Mitteleuropa. Nowy porządek w sercu Europy

Autor: Friedrich Naumann

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 328

Okładka twarda

Format: 18,0 cm x 23,0 cm

Friedrich Naumann (1860-1919) był niemieckim politykiem i ewangelickim teologiem. Działał w kilku partiach, zasiadał w parlamencie, wybrano go pierwszym przewodniczącym Niemieckiej Partii Demokratycznej. Należał do kluczowych postaci niemieckiego liberalizmu początków XX wieku. W 1958 roku powołano działającą do dziś fundację jego imienia, związaną z Wolną Partią Demokratyczną, najważniejszym ugrupowaniem liberalnym współczesnych Niemiec.

Jego wydana w 1915 roku książka stała się bestsellerem. Ukazała się w momencie, gdy armie państw centralnych miały znaczą przewagę na froncie wschodnim, po tym, jak udało im się wyprzeć wojska rosyjskie z niemal wszystkich ziem dawnej Rzeczypospolitej. Postawiło to przed niemieckimi elitami intelektualnymi zadanie wypracowania nowej strategii wobec zamieszkujących ten rejon narodów, w tym Polaków. Przekreślony został bowiem status quo, który zapanował w Europie Środkowej i Wschodniej po trzecim rozbiorze Polski.

Przedstawiony przez Naumanna projekt Mitteleuropy, rozumiany jako ustanowienie dominacji Niemiec na obszarze między Bałtykiem, Morzem Czarnym i Adriatykiem, jest dla współczesnego czytelnika fascynującym przykładem sposobu myśenia niemieckich elit o naszym regionie....

(ze wstępu prof. dr. hab. Grzegorza Kucharczyka)

Spis treści:

Grzegorz Kucharczyk - Mitteleuropa, czyli wpływ i kontrola  /11

Mitteleuropa - Friedrich Naumann /21

I. Wspólna wojna i jej następstwa  /23

Już w czasie wojny musimy wiedzieć, jak Niemiec i mieszkaniec Austro-Węgier zamierzają sobie ułożyć wzajemne stosunki po zakończeniu wojny - każde z tych państw samo w sobie jest zbyt małe - powstanie nowych granic wojskowych pomiędzy niesprzymierzonymi państwami - brak programu w początkowej fazie wojny - dziejowa próba dla Mitteleuropy - niezbędna zmiana myślenia, wyrozumiałość dla obcojęzycznych sojuszników - różnice pomiędzy obu sprzymierzonymi mocarstwami; odmienna historia ustrojowa, szczebel rozwoju kapitalizmu i rytm życia - nurty w polityce niemieckiej przeciwne utworzeniu związku środkowoeuropejskiego - nurty przeciwne w Austrii i na Węgrzech - państwową niezależność obu mocarstw może zapewnić tylko sojusz - czy Austro-Węgry muszą się rozpaść? Spojrzenie optymisty - krytyka dotychczasowych stosunków sojuszniczych - czy konieczny jest program dla Mitteleuropy? - "Jeden lud braci" 

II. Korzenie Mitteleuropy  /53

Do utworzenia środkowoeuropejskiego związku państw konieczna jest świadomość historyczna – przezwyciężenie dawnych sporów między Austro-Węgrami a Prusami – polityczne zadanie historiografii; badacze procesu powstawania Rzeszy Bismarckowskiej – Europa Środkowa dawnych cesarzy niemieckich – okres rywalizacji dwóch ośrodków wschodniego pogranicza i Rzeszy Niemieckiej uginającej się pod naporem z Zachodu – okres napoleoński; dawna Rzesza pomiędzy Wschodem a Zachodem
– kongres wiedeński i parlament w kościele św. Pawła we Frankfurcie nad Menem; nurt wielko- i małoniemiecki – walka Bismarcka z Austrią – środkowoeuropejski geniusz Bismarcka w roku 1866 – wyzwolenie Europy Środkowej spod wpływów francuskich – odcięcie się od Rosji – Bismarck i Andrássy; dwuprzymierze – dziedzictwo Bismarcka

III. Wyznania i narodowości  /77

Atmosfera „podróży” ku Mitteleuropie – typ mieszkańca Europy Środkowej musi się dopiero ukształtować – dawna rywalizacja o Europę Środkową między Rzymem zachodnim a wschodnim – reformacja i kontrreformacja – Prusy jako protestancki hegemon a Austria jako państwo katolickie – obawy ewangelików – katolicyzm austro-węgierski nie stanowi jedności politycznej – kwestie szkolne i wyznaniowe nigdy nie powinny znaleźć się w kompetencji związku środkowoeuropejskiego – Żydzi środkowoeuropejscy – kwestie narodowościowe w wielkich mocarstwach – dotychczasowe traktowanie mniejszości narodowych w Rzeszy Niemieckiej – polityka Prus wobec Polaków – Niemcy w Austro-Węgrzech – żywioł niemiecki w dawnym państwie austriackim – Metternich – demokracja roku 1848 – przebudzenie mas do uczestnictwa w życiu politycznym – słabnący impet misji germanizacyjnej – specyfika narodu węgierskiego – węgierska ustawa o narodowościach a jej wykonanie w praktyce – Rumuni i Słowianie południowi – zmagania narodowościowe w Austrii – kwestia polska – największe zagrożenie dla monarchii dualistycznej minęło

