Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX - XX wieku

Redakcja: Bernard Linek, Andrzej Michalczyk

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 488

Okładka: twarda 

Format: 21,0 cm x 29,7 cm

Idea przygotowania Leksykonu narodziła się już przeszło dekadę temu. Dokładnie w 200 4. r. spotkaliśmy się w międzynarodowym gronie podczas konferencji pt. "Górn Śląsk wyobrażony: wokół  mitów, symboli i bohaterów dyskursów narodowych". Rok później udało nam się szczęśliwie zamknąć ten projekt publikacji pod tym samym tytułem (współredaktorką była Juliane Haubod-Stolle), której rozwinięciem jest nasz Leksykon. Wtedy badaniom i analizie poddano tylko wybrane aspekty dyskursów narodowych na Górnym Śląsku. Niedługo po tym, najpierw w dialogu z Andrzejem Michalczykiem, a później szerszym gronem autorów, zaczęliśmy rozważać możliwość pełniejszego ujęcia problematyki pamięci, jej różnych aspektów, praktykowanych form, ich sensów i znaczeń dla naszego regionu.

W ten sposób narodziła się koncepcja przygotowania "Leksykonu mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX i XX w.", czyli stworzenia możliwie pełnego historycznego kompendium rzeczywistości wyobrażonej, obecnej i kształtujące społeczność regionu w tym okresie.

(ze Wstępu)

Spis treści:

