Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki

Autor: Gershom Scholem

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 568

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki napisał Gershom Scholem (1897–1982), urodzony w Berlinie, żyjący od 1923 roku w Palestynie i potem w Izraelu historyk, badacz judaizmu (przekłady innych jego prac opublikowane w Wydawnictwie Aletheia: O mistycznej postaci bóstwa, Warszawa 2010; Kabała i jej symbolika, Warszawa 2014; O podstawowych pojęciach judaizmu, Warszawa 2015). Książka ta, wydana po raz pierwszy w wersji angielskiej w USA w 1941 roku (wersja niemiecka w 1957 roku), stanowi główne dzieło autora, a zarazem kanon nowej dyscypliny, którą Scholem stworzył: historii mistyki żydowskiej. Przez mistykę religijną rozumiał za Tomaszem z Akwinu „poznanie Boga w bezpośrednim doświadczeniu wewnętrznym”. Mistycyzm miałby przywracać pierwotną jedność świata, która cechowała świat mityczny, a więc w pewien sposób, na nowym poziomie restytuować mit. W nowym opisie Scholema żydowski mistycyzm objął znacznie szerszy zakres zjawisk, niż uprzednio przyjmowano: nie tylko średniowieczną kabałę, lecz także XVI‑wieczną kabałę Izaaka Lurii, kontrowersyjny ruch Sabataja Cwiego, a także chasydyzm na ziemiach polskich z Baal-Szem Towem. W interpretacji autora, korygującej zastarzałe nieporozumienia, niewiedzę, a także ideologiczne animozje, mistycyzm żydowski stanowi ciągłość od wczesnego średniowiecza aż po współczesność. Ta frapująca książka jest tyleż historią, co analizą charakterystycznych wątków tego nurtu religijnego, próbą odnalezienia ich istoty i wzajemnych relacji.

Spis treści:

Przedmowa do wydania niemieckiego  /13

Z przedmowy do pierwszego wydania angielskiego  /15

Objaśnienie  /19

Wykaz skrótów  /20

1. Ogólna charakterystyka mistyki żydowskiej  /21

Cel książki. Czym jest mistyka? Paradoksalność doświadczenia mistycznego. Mistyka jako zjawisko historyczne. Mit, religia i mistyka. Mistyczna interpretacja wartości religijnych. Wpływ pozytywnych treści judaizmu na żydowską mistykę. Kabalistyczna teoria o Bogu ukrytym i jego cechach. Sefirot. Tora. Kabała a język. Mistyka a świat historii. Kosmogonia a eschatologia. Żydowska filozofia a kabała. Alegoria a symbol. Filozoficzna i mistyczna interpretacja halachy i hagady. Kabała a modlitwa. Elementy mistyczne w myśli kabalistycznej. Odrodzenie się mitu w sercu judaizmu. Brak elementu żeńskiego w mistyce żydowskiej

II. Mistyka merkawy i gnoza żydowska  /71

Pierwszy okres mistyki żydowskiej. Anonimowość pism. Ezoteryzm nauczycieli Miszny. Mistyka Tronu. Apokaliptyka a mistyka. Literatura ksiąg hejchalot. Jordej merkawa i jej organizacja. Warunki inicjacji. Ekstatyczne wznoszenie się duszy i stosowna technika. Elementy magiczne. Niebezpieczeństwa związane z tym wznoszeniem się. Bóg jako Święty Król. Hymny mistyków merkawy. Szi`ur koma. Henoch, Metatron i Jahoel. Kosmiczna kurtyna. Pozostałości gnostyckiej spekulacji o eonach. Księga Stworzenia. Teurgia. Moralna reinterpretacja merkawy