IV. Środkowoeuropejski naród gospodarczy  /117

Historyczny proces rozwoju temperamentów gospodarczych – kapitalizm pierwszej i drugiej fazy – dlaczego inne narody nas lubią? – zorganizowany człowiek niemiecki – angielska i niemiecka metoda pracy – militaryzm w pracy czasu wojny i pokoju – niemieckie idee ekonomiczne powinny określać charakter Mitteleuropy – osobiste osiągnięcia mieszkańców Austro-Węgier w dziedzinie gospodarczej – zacofane warstwy społeczne – różnice w wydajności pracy – pożądany wspólny rytm pracy w Mitteleuropie – popularne argumenty przeciwko systematyzacji pracy – jak mogą spożytkować swoją ziemię Węgrzy – robotnicy jako siła ekonomiczna – obawy przed zjednoczeniem gospodarczym organizmów o różnym poziomie wydajności – spodziewane ogniska oporu – wejście do środkowoeuropejskiej wspólnoty pracy jako decyzja duchowa – estetyczna misja Austrii i Wiednia – przykład przyłączenia się ziem południowoniemieckich do Związku Północnoniemieckiego – stopniowe zrastanie się związków specjalistycznych

V. Wspólne problemy gospodarki wojennej /146

Uczestnictwo w gospodarce światowej – odcięcie od globalnej wymiany handlowej w wyniku angielskiego planu wojennego; zamknięte państwo handlowe – ocaliły nas nasze zapasy – gospodarka wojenna spod znaku socjalizmu państwowego – finanse wojenne – dalsza ewolucja socjalizmu pod wpływem wydarzeń wojennych – syndykaty państwowe a zabezpieczenie pracowników – socjalistyczna gospodarka zapasami – przejście do gospodarki czasu pokoju po ustaniu systemu wojennego – zorganizowane państwo gospodarcze – czy Austro-Węgry są jednym, czy dwoma organizmami ekonomicznymi? – nie istnieje wspólna gospodarka wojenna – wspólne wojsko przy rozdziale gospodarek? – syndykaty w systemie gospodarki wojennej – waluta austro-węgierska – zadania finansów państwa w okresie powojennym – Niemcy z Rzeszy powinni pomagać tylko wtedy, gdy zostaną o to poproszeni

VI. W systemie gospodarki światowej  /173

Powstanie wielkich państw i wielkich obszarów gospodarczych – rosyjski, angielski i północnoamerykański styl sprawowania rządów na poziomie ponadnarodowym – geneza idei międzynarodowej – prowincje gospodarcze jako wstępne stadium jednej organizacji ludzkości? – perspektywy przyłączenia się do imperium rosyjskiego lub angielskiego – mali i samotni? – nasze zrozumienie dla innych narodów Europy Środkowej – państwa sąsiednie i ich kolonie – powierzchnia wielkich obszarów gospodarczych – ich liczba ludności – czy możliwe jest statystyczne porównanie wielkich obszarów gospodarczych – Wielka Anglia – Stany Zjednoczone – Rosja – perspektywy Mitteleuropy – korzyści z globalnej gospodarki dla zwykłych ludzi

VII. Kwestie celne  /204

Ustanowienie wspólnoty celnej bez wspólnoty ekonomicznej nie jest możliwe do przeprowadzenia - niebezpieczeństwo związane z utworzeniem związku o charakterze czysto celnym dla Węgier, Austrii i Niemiec - dlaczego o wspólnocie celnej mówi się więcej niż o wspólnocie ekonomicznej - Friedricj List i minister Karl von Bruck jako prekursorzy związku celnego - prusko-niemiecki Związek Celny - osobiste wyznanie dotyczące kwestii celnej - problem opracowania jednolitej taryfy celnej - wymiana handlowa między Niemcami a Austro-Węgrami - wspólnota potrzeb, wspólnota komplementarności i konkurencja - stawki celne - konflikty interesów w krajach bałkańskich - wspólne regulacje dotyczące rynków zagranicznych - unia celna, preferencyjne traktowanie i cła wewnętrzne w ramach wspólnego systemu taryfowego - umowy w sprawie zapasów, umowy syndykatowe i umowa handlowa - konsekwencje ujednolicenia ceł w dziedzinie finansów

VIII. Zagadnienia ustrojowe  /232

Kto będzie tworzył Mitteleuropę? - zapobieżenie centralizacji spraw bez znaczenia dla funkcjonowania Mitteleuropy - Mitteleuropa nie może się stać państwem związkowym - kwestie wyznaniowe i narodowościowe są i pozostaną sprawą poszczególych państw - umowy międzypaństwowe fundamentem zjednoczenia - centralne komisje środkowoeuropejskie do regulowania określonych spraw - niemieckie i austro-węgierskie prawo zawierania umów międzynarodowych - permanentna tymczasowość ugody austro-węgierskiej - odróżnianie się państw narodowych od organizmów wojskowych i gospodarczych - budowa Mitteleuropy zagrożeniem dla parlamentaryzmu? - sposób funkcjonowania centralnej administracji środkowoeuropejskiej za dziesięć lat - konwencja wojskowa - wspólna polityka zagraniczna - zakończenie

IX. Informacje statystyczne i historyczne /262

X. Bibliografia /302

Indeks osób  /317

Indeks nazw geograficznych  /323