Między czeskim utrakwizmem a rzymską ortodoksją, czyli walka Jagiellonów z Maciejem Korwinem o koronę czeską w latach 1471-1479

Europa środkowo-wschodnia, obejmująca międzymorze bałtycko-adriatycko-czarnomorskie, według Jerzego Kłoczowskiego „Młodsza Europa”, nadrabiała w XV wieku dystans dzielący ją uprzednio od zachodu kontynentu. Stawała się mu bliższa pod względem demografii, ekonomiki, kultury, a co za tym idzie lepiej znana. Uwagę przyciągały zachodzące tu przeobrażenia: rewolucja husycka w Czechach, wzrost znaczenia potężnej monarchii Jagiellonów, zmiana układu sił nad Bałtykiem, wzrost zagrożenia tureckiego. W ciągu co najmniej 20 lat dążenia do hegemonii w tej części Europy widoczne były w działaniach utalentowanego władcy Węgier – Macieja Korwina.
Walka o Czechy w latach 1468-1479 należy do centralnych problemów politycznych Europy Środkowej w II połowie XV w. Prowadzona początkowo pod hasłem obrony katolicyzmu przez króla węgierskiego Ma­cieja Korwina z utrakwistycznym władcą Czech Jerzym z Podiebradów, przekształciła się od 1471 r. w konfrontację dynastii jagiellońskiej z korwinowskimi Węgrami o spadek po Jerzym.

Konflikt ten miał charakter wieloaspektowy. Żywa początkowo motywacja religijna, podsycana przez papiestwo i Kościół z jednej, a przez utrakwistów z drugiej strony, ustępowała z czasem w sposób coraz bardziej widoczny racjom polityczno-dynastycznym. W toku walki nastąpiło zderzenie przeciwstawnych zasad: dziedziczności z elekcyjnością tronu, suwerenności państwowej z papiesko-cesarskim uniwersalizmem, myślenia kategoriami dynastyczno-państwowymi z początkami świadomości narodowej – wszystko zaś w obliczu zagrożenia Europyśrodkowej przez Turków i krzyżujących się interesów politycznych Habsburgów, kurii rzymskiej i sąsiadujących dynastii niemieckich.

Udział Polski w tym konflikcie był konsekwencję sięgających początku XV w. prób opanowania przez dynastię jagiellońską tronów w Pradze i Budzie. Poczynania te wynikały nie tylko z aspiracji dynastycznych, lecz również z potrzeby zabezpieczenia południowych granic Polski przed groźbą związków Czech i Węgier z Zakonem Krzyżackim. Miały one także licznych zwolenników na południe od Karpat i Sudetów. Na Węgrzech łączono z nimi nadzieje na pomoc przeciw Turkom, w Czechach, gdzie w wyniku rewolucji husyckiej nastąpił wzrost poczucia wspólnoty słowiańskiej – na utrwalenie ograniczonych zdobyczy religijnych utrakwizmu.

Spis treści:

Wykaz skrótów /7

Wstęp /9

I. Sytuacja międzynarodowa w okresie elekcji kutnohorskiej /17

1. Geneza elekcji /17

2. Sytuacja wewnętrzna królestwa czeskiego 1471 r. /19

3. Sytuacja na Węgrzech /22

4. Stosunek cesarstwa do sprawy czeskiej /24

5. Papiestwo a konflikt o koronę czeską  w 1471 r. /28

6. Książęta Rzeszy wobec walki o tron czeski /31

7. Sytuacja Polski w okresie elekcji kutnohorskiej /37

8. Przebieg elekcji kutnohorskiej /40

II. Walka o Czechy i Węgry (czerwiec 1471-marzec 1472 r.) /45

1. Dyplomatyczne przygotowania wyprawy czeskiej /45

2. Poselstwo biskupa Protazego do Krakowa w lipcu 1471 r. /49

3. Wyprawa Władysława do Czech /52

4. Stanowisko Śląska w II połowie 1471 r. /56

5. Wyprawa królewicza Kazimierza na Węgry /59

6. Polityczny bilans wyprawy /66

III. W poszukiwaniu kompromisu (maj 1472 - wrzesień 1475 r.) /71

1. Misja mediacyjna kardynała Marka Barbo /71

2. Sytuacja w Czechach wiosna 1472 r. Zjazd w Nemeckim Brode /75

3. Zabiegi Macieja o pozyskanie Habsburgów i Hohenzolernów latem 1472 r. /77

4. Kardynał Marek Barbo w Polsce i na Śląsku /81

5. Zjazd w Nysie (13 III - 25 IV 1473 r.) /83

6. Między Nysą a Opawą /86

7. Zjazd w Opawie (wrzesień 1473 r.)  /92

IV. Narastanie konfliktu zbrojnego (wrzesień 1473 - sierpień 1474 r.) /99

1. Działalność polsko-czeskiej dyplomacji w Rzeszy jesienią 1473 r. /99

2. Niewypowiedziana wojna polsko-węgierska na przełomie 1473/1474 i traktat w Starej Wsi /103

3. Układy z cesarzem i przymierze w Norymberdze /108

4. Wojskowe i dyplomatyczne przygotowania do wojny /111

V. Kampania śląska 1474 r. /123

1. Siły armii polskiej - wkroczenie na Śląsk /123

2. Próba mediacji saskiej /128

3. Dalsze działania wojenne i rozejm wrocławski /130

4. Ocena kampanii śląskiej 1474 r. /138

VI. Między wojną a pokojem lata 1475-1479 /141

1. Międzynarodowe aspekty sprawy czeskiej w 1475 r. /141

2. Stosunki polsko-węgierskie w 1475/1476 r. na tle kwestii wschodniej /147

3. Spór o biskupstwo warmińskie a sytuacja polityczna w Europie środkowej w 1475/1476 /150

4. Spór o sukcesję głogowską w przymierze habsbursko-czeskie /154

5. Wyprawa Władysława do Austrii i wojna węgiersko-austriacka /164

6. Rokowania pokojowe i traktat ołumuniecki /178

Zakończenie /189

Bibliografia (w wyborze) /190

Mapy /202

Indeks osób /206

Indeks miejscowości /214