O harnikach... O zbójnikach i Beskidnikach i o tym jak ich w Muszynie sądzono - Wydarzenia historyczne wieku XV i XVI na Podkarpaciu - Lisowszczycy - Wpływ wojen kozackich i Chmielnickiego - Boje konfederatów barskich na Łemkowszczyźnie i pamiątki po nich  /28

Rozdział IV. Rządy biskupie - Państwo muszyńskie i jego organizacja - Spory religijne XVII i XVIII w. - Trzy fazy kolonizacji kierowanej przez krakowskich biskupów - O drugim państwie biskupim - kluczu Jaśliska  /52

Rozdział V. O dawnych miastach i miasteczkach - Drogi i trakty - O handlu polsko-węgierskim idącym przez tereny Podkarpacia - Biecz, Gorlice, Grybów i stare miast Krosno zwane "małym Krakowem" - Dukla i jej panowie - Pustelnia bł. Jana z Dukli - Żmigród i Jaśliska - Znaczenie miast dla rozwoju Podkarpacia  /76

Rozdział VI. O wsiach wołoskich i kolonizacji wołoskiej - Skąd przyszli Wołosi na Podkarpacie i jak się osadzali - Fale osadnictwa napływowego w Karpatach - Która kolonizacja wcześniejsza - polska czy wołoska? - Wkład kultury wołoskiej - Jak lokowano wsie? - Dzieje Uścia Ruskiego z okolicą przykładem lokacji i dziejów wsi łemkowskiej - Garść wiadomości historycznych o wsiach łemkowskich  /90

Rozdział VII. Wśród ludu łemkowskiego - W wsiach łemkowskich, ich budowie i typach - Domy i cerkwie łemkowskie - Strój ludu wykazuje przemożne wpływy słowackie - Zajęcia ludności - Zdobnictwo - Na halach i połoninach z pasterzami owiec - O wsi Rychwaldzie i jej dawnym przywileju - Sprawa emigracji do Ameryki - Kultura duchowa Łemków - Podania, obyczaje, wiara w czarownice, zamawiania, uroki - O literaturze łemkowskiej - Jeronim Anonim  /117

Rozdział VIII. O unji brzeskiej w 1596 r. i jej znaczeniu dla wsi podkarpackich - Starostwa i starostowie w środkowej Małopolsce - Z życia szlachty - Latyfundia Stadnickich i "państwo nawojowskie" - Właściciele - szlachta XVIII i XIX wieku na Łemkowszczyźnie - Nowy podział administracyjny po rozbiorach i charakterystyka rządków austriackich - Rok 1846, odgłosy rabacji - Początki wielkiego przemysłu naftowego - Nastroje galicyjskie do wybuchu wielkiej wojny  /152

Rozdział IX. W ogniu wojny światowej - Charakter terenu - Mobilizacja - Panika odwrotu - Pierwszy zalew rosyjski - Kontrofensywa austriacka w związku z bitwą pod Limanową - Drugi zalew rosyjski - Tragedia kampanii karpackiej - Plan bitwy pod Gorlicami - Przełamanie frontu, zamknięcie dolin, kapitulacja Rosjan pod Duklą - Sforsowanie Wisłoka - Rezultat bitwy - Odbudowa po wojnie - Pomnikowe cmentarzyska  /170

Rozdział X. W wolnej Polsce - Zagadnienia teraźniejszości: szkolnictwo i komasacja - Gospodarcze życie wsi - Wskazówki na przyszłość - Turystyka i zainteresowanie Łemkowszczyzną - Letniska i kąpieliska: Krynica, Wysowa, Żegiestów, Wapienne - Obozy wędrowne na Łemkowszczyźnie  /180

Przypisy i uzupełnienia  /203

Indeks  /213

Spis ilustracji  /229