Księga pamięci gminy żydowskiej w Wysokiem Mazowieckiem

Redakcja: Małgorzata K. Frąckiewicz, Karol Głębocki, Mirosław Reczko

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 189

Okładka: twarda

Format: 21,5 cm x 30,00 cm

„Księga pamięci gminy żydowskiej w Wysokiem Mazowieckim” w tłumaczeniu i opracowaniu zespołu ekspertów, pod redakcją Małgorzaty K. Frąckiewicz i Mirosława Reczki, to niezwykle cenna inicjatywa wydawnicza. Polskie wydanie tego pinkasu potrzebne jest dla uczczenia pamięci Żydów z Wysokiego Mazowieckiego i okolicy, wymordowanych w czasie drugiej wojny światowej, ale także stanowi znaczącą wartość dla współczesnych mieszkańców Wysokiego Mazowieckiego. „Księga pamięci gminyżydowskiej…” przypomni mieszkańcom Wysokiego o znakomitej i bogatej historii ich miejscowości, oraz bezmiarze tragizmu cezury, jaką była Zagłada. „Księga pamięci gminy żydowskiej w Wysokiem Mazowieckim” przynosi przegląd historii Żydów z Wysokiego Mazowieckiego na przestrzeni dziejów, choć głównie w dramatycznej pierwszej połowie dwudziestego wieku. Stanowi cenny wkład w historię i pamięć zbiorową Wysokiego Mazowieckiego. Czytając o dziejach Żydów z Wysokiego Mazowieckiego, czytelnik otrzymuje także szeroki obraz sytuacji małomiasteczkowych Żydów we wschodniej Polsce w perspektywie historycznej – dowie się na przykład o wydarzeniach 1905 roku, o pogromach w latach trzydziestych, o krzywdach wyrządzanych Żydom przez bojówkarzy endecji, o tym czym były szkoły szabasówki w Polsce międzywojennej, o nikłych relacjach pomiędzy społecznościami żydowską i polską, i wielu innych aspektach żydowskiego życia na ziemiach polskich. „Księga…” dostarcza także ogólnej wiedzy o sytuacji Żydów – przykładowo o powstawaniu państwa żydowskiego na terenach Palestyny, jakie znaczenie miała edukacja w życiu Żydów, czy też za co ceniły rabinów małomiasteczkowe społeczności żydowskie. Starannie opracowany słownik pojęć związanych z kulturą żydowską na końcu książki dodatkowo przybliża jej istotne cechy. „Księga pamięci gminy żydowskiej w Wysokiem Mazowieckim” jest niestety przede wszystkim dokumentem tragicznych losów Żydów w trakcie Zagłady, wraz z okrutnymi detalami śmierci w transportach i obozach, opisem haniebnego postępowania Niemców, ale także wielu Polaków, choć przypomina też o odwadze niektórych nielicznych polskich mieszkańców okolic Wysokiego. Te straszne czasy nigdy nie powinny być zapomniane. Znaczącą wartością publikacji jest wysoka jakość tłumaczenia, dokonanego bardzo dobrą polszczyzną. Walorem literackim jest zróżnicowany styl poszczególnych autorów, dobrze oddany przez tłumaczy. Niektóre autobiograficzne narracje to znakomicie napisane dokumenty z tragicznych czasów Zagłady.

(Z rec. wyd. prof. dr hab. Lucyny Aleksandrowicz-Pędich)

Spis treści:

Wprowadzenie od wydawcy - Małgorzata K. Frąckiewicz, Karol Głębocki, Mirosław Reczko  /5

