Kultura monastyczna w późnośredniowiecznej Bułgarii

Autor: Jan Mikołaj Wolski

Rok wydania: 2018

Ilość stron: 225

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Seria: Byzantina Lodziensia XXX

Mnisi i anachoreci odgrywali różnorakie role w społeczeństwie późnośredniowiecznej Bułgarii. Klasztory i pustelnie były „przystanią zbawienia”, zapewniały odpowiednie warunki do prowadzenia prawdziwie chrześcijańskiego życia. Mnisi - najbliżsi Bogu spośród ludzi („ziemscy aniołowie i niebiańscy ludzie”) - sprawowali modlitewną opiekę nad chrześcijańską ekumeną. Ich orędownictwu wierni powierzali swoje codzienne troski, a władcy - losy kraju. Środowiska klasztorne ze swoimi skryptoriami jawią się nam jako najaktywniejsze ośrodki kulturotwórcze. Znajomość podstaw kultury mniszej jest niezbędna dla zrozumienia wielu zagadnień związanych z życiem ówczesnych Bułgarów. Niniejsza monografia daje przegląd tych aspektów życia mnichów i eremitów, które przesądziły o ich odrębności. Analizie poddany został system norm i wartości oraz struktura tej grupy, a także jej znaczenie jako instytucji społecznej. Dokonana przez autora metodyczna selekcja źródeł zaowocowała świeżym spojrzeniem na wiele zagadnień aktualnych dla filologów i historyków.
Książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej, przygotowywanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Mirosława J. Leszki w Katedrze Historii Bizancjum i obronionej w lipcu 2017 r.
„Na podstawie solidnej analizy źródłowej rozprawa przedstawia ówczesne ideały życia ascetycznego, dotyczące celu życia mnichów, hierarchii ideałów i poszczególnych wzorców, jak i sposobu ich realizacji, jak kseniteia, wyobcowanie i wyrzeczenie się świata i siebie, pokuta czy modlitwa. Dobrze wydobywa z tekstów źródłowych napięcia, jakie istniały między wysokimi ideałami a słabością ludzką przejawiająca się w mniszej codzienności. Właściwie także przedstawia różne formy życia monastycznego: wspólnotowe, pustelnicze czy półpustelnicze, a także relacje społeczne, które były udziałem ówczesnych mnichów.
(Ks. prof. dr hab. Józef Naumowicz, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa)

Spis treści:

Wstęp   /7

Rozdział I. Źródła  /13

I. Lektury mnisze  /15

I.1. Inwentarze bibliotek klasztornych  /17

I.2. Lektury mnichów według typikonów  /22

I.2.1. Psalmodia, hymnografia, lektury biblijne  /23

I..2.2. Lektury zalecane przez typikony i inne świadectwa piśmienne  /27

I.3. Repertuar kodeksów zachowanych  /31

I.4. "Impact factor": dzieła cytowane  /33

2. Teksty normatywne  /35

3. Żywoty późnośredniowiecznych mnichów bułgarskich   /38

4. Żywoty świętych mnichów napisane w XIII-XIV w.  /42

5. Dokumenty donacyjne  /46

Rozdział II. Kultura monastyczna  /49

I. Ideały życia monastycznego  /50

I.1 Kseniteia, wyobcowanie, wyrzeczenie się świata i siebie  /59

I.2. Pokuta  /75

I.3. Modlitwa  /78

2. Style życia monastycznego  /82

2.1. Cenobityzm  /82

2.2. Anachoretyzm  /89

2.3. Hezychazm i semianachoretyzm  /93

2.4. Idiorytmia, autoproskoptyzm i inne nieprawidłowości w życiu monastycznym  /96

3. Mnisi a społeczeństwo  /101

3.1. Życiorysy świętych mężów  /104

3.2. Opiekunowie i obrońcy państwa  /132

3.3.Duszpasterstwo mnisze  /139

3.4. Klaszotry - centra działalności gospodarczej literackiej i edukacyjnej  /147

Zakończenie  /151

Aneks - Nomokanon CIAI 1160  /153

Wykaz skrótów  /191

Bibliografia  /195

- Źródła  /195

- Opracowania  /201

Summary  /217

Indeks osób  /219

Indeks nazw geograficznych, miejscowych i etnicznych  /223