Wykaz skrótów /7

Wstęp  /9

I. Ludzie i ich znaki  

1. Górnoślązacy/Ślązacy /15

2. Polacy: zmagania z etosem  /19

3. Niemcy: od kulturowego przywództwa do fascynacji i sentymentu  /25

4. Czesi - słowiańscy bracia?  /31

5. Żydzi: od edyktu emancypacyjnego do zagłady  /35

6. "Lutry" i "kociki"  /40

7. Cyganie/Romowie/Sinto - ludzie niechciani  /44

8. Magnaci górnośląscy  /49

9. Górnicy i ich etos pracy  /53

10. Volksdeutsch/folksdojcz, czyli dziadek z Wehrmachtu  /57

11. Kresowianie i ich Kresy Wschodnie  /61

12. Górnośląski orzeł  /65

13. Język, dialekt, gwara, godka  /69

14. Górnośląska pobożność  /73

15. Symbole kulinarne  /77

16. Odra - rzeka graniczna?  /81

17. Olza - rzeka kraju rodzinnego  /85

18. Kraj pod Krzyżem  - slogan reklamowy prowincji górnośląskiej  /89

19. Górnośląski regionalizm - od Ligonia do Śląska  /92

20. Rodło - symbol Polski, do której dążymy...  /97

21. Wieża Piastowska w Opolu - logo z przeszłością  /101

22. Spodek  /104

II. Święci i bohaterowie

23. Strzygi, utopiec i inni...  /109

24. Duchowość górnicza - św. Barbara i Skarbnik  /113

25. Święty Jacek i błogosławiony Czesław  /117

26. Święta Jadwiga Śląska - symbol i inspiracja  /120

27. Piastowie górnośląscy i ich życie po życiu  /123

28. Święty Jan Nepomucen - sentyment do przeszłości  /128

29. Zbójnicy: Ondraszek, Eliasz i Pistulka  /131

30. Hohenzollernowie: zdobywcy i panowie - między kalkulacją władzy a modernizacją  /135

31. Friedrich Wilhelm v. Reden - pionier przemysłu  /139

32. Karol Godula - górnośląski król cynku i węgla  /142

33. Josef v. Eichendorff /146

34. Ksiądz Norbert Bonczyk - śląski Homer  /149

35. Karol Miarka - ikona polskiego odrodzenia narodowego Górnego Śląska /153

36. Cesarz Franz Josef - przykład cieszyński  /157

37. Michejdowie - marsz cieszyniaków do Polski  /161

38. Emin Pasza - Górnoślązak w Afryce  /166

39. Od Ficka do Kapicy - walka księży z alkoholizmem  /170

40. Ewa Thiele-Winckler: Matka Eva - Mutterliczka z Miechowic  /174

41. Wojciech Korfanty i jego legenda  /178

42. Petr Bezruc - błędna skała poezji czeskiej  /182

43. Błogosławiony ks. dr Emil Szramek - kapłan ziemi śląskiej  /186

44. Eduart Pant - próba kreacji symbolu  /190

45. Heydebreck i Schlageter - bohaterowie nazistowscy /194

46. Antek i Francek: humor proletariacki jako specjalność górnośląska  /198

47. Wincenty Pstrowski - przodownik pracy  /202

48. Jerzy Ziętek - nasz Jorg  /206

49. Edward Gierek  /210

50. Czaja i Hupka - dwa przykłady górnośląskich "odwetowców" z RFN  /214

51. Bohaterowie kina śląskiego  /218

52. Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny Janoscha  /221

53. Ernst Wilimowski i inni górnośląscy bohaterowie niemieckiej reprezentacji piłkarskiej  /223

54. Ryszard Riedel i śląski blues  /227

55. Adam Małysz - "Leć Adam, leć"  /231

56. Proboszcz górnośląski, czyli "pan potrafi"  /234

57. Nobliści górnośląscy: między dowartościowaniem regionu a dyskursem wielokulturowości  /239

III. Mity i tradycje

58. Korona św. Wacława, czyli o utraconych prawach i odnalezionym państwie  /245

59. Nędza górnośląska  /249

60. Niemiecka misja kulturowa na Górnym Śląsku  /252

61. Ziemie Odzyskane a Polska Piastowska  /254

62. Augustin Weltzel i górnośląscy dziejopisarze  /257

63. W cieniu Freytaga - niemiecki obraz regionu w XIX w.  /262

64. Jan III Sobieski w drodze pod Wiedeń  /265

65. Kulturkampf /270

66. Agitacja wielkopolska i Hakata  /273

67. Pamięć walki plebiscytowej i powstań śląskich  /277

68. Górnośląski Selbstschutz: niemiecka obrona militarna obszaru plebiscytowego i jej późniejszy obraz  /281

69. Autonomia śląska  /284

70. Wyrąbany chodnik - proza Gustawa Morcinka  /288

71. Od Wiatru od Wschodu do "ostatniej" Polski - niemiecki obraz regionu w XX w.  /292

72. Wypędzenie   /295

73. Tragedia Górnośląska  /299

74. Górny Śląsk według Kutza  /304

75. "Katanga" i "Geweksy", czyli socjalistyczne Eldorado  /307

IV.  Święta i rytuały

76. Chrzest, pierwsza komunia, bierzmowanie  /313

77. Boże Ciało  /317

78. Pielgrzymki na Górę św. Anny, do Piekar Śląskich i Częstochowy  /320

79. Święta narodowe Cesarstwa Niemieckiego: urodziny cesarza i Sedantag /324

80. Wycieczki zielonoświątkowe Polaków do Krakowa  /329

81. Pierwszy Maja -  /333

82. Bergfest i święta zakładowe  /337

83. Imieniny marszałka Józefa Piłsudskiego  /341

84. Dzień Konstytucji - święto narodowe Republiki Weimarskiej  /345

85. Urodziny Hitlera  /359

86. "Chrzty" nazewnicze i inne zmiany nazw miejscowych  /354

87. Tydzień Ziem Zachodnich  /358

88. 22 Lipca i inne święta Polski Ludowej  /363

89. Gorolski Święto i Święto Trzech Braci  /3767

90. Świniobicie /371

91. Byzuchy i pakyty z "Rajchu"  /374

V. Miejsca

92. Górny Śląsk - Horni Slezsko - Oberschlesien: próba osadzenia terytorium w czasoprzestrzeni kulturowej  /379

93. Wrocław (Breslau)  /384

94. Trójkąt Trzech Cesarzy  /387

95. Zaolzie: korzenie i owoce /391

96. Góra św. Anny - sporne serce Górnego Śląska /396

97. Rajch - ziemia obiecana Górnoślązaków?  /400

98. Pomniki poległych w I i II wojnie światowej  /405

99. "Krwawiąca granica" (Blutende Grenze) /408

100. Sender Gleiwitz i początek wojny  /411

101. Wieża spadochronowa  /415

102. KL Auschwitz i jego podobozy  /419

103. Cienie obozów (Łambinowice, Święochłowice)  /423

104. Zagłębie Dąbrowskie (Czerwone Zagłębie)  /427

105. Krajobraz industrialny  /430

106. Pomnik Powstańców w Katowicach  /433

107. Pomnik Bojownikom o Polskość Śląska Opolskiego  /436

108. Dziewięciu z "Wujka"  /440

109. Górnośląskie kluby sportowe: Ruch Chorzów i Górnik Zabrze  /444

110. Stadion Śląski i Park Kultury i Rozrywki w Chorzowie  /449

Bibliografia  /453

Wykaz źródeł ilustracji  /454

Indeks osób /463

Indeks nazw geograficznych  /473

Informacja o autorach /481

Summary/Zusammenfassung/Resume  /483