Małżonkowie przed sądem biskupiego oficjała poznańskiego w pierwszej ćwierci XV wieku

Autorka: Małgorzata Biniaś-Szkopek

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 293

Oprawa: miękka z obwolutą

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

"Sądy konsystorskie działające w stolicach diecezji to miejsca, gdzie urzędnicy przyjmowali petycje, przesłuchiwali świadków, spotykając twarzą w twarz przybywające tu osoby, reprezentujące różne grupy społeczne, spisywali sprawy niesporne i ostatecznie ferowali wyroki. Choć geneza oficjalatu sięga XIII wieku, w Polsce możliwości analizowania jego działalności otwierają się dopiero w wieku XV, gdyż z tego okresu pochodzi duża liczba źródeł wytwarzanych przez konsystorz. Urzędnicy biskupa w grupie różnorakich procesów rozpatrywali również sprawy małżeńskie i to na wszystkich etapach przewodu sądowego. Oficjałowie przyjmowali petycje związane z kwestiami umów narzeczeńskich (sponsalia de futuro) oraz małżeńskich (sponsalia de praesenti), spraw gwałtów (stuprum), ale też przebiegu związku, zdrad małżonków, utrzymywania konkubin, wielożeństwa i innych przeszkód, które mogły powadzić do wnioskowania o stwierdzenie nieważności małżeństwa".

(ze Wstępu)

Spis treści:

Wprowadzenie  /7

CZĘŚĆ I. Małżeństwo w dokumentach kościelnych a praktyka sądów konsystorskich w średniowieczu  /27

1. Małżeństwo w średniowieczu w świetle wybranych dokumentów i pism Kościoła  /29

1.1. Kształtowanie się podstaw definicji małżeństwa w wybranych dekretałach Aleksandra III i Corpus Iuris Canonici  /33

1.2. Sobory powszechne o małżeństwie  /40

1.3. Statuty legackie a kwestia małżeństw w średniowiecznej Polsce  /43

1.4. Małżeństwo w statutach prowincjonalnych Kościoła polskiego  /48

1.5. Statuty dotyczące spraw małżeńskich w diecezji poznańskiej na przełomie XIV i XV wieku  /52

Podsumowanie  /54

2. Sądy konsystorskie w Polsce - powstanie i praktyka działania  /57

2.1. Początki oficjalatu w Polsce  /57

2.2. Średniowieczne księgi polskich konsystorzy  /61

2.3. Acta causarum w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu  /67

2.4. Konsystorz w diecezji poznańskiej - zakres władzy i funkcjonowanie  /70

2.5. Małżonkowie przed obliczem oficjała poznańskiego, czyli kto sądził się w sądzie konsystorskim  /83

Podsumowanie  /92

CZĘŚĆ II. Wokół obietnicy małżeńskiej  /95

1. Matrimonia clandestina, konkubinaty, świeckie obrzędy, czyli sprawcy największych problemów  /99

2. Małżonkowie walczący o zatwierdzenie ważności obietnicy małżeńskiej przed poznańskim oficjałem  /111

2.1. Obiecał i nie dotrzymał, czyli kiedy przysięga stanowi małżeństwo  /114

2.2. "Niech zamilknie na wieki" - przypadki sądowego nałożenia milczenia na niedoszłych współmałżonków  /130

2.3. Zadośćuczynienie za stupro idefloatio zamiast małżeństwa  /134

3. Postępowanie oficjałów w sprawach o dotrzymanie przysięgi małżeńskiej  /143

Podsumowanie  /155

CZĘŚĆ III. W kręgu małżeńskich przeszkód  /161

1. Przeszkoda węzła małżeńskiego, czyli bigamiści i bigamistki z diecezji poznańskiej  /166

2. Przeszkoda niemocy płciowej, czyli o problemach impotencji w średniowieczu  /181

3. Przymus, bojaźń i uprowadzenie, czyli "Nie chcę ciebie za męża..."  /198

4. Przeszkody pokrewieństwa i powinowactwa, czyli kazirodcy przed poznańskim oficjałem  /214

5. Bez szans na stwierdzenie nieważności małżeństwa, czyli oprawcy i cudzołożnicy  /223

5.1. Przemoc i trucizna  /224

5.2. Cudzołóstwo i rozpusta  /230

Podsumowanie   /235

Zakończenie  /243

Bibliografia  /251

Źródła /251

- Źródła rękopiśmienne  /251

- Źródła drukowane  /251

Opracowania  /253

Indeks osób  /271

Indeks nazw geograficznych  /283

Married couples before the court of an episcopal official from Poznan in the first quarter of the 15th century (Summary)  /289