Między Osławą a Jasiołką. Łemkowszczyzna Wschodnia w latach 1918–1939. Studium historyczno-etnograficzne

Autor: Hubert Ossadnik

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 400 + 64 wkł. il.

Okładka: twarda

Format: 16,0 cm x 23,5 cm

Jest to przede wszystkim pierwsza monografia poświęcona dziejom wschodniej Łemkowszczyzny w okresie międzywojennym. Wykorzystanie w badaniach mało znanych kwestionariuszy sanockiego Inspektoratu Szkolnego z połowy lat 30. XX wieku pozwala nam widzieć wieloaspektowy świat Łemków oczyma ówczesnych nauczycieli wiejskich, wprawdzie przede wszystkim już Polaków, ale przecież znających środowiska wiejskie i – może poza sferą polityczną – oddających wiarygodnie realia tego czasu.

[prof. dr hab. Rościsław Żerelik]

Nie znam drugiej takiej pracy, która by tak wielostronnie przedstawiała jakąkolwiek część Łemkowszczyzny. Opisuje drobiazgowo wybrane elementy kultury materialnej – głównie na podstawie materiałów MBL, z wykorzystaniem ankiet nauczycielskich, pracy Fischera itd. – układ wsi, budownictwo, wnętrza chałup kurnych i pokurnych, obrzędy budowy domu i „zasiedliny”, zajęcia ludności, pożywienie, stan zdrowotny, higienę i medycynę ludową. Przedstawia Łemków, jako lokalne społeczności, z ich aktywnością polityczną, społeczną i gospodarczą, emigracje zarobkowe, miejscowe stosunki wyznaniowe, obrzędy i zwyczaje doroczne oraz rodzinne, obszerny opis wesela (za Fischerem), zwyczajów i obrzędów pogrzebowych (głównie na podstawie własnych badań). Na podstawie ankiet nauczycieli daje informacje o folklorze, historii poszczególnych miejscowości, legendy i podania o treściach historycznych – daje tym samym pewne przyczynki do „historii mówionej”.

[prof. dr hab. Zbigniew Libera]

Spis treści:

Od autora /7

Wstęp  /11

Rozdział I. Stan badań i podstawa źródłowa pracy  /27

Łemkowie w sieci  /44

Rozdział II. Terytorium, zaludnienie, osadnictwo  /47

Granice geograficzne i krajobraz osadniczy  /47

Powierzchnia i ludność  /64

Przynależność administracyjna i wyznaniowa  /74

Osadnictwo historyczne południowo-wschodniej Polski  /83

Rozdział III. Struktura etniczno-wyznaniowa  /93

Grupy etnograficzne południowo-wschodniej Polski  /93

Struktura etniczno-etnograficzna  /99

Język  /115

Stroje  /118

Antropologia  /123

Wyznanie /126

Religijność  /135

Rozdział IV. Łemkowie jako społeczność /145

Aktywność społeczna  /145

Emigracja zarobkowa /179

Wybrane elementy obrzędowości dorocznej i rodzinnej  /186

Zwyczaje doroczne  /186

Narodziny  /189

Wesele  /194

Zwyczaje pogrzebowe  /203

Rozdział V. Kultura materialna (wybrane elementy)  /229

Układ wsi wschodniołemkowskich  /229

Budownictwo  /232

Podstawowe typy chałup z obszaru Łemkowszczyzny Wschodniej  /240

Wnętrza  /244

Wnętrzne kurne  /245

Wnętrze pokurne  /247

Wnętrza łemkowskie  /249

Zajęcia ludności  /251

Uprawa roli  /255

Hodowla  /263

Pożywnienie  /265

Higiena  /272

Ochrona zdrowia  /275

Uroki, zajady, kolki i inne  /282

Rozdział VI. Kultura duchowa (legendy, wierzenia, zabobony)  /291

Historia miejscowości w przekazach i legendach  /291

Pobożność i zabobonność  /305

Zakończenie  /315

Źródła i bibliografia  /325

Aneks /343

Łemkowskie wesele ludowe w Komańczy, pow. Sanok  /343

Wesele Komańcza /360

Słowniczek uzupełniający  /371

Spis rysunków i tabel  /393

Indeks miejscowości /395