Królowie cudotwórcy. Studium o nadprzyrodzonym charakterze przypisywanym władzy królewskiej zwłaszcza we Francji i w Anglii

Autor: Marc Bloch

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 540

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Królowie cudotwórcy są pracą zaliczaną do antropologii historycznej i historii mentalności w duchu słynnego czasopisma Annales, którego Bloch był współzałożycielem. Traktują o nadprzyrodzonym jakoby darze francuskich i angielskich królów leczenia tzw. skrofułów, czyli ropnego zapalenia węzłów chłonnych szyi. Nie jest to jednak sensacyjna opowieść o domniemanych cudach, lecz analiza średniowiecznej i późniejszej mentalności społecznej. Istniała praktyka, zdaniem Blocha rozpoczęta w XI wieku we Francji, a nieco później w Anglii, leczenia skrofulozy dotykiem rąk władcy. Niektórzy z nich odprawiali ten rytuał na setkach zgromadzonych określonego dnia chorych, po raz ostatni w XVIII wieku w Anglii, a w XIX wieku we Francji. W tym osobliwym zjawisku skupiają się, badane przez autora, różne motywy, które je wspierają i utrwalają: od politycznego wykorzystania świętości króla do wzmocnienia jego władzy świeckiej po zbiorową pomyłkę ludowych wierzeń. Ostatecznie więc to, trzeba przyznać, dość osobliwe studium dotyczy historii politycznej – próby sakralizacji monarchii i króla na wzór wschodniego basileusa.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Jacques Le Goff - Słowo wstępne /9

Przedmowa /49

Bibliografia /53

Wstęp  /67

Księga I. Początki

1. Początki dotykania skrofułów  /79

Skrofuły  /79

Początki rytuału francuskiego  /80

Początki rytuału angielskiego  /93

2. Początki uzdrowicielskiej władzy królów: święte królestwo w początkach średniowiecza  /103

Rozwój instytucji świętego królestwa; namaszczenie /1-3

Uzdrowicielska moc namaszczonego  /127

Polityka dynastyczna pierwszych Kapetyngów i Henryka I Beauclerca /130

Księga II. Królów cudotwórców czasy wielkie i małe 

1. Rytuał dotykania skrofułów i jego popularność do końca XV wieku  /141

Rytuały francuski i angielski  /141

Popularność rytuału dotykania /149

Rytuał dotykania skrofułów w literaturze medycznej średniowiecza /166

Rytuał dotykania skrofułów w opinii Kościoła /171

Rytuał dotykania a spory międzynarodowe: próby naśladowania  /196

2. Drugi cud królestwa Anglii: pierścienie lecznicze /209

Rytuał pierścieni w XIV wieku /209

Legendarne pieczątki /211

Magiczne początki rytuały pierścieni  /215

Cudowne królestwo zdobywa magiczną receptę /221

3. Święte i cudowne królestwo od początków rytuału dotykania skrofułów po czasy Renesansu  /233

Królestwo kapłańskie /233

Problem namaszczenia  /263

Legendy: o królestwie Francji, o cudownym oleju w sakrze angielskiej  /271

Przesądy: znamię królewskie, królowie i lwy  /291

Wnioski /303

4. O pomieszaniu niektórych legend: święty Marcoul, królowie Francji i siódmi synowie /307

Święty Marcoul. Jego legenda i kult /307

Święty Marcoul i cudotwórcza władza królów Francji  /325

Siódmi synowie, królowie Francji i św. Marcoul  /337

5. Cud królewski w czasach wojen religijnych i absolutyzmu  /353

Królestwa cudotwórcze przed kryzysem  /353

Renesans  i reformacja /370

Absolutyzm i święte królestwo; ostatnia legenda francuskiego cyklu królewskiego /386

Dotykanie skrofułów w epoce absolutyzmu francuskiego i w czasie pierwszych wojen domowych w Anglii /401

6. Schyłek i śmierć rytuału dotykania  /421

Jak wygasła wiara w cud królewski  /421

Koniec rytuału angielskiego  /428

Koniec rytuału francuskiego /436

Księga III. Interpretacja krytyczna cudu królewskiego

1. Rozdział pierwszy - i jedyny  /447

Pierwsze próby interpretacji racjonalnej  /447

W jaki sposób uwierzono w cud królewski  /457

Aneksy

I. Cud królewski we francuskich i angielskich księgach rachunkowych  /469

Dotykanie skrofułów we francuskich księgach rachunkowych  /469

Angielskie księgi rachunkowe /473

II. Ikonografia /487

Dotykanie skrofułów /488

Konsekracja leczniczych pierścieni  /495

Święci Marcoul  i królowie Francji  /495

III. Początki królewskiego namaszczenia i sakry  /499

Królestwo Wizygotów w Hiszpanii /500

Królestwo Franków /501

Namaszczenie cesarskie /502

Anglia  /504

Kraje celtyckie /507

Koronacja: połączenie w tej samej ceremonii nadania korony i namaszczenia /508

Trwanie rytuału namaszczenia, zaniechanie go w Niemczech  /510

Cesarstwo bizantyjskie  /512

IV. Analiza i fragmenty Traktatu o sakrze Jana Goleina  /517

V. Pielgrzymka królów Francji do Corbeny po sakrze i przeniesienie relikwiarza świętego Marcoula do Reims /529

Uzupełnienia i sprostowania  /533

I. Pierwotny republikanizm ludów germańskich  /533

II. Królowie francuscy jako kapłani  /534

III. Ikonografia legendy o kwiecie lilii  /534

IV. Sakra książąt Normandii /535

V. Pośmiertne cuda króla Jakuba II  /536

VI. Gratia gratis data /536

VII. Siódmi synowie lub siódme córki, kwiat lilii i św. Marcoul  /537

VIII. Uzupełnienia i sprostowania różne /538