Między barokiem a oświeceniem. Apogeum sarmatyzmu. Kultura polska drugiej połowy XVII wieku

Redakcja: Krystyna Stasiewicz, Stanisław Archemczyk

Rok wydania: 1997

Liczba stron: 132

Okładka: miękka 

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Na interdyscyplinarnej, ogólnopolskiej konferencji (27-28 VI 1996) [...] zebrali się reprezentanci trzech pokoleń badaczy różnych specjalności:historycy, historycy sztuki, historycy kultury, kultury, bibliolodzy i literaturoznawcy. Sarmatyzm w ich referatach jawi się jako pojęcie nie tylko ideologiczne, ale i estetyczne rozciągające się na szerokie obszary obserwacji badawczej, poczynając od ustroju, a na literaturze i sztuce kończąc. Dla wielu badaczy sarmatyzm jest pojęciem wykraczającym poza barok, a więc wobec niego nadrzędnym. Prof. dr hab. Jacek Staszewski uznał sarmatyzm za formację kulturową trwającą od XVI wieku po powstanie listopadowe. W tym interwale czasowym formacja ulegała ewolucji, a w każdej z czterech faz wyodrębniają się apogea: "wazowskie", "oświeconego sarmatyzmu" za Sobieskiego, lata czterdzieste XVIII stulecia i sarmatyzm stanisławowski, przykrojony do wzorca klasycystycznego. Przy takim założeniu badawczym znika problematyka emocjonalnych sporów o początki oświecenia czy schyłek baroku w XVIII wieku.

Sarmatyzm, czyli wytworzona własna kultura Rzeczypospolitej, była stopem tego co rodzime i co obce. W polu widzenia referatów znalazła się zarówno kultura elitarna, jak i popularna, kultura tworzona w różnych ośrodkach. Pojawiają się ważne obserwacje z zakresi geografii życia politycznego i kulturalnego. Osłabienie "centrum" (Rzeczypospolitej) powodowało eskalację politycznych roszczeń sąsiadów wobec "peryfieriów" (przykładem Warmia). Wnikliwie przedstawiono sposoby promieniowania nowych prądów i tendencji w poszczególnych ośrodkach politycznych i kulturotwórczych, układ sił między tym co "stare" i "nowe", relacje między swojskością i obcością zauważalne w różnych dziedzinach życia społecznego, politycznego i kulturalnego. Ukazano sztukę jako czynnik integrujący Rzeczypospolitą z Zachodem, ale także osobliwość polską: sarmacki mesjanizm i słabo zbadany nurt ireniczno-ekumeniczny w publicystyce lat 1656-1772.
(fragment Przedmowy)

Spis treści: 

Przedmowa /5

Jacek Staszewski - O apogeach kultury sarmackiej i periodyzacji XVIII stulecia  /7

Mariusz Karpowicz - Artystyczna integracja z Zachodem w fazie Sobieskiego  /13

Mirosław Korolko - Sarmacka myśl tolerancyjna w latach 1656-1772 (rekonesans badawczy)  /22

Mariusz Markiewicz - Demokracja szlachecka, oligarchia magnacka - z dziejów pewnych pojęć  /36

Stefania Ochmann-Staniszewska - Rodzimość i cudzoziemskość w opiniach polsko-litewskiej szlachty w połowie XVII wieku  /42

Stanisław Archemczyk - Suwerenność zagrożona. Warmia a Prusy Książęce w drugiej połowie XVII wieku  /56

Stanisław Roszak - Geografia kultury Rzeczypospolitej u schyłku XVII wieku  /71

Hanna Dziechcińska - Wizja ciała człowieka w literaturze polskiego baroku /78

Janusz K. Goliński - Smutek Sarmaty. Melancholia a poezja polska schyłku XVII stulecia /86

Krzysztof Obremski - Jan III - od Wiednia do Jerozolimy (apogeum sarmackiego mesjanizmu)  /100

Krystyna Stasiewicz - Wokół komedii Stanisława Harakliusza Lubomirskiego - reprezentanta oświeconego sarmatyzmu  /110

Iwona Imańska - Sytuacja książki w Prusach Królewskich w pierwszej połowie XVIII wieku /121

Bernadetta M. Puchalska - Sarmata w Anglii. Wokół dziennika podróży Teodora Billewicza /126