Magia posthuma. Procesy i egzekucje zmarłych na Śląsku i Morawach w XVI-XVIII wieku

Autor: Daniel Wojtucki

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 572

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 23,0 cm

Procesy o delikt czarostwa osób żywych to zagadnienie, które od lat jest przedmiotem badań, głównie historyków, którzy poświęcili tej problematyce wiele interesujących i wyczerpujących prac. Niewielu jednak badaczy zainteresowało się kwestią, która nurtowała żyjących w czasach procesów o czary – sprawą niewykrytych za życia czarownic i czarowników.

Magia posthuma to temat badawczy dość zaniedbany, który wpisuje się w dzisiejszy nurt badań nad zjawiskiem niesłabnącego fenomenu procesów o czary i magii szkodliwej. Prezentowana monografia dotyczy zjawiska tzw. magii pośmiertnej, przyjmującego w dawnych wierzenia realność powracania do świata żywych zmarłych, którzy mogą szkodzić byłym sąsiadom i bliskim. Powstanie z grobu ożywionego nieboszczyka było możliwe, jak wierzono, dzięki diabłu, który czynił sobie z ciała zmarłego swoją siedzibę. Należało więc podjąć środki zaradcze, często drastyczne i nieodwracalne, ale w mniemaniu wczesnonowożytnych mieszkańców Śląska i Moraw niezbędne, aby przywrócić utracony ład i porządek.

Książka wnosi istotny wkład nie tylko w badania nad polowaniami na czarownice w epoce wczesnonowożytnej, lecz także jest pracą dotyczącą dziejów mentalności, prawa i stosunków społecznych na Śląsku i Morawach w XVI–XVIII wieku. Przede wszystkim zaś […] autor przedstawił fascynujący, a zarazem przerażający, obraz wiary w magię pośmiertną, skutkującej na Morawach i Śląsku rozkopywaniem grobów i paleniem wydobytych z nich ciał na stosach, i to już w wieku Oświecenia.

(z recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Jacka Wijaczki)

Spis treści:

Wstęp  /11

Rozdział 1. Procesy o czary na pograniczu śląsko-morawskim w okresie wczesnonowożytnym (zarys problematyki)  /31

Rozdział 2. Magia pośmiertna na Śląsku i Morawach w XVI–XVIII wieku – charakterystyka zjawiska  /51

2.1. Specyfika omawianego obszaru  /68

2.2. Kwestie klimatyczne  /72

2.3. Terminologia  /74

2.3.1. Terminy występujące w materiale źródłowym   /77

2.3.1.1. Geist, Gespenst  /77

2.3.1.2. Poltergeist   /78

2.3.1.3. Alb  /80

2.3.1.4. Wampir  /82

2.3.1.5. Inne terminy związane z magią pośmiertną   /85

2.4. Procesy i egzekucje w sprawach magia posthuma na Śląsku i Morawach w XVI wieku   /86

2.4.1. Śląsk   /86

2.4.2. Morawy  /106

2.5. Procesy i egzekucje w sprawach magia posthuma na Śląsku i Morawach w XVII wieku   /107

2.5.1. Śląsk  /107

2.5.2. Morawy  /123

2.6. Procesy i egzekucje w sprawach magia posthuma na Śląsku i Morawach w XVIII wieku   /147

2.6.1. Śląsk   /147

2.6.2. Morawy  /170

2.7. Społeczeństwo, władze kościelne i świeckie wobec magii pośmiertnej  /206

2.7.1. Mieszkańcy miast i wsi  /206

2.7.2. Władze kościelne i niżsi rangą duchowni  /209

2.7.3. Elity świeckie i lokalna szlachta  /212

2.8. Pochówek „żywego trupa”  /215

2.9. Środki zapobiegawcze  /226

Rozdział 3 W świecie „szkodliwych zmarłych”  /241

3.1. Samobójcy i położnice jako potencjalne „wampiry”  /241

3.1.1. Samobójcy  /241

3.1.2. Położnice  /247

3.2. Płeć i przekrój społeczny oskarżanych o magię pośmiertną  /250

3.3. Dzieci – ofiary wierzeń w wampiry  /255

3.4. Wygląd „ożywionego” trupa  /263

3.5. Złowrogie działania zmarłych wobec żywych  /267

3.6. Mogiły złych zmarłych i ich poszukiwania  /284

3.7. Ssaki, ptaki i owady – zmarli powracający w zwierzęcej postaci  /290

Rozdział 4 Nieboszczyk przed sądem  /299

4.1. Aspekty prawne w oskarżeniach o przestępstwo czarostwa i przebieg procesu osoby zmarłej podejrzanej o magię pośmiertną  /299

4.2. Tropiciele martwych czarownic  /330

4.3. Straż przy mogile lub zwłokach podejrzanego zmarłego  /343

4.4. Pośmiertna egzekucja  /347

4.4.1. Spalenie  /352

4.4.2. Pochówek na granicy  /357

4.4.3. Dekapitacja i przebicie kołkiem  /359

4.4.4. Inne czynności kończące egzekucję   /360

4.5. Miejsca egzekucji martwych czarownic i czarowników  /362

4.5.1. Obszar graniczny /365

4.5.2. Szubienica – miejsce kaźni przestępców   /371

4.5.3. Błonia rakarskie  /374

4.5.4. Place związane bezpośrednio z magią i czarami  /375

4.5.5. Inne obszary uznawane za niehonorowe  /378

4.5. Masowe ekshumacje  /379

4.6. Koszty sądowe i eliminacji zagrożenia ze strony nieboszczyków   /385

4.7. Wykonawcy wyroków na żywych oraz martwych czarownicach i czarownikach   /397

Rozdział 5. „Der schmätzende Todte” – „pożeracze” własnego ciała i garderoby   /407

Rozdział 6. Svobodné Heřmanice – ostatni wielki proces i egzekucja zmarłych  /421

Rozdział 7. Zjawisko magii pośmiertnej od strony medycznej  /441

7.1. Brak stężenia pośmiertnego i rozkładu ciała  /452

7.2. Zmiany na ciele   /455

Zakończenie Czy zmarli wciąż powracają?   /461

Aneks  /467

Przypadki magia posthuma na Śląsku w XVI–XVIII wieku (wykaz chronologiczny)  /469

Przypadki magia posthuma na Morawach w XVII–XVIII wieku (wykaz chronologiczny)   /487

Mapa miejscowości z odnotowanymi przypadkami magia posthuma na Śląsku w XVI–XVIII wieku  /506

Mapa miejscowości z odnotowanymi przypadkami magia posthuma na pograniczu śląsko-morawskim w XVII–XVIII wieku  /507

Wykaz skrótów   /508

Bibliografia   /509

Spis ilustracji  /545

Spis tabel i map  /549

Indeks miejscowości  /549

Summary  /557

Zusammenfassung  /561

Resumé  /567