III. Średniowieczny chasydyzm niemiecki  /137

Powstanie chasydyzmu w Niemczech. Tradycja mistyczna a Żydzi niemieccy. Księa pobożnych. Juda Chasyd i jego uczniowie. Eschatologiczny charakter chasydyzmu. Nowy ideał chasyda: asceza, zobojętnienie i altruizm. Miłość Boga. Żydowska wersja monastycznego cynizmu. Magiczna moc chasyda. Legenda o Golemie. Misteria modlitwy. Praktyki okultystyczne. Pokuta po chasydzku. Chasydzkie wyobrażenia Boga. Immanencja Boga. Kawod, czyli Boża Chwała. Ślady Filońskiej nauki o logosie. Cherub na Tronie. Świętość i wielkość Boga. Cel modlitwy. Prawzorce (archetypy) kosmiczne

IV. Abraham Abulafia i kabała profetyczna  /195

Wyłonienie się kabały. Rozmaite typy kabalistów. Kabalistyczna rezerwa i samocenzura. Wizja i ekstaza. Pojęcie dewekut, żydowskiej formy unio mystica. Życie i twórczość Abrahama Abulafii. Jego teoria poznania ekstatycznego. "Wiedza kombinatoryczna". Muzyka czystego myślenia. Mistyczna natura proroctwa. Kabała profetyczna. Przemienienie mistyczne jako istota ekstazy. Mistyczny pragmatyzm. "Kabała praktyczna: a magia. Późniejszy rozwój nauk Abulafii. Przekład autobiografii jednego z uczniów Abulafii

V. Zohar. I. Tekst i jego autor  /253

Problem Zoharu. Literacki charakter i budowa Zoharu. Całość piśmiennictwa "zoharystycznego" składa się z dwóch części: trzonu głównego i Raaja Mehemma. Trzon główny Zoharu dziełem jednego autora. Dowód jedności. Język i styl Zoharu. Sceneria księgi. Zasady jej konstrukcji literackiej. Prawdziwe i fikcyjne źródła Zoharu. Ich opracowanie. Upodobanie autora do pewnych nauk kabalistycznych a niechęć do innych. Brak nauki o szemitot, czyli jednostkach procesu kosmicznego. Fazy powstawania dzieła. Midrasz ha-neelam - najstarsza część składowa Zoharu. Midrasz ha-neelam został napisany w latach 1275-1281, główna część Zoharu - w latach 1281-1286, Raaja Mehemna zaś i Tikunim - ok. 1300. Kwestia osoby autora. Mojżesz z Leonu i Józef Gikatilla. Porównanie hebrajskich pism Mojżesza z Leonu z głównym trzonem Zoharu. Autorem wszystkich tych pism jest jeden i ten sam człowiek. Inne kabalistyczne pseudoepigrafy pióra Mojżesza z Leonu. Mojżesz w swych hebrajskich pismach sam napomyka o sobie jako autorze ZOharu. Duchowy rozwój Mojżesza z Leonu i jego motywacja przy pisaniu Zoharu

VI. Zohar. II. Teozoficzna doktryna  /331

Różnica między mistyką merkawy a kabałą hiszpańską. Bóg Ukryty albo Ejn Sof. Sefirot - królestwo boskości. Mistyczne pojmowanie Tory. Symboliczne rozumienie sefirot. Próbki symboliki kabalistycznej. Bóg jako mistyczny organizm. Nicość i Byt. Pierwsze trzy stadia procesu wyłaniania się sefirot. Stworzenie względem Boga. Teogonia i kosmogonia. Panteistyczne skłonności autora Zoharu. Pierwotna natura stworzenia. Obrazy mityczne w myśli kabalistycznej. Problem symboliki seksualnej. Nowe pojmowanie Szechiny jako elementu żeńskiego w Bogu oraz jako mistycznej "Wspólnoty Izraela". Człowiek i jego upadek. Kabalistyczna etyka.  Natura Zła. Zohar a Jakob Boehme. Psychologia Zoharu. Jedność teozofii, kosmologii i psychologii