Przedmowa - Dow Kaspi (Srebrowicz)  /11

O historii Wysokiego Mazowieckiego (od powstania do końca XIX wieku)  /12

Nasze miasteczko w latach 1905-1918 - Dow Kaspi (Srebrowicz)   /18

Rewolucja 1905  /18

PPS okrada Bank Państwowy  /20

Spokojne życie  /22

Edukacja w naszym miasteczku  /25

Partie  /26

Chasydzi i misnagdzi  /27

W czasie I wojny światowej 1914-1918   /27

Polski bojkot w Wysokiem Mazowieckiem w 1913 r. - Natanel Zylbersztajn  /32

Ekscesy antyżydowskie w Wysokiem Mazowieckiem w roku 1920   /33

Pierwsi "olim" z Wysokiego   /35

Pierwociny ruchu Mizrachi w Wysokiem Mazowieckiem  /36

Między dwiema wojnami światowymi   /43

Sytuacja ekonomiczna  /43

Stowarzyszenia i instytucje dobroczynne   /45

Kultura i edukacja   /46

Szkoła Tarbut w Wysokiem Mazowieckiem dostaje własny budynek  /50

Partie i organizacje młodzieżowe  /51

Wybory w Wysokiem Mazowieckiem   /53

Miasto, które posiada wszystko - Rabin Symcha Ha-Kohen Kapłan  /54

Telegram Szaloma Asza do Żydów w Wysokiem  /59

Proces przeciwko sprawcom pogromu w Wysokiem Mazowieckiem   /60

Proces w warszawskim Sądzie Apelacyjnym  /63

Wysokie przed Zagładą - Mosze  /64

Fragmenty wspomnień - Jaakow Nicewicz-Nican  /75

Niedźwiedzie i małpy   /75

Bezsenna noc  /76

Dwa wiersze - Sara Tuwja 

O śmierci ojca   /77

Mojej matce  /77

Moje miasteczko Jabłonka - Arie Wajsbort  /78

Sławni rabini i uczeni w Wysokiem Mazowieckiem - Mosze Cynowicz  /81

Rabin gaon Mejer ha-Lewi Hurwicz   /81

Rabin gaon Lejzor Szlomo Weller  /82

Rabin gaon reb Ajzyk Jaakow (Jakob) Weller  /82

Rabin nauczyciel sprawiedliwości reb Israel Chaim Olsza  /86

Rabin Gerszon Braude (błogosławionej pamięci)   /86

Reb Jankiel Słodki (Bóg pomści jego krew)  /87

Reb Lejzor Jehuda Bauman (Bóg pomści jego krew)  /87

Pisarz Menachem Mendel Litewka  /87

Postacie w Izraelu  /88

Chaim Bar Naum (błogosławionej pamięci)  /88

Izajasz Kaspi (błogosławionej pamięci)  /89

Arie Wiecha (błogosławionej pamięci)   /90

Trzej polegli   /92

Święta Gmina Wysokie-Mazowieckie - Israel Inbari (Szajko) Bursztyn  /93

W czasie zagłady

Świadkowie  /99

Wysokie Mazowieckie w czasie okupacji niemieckiej   /99

Zagłada żydowskiej społeczności w Wysokiem Mazowieckiem   /101

Moje przeżycia w obozie zambrowskim i innych obozach koncentracyjnych  /103

Obóz zambrowski  /106

Świadectwo Zeldy Kacerewicz  /106

Zniszczenie Wysokiego, Świadectwo Jafy Rozenberg, Lei Złotołów i Rejzli Wajnberg  /108

Oracz orał po moich plecach...- Lemke (Lejme) Pliszko  /114

Zaczyna się 1 września 1939 r.  /114

Pod władzą sowiecką  /116

Życie za Niemców  /116

Likwidacja getta  /118

Okrzyk "Mamo! Tato!" dźwięczy do dziś w moich uszach - Pejsach Segał  /122

Jak piorun z jasnego nieba - Abraham Hirszfeld  /124

"Cud" w Moskwie - Szymon Kochanowicz  /126

Moje miasteczko Wysokie Mazowieckie - Motel Ptaszewicz  /134

Lista męczenników, którzy zginęli w Zagładzie, synów świętych gmin Wysokiego Mazowieckiego i Jabłonki, oby Bóg pomścił ich krew   /137

Wisoka-Mozowietsk (Wysokie Mazowieckie - przekład części anglojęzycznej)   /149

Wysokie Mazowieckie  /151

Od początku do końca XIX w.   /151

Od początku XX w. do końca I wojny światowej  /151

Pomiędzy dwiema wojnami światowymi. Sytuacja ekonomiczna  /153

Młodzieżowe ruchy syjonistyczne  /154

Wysokie w przededniu Holokaustu  /154

Holokaust  /154

Słowniczek wybranych terminów judaistycznych  /159

Indeks osobowy  /167

Indeks geograficzny  /183