Lingua Erazma z Rotterdamu w staropolskim przekładzie. Warsztat pracy tłumacza w XVI wieku

Autor: Maria Piasecka

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 276

Okładka: miękka

Format: 14,00 cm x 20,5 cm

Seria: Nowe monografie

Uwagi - tył okładki z lekkimi zatarciami, brzegi stron lekko przykurzone

W 1542 roku w krakowskiej drukarni Hieronima Wietora ukazał się utwór Księgi, które zową Język. Tekst ten jest przekładem dydaktycznego traktatu Lingua napisanego przez Erazma z Rotterdamu i opublikowanego w Bazylei w 1525 roku. W dziele tym podjęto problem sprawiedliwego i uczciwego posługiwania się mową. Książka Marii Piaseckiej stanowi monografię tego anonimowego przekładu – jednego z ważniejszych zabytków wczesnej prozy polskojęzycznej i polskiej kultury literackiej, a zarazem jednego z nielicznych XVI-wiecznych tłumaczeń dzieł Erazma z Rotterdamu na polski. Aby zrozumieć Księgi które zową Język, autorka uwzględniła szeroki kontekst epoki i zestawiła je z licznymi źródłami z I połowy XVI wieku. To umożliwiło jej nie tylko lepsze poznanie badanego dzieła, lecz także wyciągnięcie wniosków ogólniejszych, dotyczących całej dawnej staropolskiej prozy, jej cech retorycznych, obiegu i funkcji. Autorka traktuje zatem Księgi... jako ciekawy przypadek, ilustrujący zjawiska występujące także w wielu innych dawnych utworach.Drobiazgowa, przeprowadzona w duchu uważnego czytania (close reading) analiza staropolskiego tekstu stanowi punkt wyjścia do rozważań na temat różnorodnych zagadnień, takich jak: przekład, pogranicze popularności i uczoności w epoce wczesnonowożytnej, dawna kultura oralna i atrybucja autorska. Kolejne rozdziały książki są poświęcone czterem zagadnieniom: zasobom wykorzystywanym przez tłumaczy, strategiom uprzystępniania tekstu w przekładzie, tzw. residuum oralnemu oraz atrybucji autorskiej.
 

Dogłębna lektura Ksiąg... w zestawieniu z innymi źródłami pozwoliła autorce na lepsze zrozumienie pogranicza kultury wysokiej i popularnej w XVI wieku. Procesy przekładu i adaptacji utworów autorka ujmuje także w perspektywie kulturowej, a zaproponowane przez nią spojrzenie wskazuje na głębokie rozumienie meandrów kultury wczesnonowożytnej.
Jedną z najważniejszych zalet książki jest jej nowatorstwo metodologiczne i wykorzystanie wachlarza metod badawczych służących naświetleniu problemów z różnych perspektyw, takich jak: komparatystyka, elementy analizy retorycznej, wycieczki językoznawcze, teoria oralności, atrybucja autorska oparta na statystycznych pomiarach podobieństwa, stylometria. Książka zawiera odważne uogólnienia, mogące być istotne nie tylko dla osób zainteresowanych omawianymi w książce autorami czy dziełami, lecz także dla badaczy kultury renesansu.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp  /9

Znaczenie Ksiąg, które zową Język, jako zabytku wczesnej prozy w języku polskim  /9

Lingua oraz Księgi, które zową Język w dotychczasowej literaturze przemiotu  /17

Rozdział 1. Źródła przekładu  /25

Editio princeps i błędy znaczące  /26

Słowniki  /28

Tradycja literacka  /30

Źródła sensu lato  /37

Rozdział 2. Uprzystępnienie i dydaktyzm  /39

Amplifikacja  /41

Opuszczenia dydaktyczne  /71

Przenośnie  /87

Erazm jako popularyzator  /94

Projektowany i rzeczywisty czytelnik Ksiąg, które zową Język. Pojęcie chybionej popularyzacji   /108

Podsumowanie  /120

Rozdział 3. Oralność /123

Cechy oralne w Księgach, które zową Język  /123

Oralne metody a dydaktyczne zamiary  /136

Łacina a języki narodowe  /139

Paradoks oralności w druku  /142

Pochopne oceny u zderzenie języków  /153

Rozdział 4. Atrybucja autorska  /163

Przyczyny niepewności autorstwa  /164

Stylometria  /170

Dlaczego Stanisław Łaski?  /183

Portret intelektualny i środowisko   /200

Podsumowanie  /203

Aneksy  /207

Aneks 1. Opis druku  /207

Aneks 2. Treść Ksiąg, które zową Język  /209

Aneks 3. Cytaty biblijne - zestawienie  /213

Aneks 4. Atrybucja autorska - wybrane wyniki   /239

Bibliografia    /247

Indeks osób  /267