VII. Izaak Luria i jego szkoła  /393

Wypędzenie Żydów z Hiszpanii i religijne tego następstwa. Kabała na drodze ku mesjanizmowi. Apokaliptyczna propaganda kabalistów. Charakter i rola nowej kabały. Jej ośrodek w Safedzie, w Palestynie. Mojżesz Kordowero i Izaak Luria. Ich osobowości. Rozprzestrzenienie się kabały luriańskiej. Izrael Sarug. Charakterystyka doktryny luriańskiej. Cimcum, szewira i tikun. Dwoistość procesu stworzenia. Wycofanie się Boga w Siebie samego jako punkt wyjścia stworzenia. Znaczenie tej doktryny. Prakatastrofa, czyli "rozbicie naczyń". Źródło Zła. Dwa aspekty teorii tikun, czyli przywrócenia pierwotnej harmonii: mistyczne narodziny osobowego Boga i mistyczna działalność człowieka. Światy teozoficzne i ich stosunek do Boga. Teizm i panteizm w systemie Lurii. Mistyczna reinterpretacja mesjanizmu. Doktryna modlitwy mistycznej. Kawana. Rola człowieka we wszechświecie. Psychologia i antropologia Lurii. Wygnanie Szechiny. Zbieranie świętych iskier. Nauka o wędrówce dusz i jej miejsce w kabale safedzkiej. Wpływ kabały luriańskiej. Wielki mit o wygnaniu i wyzwoleniu

VIII. Sabataizm i herezja mistyczna  /459

Ruch sabataistyczny z lat 1665-1666. Sabataj Cwi, kabalistyczny mesjasz, i Natan z Gazy - jego prorok. Choroba Sabataja Cwiego i jej mistyczna wykładnia dokonana przez Natana. Quasi-sakramentalny charakter działań antynomijnych. Lurianizm w dostosowaniu do osobowości nowego mesjasza. Heretyckie ukierunkowanie ruchu po nawróceniu się Sabataja Cwiego na islam. Znaczenie sabataizmu dla żydowskiej historii. Rewolucja w żydowskiej świadomości. Związki między heretycką kabałą a oświeceniem. Ideologia sabataizmu. Religia paradoksów. Historyczne i mistyczne aspekty odkupienia. Ich załamanie się po apostazji Sabataja Cwiego. Sabataizm a chrześcijaństwo. Wpływ psychologii marrańskiej na sabataizm. Doktryna o koniecznej apostazji mesjasza. Zagadnienie antynomizmu. Umiarkowane i radykalne formy sabataizmu. Mistyczny nihilizm i nauka o świętości grzechu. Nowa koncepcja Boga; pierwsza przyczyna, czyli Bóg rozumu, i pierwszy skutek, czyli Bóg objawienia

IX. Chasydyzm w Polsce- ostatnia faza mistyki żydowskiej  /513

Chasydyzm polski i ukraiński w XVIII wieku i jego problematyka. Literatura kabalistyczna i chasydzka. Przekształcenie się kabały w ruch ludowy. Alternatywy dla rozwijania się kabały po upadku sabataizmu. Nawrót do ezoterycznych form mistyki: rabbi Szalom Szar`abi. Pogłębienie ich aspektów ludowych: chasydyzm. Oczyszczenie kabały z elementów mesjańskich. Sabataizm a chasydyzm. Rabbi Adam Baal Szem - Kryptosabataistyczny prorok. Nowy typ przywódcy w sabataizmie i chasydyzmie. Odrodzenie się mistycyzmu. Co było nowego w chasydyzmie? Prawdziwa oryginalność chasydyzmu kryła się nie w teozofii, lecz w mistycznej etyce. Kult osoby cadyka wyrósł z samej istoty chasydyzmu. Osobowość zastępuje doktrynę. Postać cadyka, czyli świętego. Żywa Tora. Społeczna funkcja świętego jako ośrodka wspólnoty ludzkiej. Mistyka i magia w chasydyzmie. Chasydzka legenda

Bibliografia  /549